Ceklilər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 15:
'''Ceklilər''' və ya '''ceklər'''<ref>[http://www.history.az/pdf.php?item_id=20100506041133183&ext=pdf Azərbaycan etnoqrafiyası. Üç cilddə. I cild. Bakı, "Şərq-Qərb", 2007, səh. 12.]</ref> — [[Azərbaycan Respublikası]]da [[Şahdağ milli etnik qrupu]]nun nümayəndələri, aborigen [[azərbaycanlı]]lar.{{mənbə_göstərin}}
==Ümumi məlumat==
Qafqaz regionu dünya sivilizasiyasının ən qədim ocaqlarından biri sayılır.{{mənbə_göstərin}} Regionda yerləşən [[Azərbaycan Respublikası]] etnik tərkibinin müxtəlifliyi və onların inkişafına diqqətinə görə daima fərqlənir.
Respublikada irili-xırdalı onlarla xalqlar, etnik qrupların nümayəndələri yaşayırlar. Onlardan biri də, Azərbaycan Respublikasının şimal-şərq hissəsində, [[Böyük Qafqaz]]ın [[Şahdağ platosu]] boyunca məskən saldıqları üçün [[Şahdağ milli etnik qrupu|Şahdağ qrupu]] kimi fərqləndirilən, sayca azlıq təşkil edən, milli etnik qruplardan biri olan ceklilərdir.
==1926-cı ilə aid statistik məlumatlarda ceklilər və cek dilində danışanların sayı==
[[1926]]-cı ildə [[Quba qəzası]] üzrə özünü cekli hesab edən cəmi 9 nəfər qeydə alınmışdır. Lakin maraqlıdır ki, bu qəzada [[cek dili]]ni ana dili hesab edənlərin sayı 3176 nəfər idi. Onlardan 764 nəfəri [[Quba qəzası]]nın [[Anıx dairəsi]]ndə, 1267 nəfər [[Qonaqkənd dairəsi]]ndə, 1 nəfər [[Qusar dairəsi]]ndə, 492 nəfər [[Xaçmaz dairəsi]]ndə və 652 nəfər isə [[Xudat dairəsi]]ndə yaşayırdı<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/kuba26.html Этно-Кавказ, Кубинский уезд (1926 г.)]</ref>. Bundan başqa, [[1926]]-cı ildə [[Nuxa qəzası]]nın [[Vartaşen dairəsi]]ndə də cek millətindən 590 nəfər qeydə alınmışdır və onlar hamısı [[cek dili]]ni ana dilləri hesab edirdilər<ref>[http://www.ethno-kavkaz.narod.ru/nuxa26.html Этно-Кавказ, Нухинский уезд (1926 г.)]</ref>.
==Ceklilərin məskəni==
[[Şəkil:Cek kəndi 25.JPG|left|220px|thumb|[[Cek]] kəndindən görünüş]]
{{Əsas|Cek}}
Əsrlər boyu [[Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonu|Quba-Xaçmaz bölgəsində]] məskunlaşan və Azərbaycanın aborigen xalqlardan sayılan, qədim alban tayfalarından biri olan ceklilərin tarixi məskənləri və mərkəzi iqamətgahları Quba rayonunun [[Cek]] kəndidir.
Çox qədim tarixə malik yaşayış məskəni olan Cek kəndi [[Quba şəhəri]]nin 35 kilometr cənub-qərbində, 41°11′49″ şimal enində və 48°14′30″ şərq uzunluğunda, dəniz səviyyəsindən 1643 metr yüksəklikdə, [[Qudyalçay]]ın sahilində yerləşir.
Kənd əhalisinin yaşayış sahəsi təqribən 7 kilometrlik radiusu əhatə edir. Şimaldan [[Qrız]], cənubdan [[Əlik]], şərqdən [[Yergüc]], qərbdən isə [[Qalayxudat]] kəndləri ilə əhatə olunub. [[SSRİ]] dövründə Əlik, [[Haput]], Qrız, [[Qrızdəhnə]] kəndləri ilə birlikdə Əlik kənd sovetliyinin tərkibində olan Cek kəndi hazırda Əlik və Haput kəndləri ilə birlikdə [[Əlik bələdiyyəsi]]nin tərkibindədir.
=="Cek" toponimi==
"Cek" toponiminin etimologiyasını hələlik tam açıqlamaq mümkün olmamışdır. Ehtimal edilir ki, "Cek" sözü cek dilindəki ''"ciqa"'' sözündən yaranıb və [[Azərbaycan dili]]ndə ''"ərazi", "məkan", "torpaq", "yer" deməkdir.
==Azərbaycan diasporunun və türk lobbisinin tərkib hissəsi==
[[Şəkil:Ceklilər Cek kəndində, 1880 (kişilər)-Yermakov Dmitriy Ivanovich.jpg|left|thumb|200px|Ceklilər, 1880<ref>[http://www.kunstkamera.ru/kunst-catalogue/items/item-view.seam?c=PHOTO&id=66091&cid=195179 Ермаков Дмитрий Иванович. Группа мужчин и мальчиков из селения Джег. Джеки.]</ref>]]
[[Şəkil:Ceklilər Cek kəndində, 1880 (qadınlar)-Yermakov Dmitriy Ivanovich.jpg|right|thumb|200px|Ceklilər, 1880<ref>[http://www.kunstkamera.ru/kunst-catalogue/items/item-view.seam?c=PHOTO&id=66090&cid=195179 Ермаков Дмитрий Иванович. Группа девочек и старуха из селения Джег. Джеки.]</ref>]]
Cek kəndində əhalinin etnik tərkibini ceklilər təşkil edir. Bir sıra mənbələrdə "ceklər", "ceqlər", "ceglər", "cegillər" kimi göstərilən ceklilər hazırda Cek kəndindən başqa, [[Quba]]nın digər kəndlərində, [[Bakı]] və [[Sumqayıt]] şəhərlərində, [[Abşeron]], [[Xaçmaz]], [[Qusar]] rayonlarında, ölkədən kənarda isə [[Rusiya Federasiyası]]nda, [[Amerika Birləşmiş Ştatları]]nda, [[Avropa]] ölkələrində və digər məkanlarda məskunlaşmışlar.
[[XIX əsr]]in 80-ci illərinə aid olan bir mənbədə ceklilərin sayı 1277 nəfər qeyd olunmuşdur<ref>'''H. Həvilov.''' ''Azərbaycan etnoqrafiyası.'' Bakı. Elm. 1991. səh. 40</ref>. Ən son məlumata görə isə hazırda Cek kəndinin əhalisinin sayı 312 nəfərdir. Ölkədən xaricdə məskunlaşmış ceklilər [[Azərbaycan diasporu]]nun və [[türk lobbisi]]nin tərkib hissəsini təşkil edirlər.
==Ceklilərdə dindarlıq==
{{Əsas|Əbu Müslim məscidi}}
Dini əqidələrinə görə ceklilər müsəlmandırlar. Kənd ərazisində 25-dən çox ziyarətgah, o cümlədən atəşpərəstliyin izlərini özündə əks etdirən "[[Atəşgah]]" və 1000 ildən də artıq yaşı olan [[Əbu Müslim məscidi]] yerləşir.
Bu yerlərin [[İslam]] dininə möhkəm bağlılığından soraq verən Əbu Müslim məscidinin inşa olunma dövrü çox güman ki, VIII əsrdə Şirvanı və Dağıstanı işğal edərək İslamı yayan xəlifə Validin qardaşı Əbu Müslimin hakimiyyəti illərinə və yaxud bir qədər ondan sonraya təsadüf edir. Sovet hakimiyyəti illərində dağıdılaraq daşından məktəb binası, ağaclarından isə taxıl anbarı tikilən məscid [[1988]]-ci ildə kənd ağsaqqallarından biri [[Şıxəli Muradov]]un təşəbbüsü və kənd sakinlərinin köməkliyi ilə qismən bərpa edilmişdir. Lakin maddi çətinliklər üzündən Əbu Müslim məscidinin inşası hələ ki, lazımı səviyyədə tamamlanmamışdır. Onun ətrafında geniş elmi-arxeoloji və memarlıq tədqiqatlarının aparılması çox vacibdir.
==Cek dili==
{{Əsas|Cek dili}}
Ceklilər 2 dildə — dialektlərə bölünməyən vahid [[cek dili]]ndə və [[Azərbaycan dili]]ndə danışırlar. Bu xüsusiyyətlərinə görə ceklilər dünyanın ən nadir etnik qruplarından biridir. [[Qafqaz dillərinin Dağıstan qrupu]]na aid edilən cek dili qrız, əlik, haput, buduq dillərinə və qismən də [[ləzgi dili]]nə yaxındır. Azərbaycan dilində olan bəzi sözlər cek dilində də eyni məna kəsb edir.
==Müasir ceklilər==
Müasir ceklilər özlərini "azərbaycanlı" kimi qeyd etdirirlər və azərbaycanlıların tərkib hissəsi hesab edirlər. Onlar digər xalqlarla, xüsusi ilə də Azərbaycanda yaşayan milli etnik qruplarla qaynayıb-qarışmışlar. Bu əlaqə daha çox [[Şahdağ milli etnik qrupu|"Şahdağ qrupu" xalqları]] olan buduqlar, əliklər, haputlar, xınalıqlar, qrızlar, yergüclər, həmçinin qalayxudatlılar ilə geniş qohumluq əlaqələri ilə bağlıdır.
Ceklilər respublikanın ictimai-siyasi, iqtisadi və mədəni həyatının bütün sahələrində yaxından iştirak edirlər. Ceklilər arasında çox sayda ali təhsilli mütəxəssislər vardır. Ceklilərin əksəriyyəti isə, xüsusi ilə Quba-Xaçmaz bölgəsində yaşayanlar kənd təsərrüfatı ilə məşğul olurlar.
==Azərbaycan Cekli İcması İctimai Birliyi==
{{Əsas|ACİİB}}
[[Şəkil:Əlhəddin Cekli.gif|160px|right|thumb|[[ACİİB]] sədri [[Əlhəddin Cekli]]]]
Nə [[Sovet İttifaqı]] dövründə, nə də Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ceklilərin hər hansı bir ictimai birliyi olmamışdır. Onların ilk təşkilatları [[31 mart]] [[2006]]-cı il tarixində bir qrup cekli tərəfindən [[Sumqayıt]] şəhərində [[ACİİB|"Azərbaycan Cekli İcması" İctimai Birliyi (ACİİB)]] təsis edilmişdir. [[Əlhəddin Cekli]]nin rəhbərlik etdiyi bu təşkilatın əsas məqsədi ceklilərin sayını dəqiqləşdirmək, bu unikal etnosun getdikcə yaddan çıxan tarixini, mədəniyyətini, dilini, adət və ənənələrini bərpa və təbliğ edərək qorunub saxlanmasını təmin etməkdir.
ACİİB-in əsas şüarı: '''"Biz CAN deyirik! Yəni, Ceklilər Azərbaycan Naminə!"'''. Təşkilat rəsmi dövlət qeydiyyatından keçməsə də, öz daxili imkanları hesabına fəaliyyətini davam etdirir.
==Adət-ənənə və maraqları==
==="Cek" xalçaları===
{{Əsas|Cek xalçaları}}
[[Şəkil:Cek xalçası, XIX əsr.jpg|left|180px|thumb|XIX əsrə aid [[Cek xalçaları|"Cek" xalçası]]<ref>Лятиф Керимов, "Азербайджанский ковер" (Том II), Баку, "Гянджлик", 1983, ст. 189-190, табл. 28. {{ru}}</ref>]]
Ceklilərin adət və ənənələri daha çox [[oğuz türkləri]]nin adət-ənənələri ilə yaxındır. Tarixən köçmə həyat tərzi keçirən ceklilərin əsas məşğuliyyəti [[heyvandarlıq]], [[əkinçilik]] və [[toxuculuq]] olmuşdur. Kişilər əsasən qoyunçuluqla, qadınlar yundan müxtəlif məmulatlar – xalça, palaz, kilim, corab, şal toxumaqla məşğul olmuşar.
Cek kəndi Quba xalçalarının ən parlaq kompozisiyalarından biri olan "Cek" xalçalarının mərkəzləşmiş məntəqəsi hesab olunur. "Cek" xalçaları Azərbaycan xalçalarının Quba-Şirvan tipinin [[Quba xalçaçılıq məktəbi|Quba qrupunun]] dağlıq hissəsinə aid edilir. Ötən əsrdə ceklilərin kütləvi halda kəndi tərk edərək aran ərazilərə axışması onların məşğuliyyətinin də xeyli dəyişməsinə səbəb olmuşdur.
Cek kəndində məskunlaşmış əhalinin böyük əksəriyyəti yalnız heyvandarlıqla məşğul olur. Vaxtilə əkin yerləri olmuş dağ yamaclarından ibarət olan bu ərazilər uzun illər mal-heyvan və qoyun-quzuların bir sahədə otarılması nəticəsində orta və şiddətli dərəcədə sel və külək eroziyasına məruz qalmışdır. Uzun illər əkilmədiyi üçün hazırda buralarda heyvandarlığı inkişaf etdirmək çox çətinləşmişdir. Yaylaqların otvermə qabiliyyəti ilbəil azalmışdır.
Kəndin əlverişli coğrafi mövqeyi, xüsusi ilə də son illər Azərbaycanın iqtisadi inkişafının sürətlə artması bu regionda turizmin inkişafına doğru ilk addımların atılmasına da səbəb olmuşdur. Bu amil ceklilərdə də turizm sektoruna çox böyük maraq yaratmışdır. Ancaq yolların bərbad olması regionda turizmi inkişafını çətinləşdirir. Cek kəndinin rayon mərkəzi ilə, aşağı kəndlərlə əlaqəsi payız-qış vaxtı tamamilə kəsilir, yaz-yay aylarında isə çox çətinliklə mümkün olur.
===Cek mətbəxi===
{{Əsas|Cek mətbəxi}}
Ənənəvi olaraq [[Azərbaycan mətbəxi]]nin zəngin nümunələrindən bəhrələnən Cek mətbəxi bu müstəvidə də özünəməxsusluğu ilə fərqlənir. Cek mətbəxini Azərbaycan mətbəxindən fərqləndirən əsas cəhət budur ki, burada xüsusi hazırlanmış mətbəx nümunələri mövcuddur. Bunlara misal olaraq [[curum]], [[qiləc]], [[çama-fu]], [[sərgil-afar]] və [[boqortc-halva]] kimi nümunələri sadalamaq kifayətdir<ref>''Əlhəddin Cekli'' və ''Tərxan Paşazadə'', '''"Biz CAN deyirik! Yəni Ceklilər Azərbaycan Naminə!"''', "Kamal" jurnalı, № 3 (7), iyun 2010, səhifə 47.</ref>.
===Mir-Xan domino oyunu===
{{Əsas|Mir-Xan domino oyunu}}
Ceklilər [[Mir-Xan domino oyunu]]nun yaradıcılarıdır.
==Yol==
Hələ ötən [[XX əsr]]in səksəninci illərinin ikinci yarısında Quba-Qəçrəş-Qrızdəhnə-Xınalıq avtomobil yolunun çəkilməsinə başlanılsa da, yol inşaatçıları ötən müddətdə hər iki istiqamətdə hərəkət edərək gəlib [[Qrızdəhnə]] kəndi ilə Cek kəndləri arasında dayanmışdı.
Lakin avtomobil yolunun tikintisi Prezident [[İlham Əliyev]]in göstərişi ilə başa çatdırılmış və [[2006]]-cı il oktyabrın 7-də özünün iştirakı ilə Quba-İspik-Xınalıq avtomobil yolunun istifadəyə verilmişdir. Yolun ümumi uzunluğu 57 kilometr, eni çətin sahələrdə 5-6, qalan yerlərdə isə 8-10 metrdir. 1,2 milyon kubmetr torpaq, qazma, partlayış işləri görülmüşdür. 45 min ton asfalt döşənmiş, 9 ədəd yeni körpü tikilmiş, 39 ədəd suötürücü boru quraşdırılmış, təhlükəsizlik bəndləri tikilmişdir.
Qəçrəş-Qımılqazma-Qırızdəhnə-Əlik-Cek-Xınalıq istiqamətində çəkilmiş yolun inşasında 270-dən çox müxtəlif texnikadan istifadə olunmuş, ümumilikdə 14 milyon manat vəsait xərclənmişdir. Yolun tikintisində min nəfərə qədər işçi çalışmışdır.
==Məktəb==
[[2006]]-cı ilin əvvəllərində [[YUNESKO]]-nun xoşməramlı səfiri [[Mehriban Əliyeva]]nın rəhbərliyi ilə [[Heydər Əliyev Fondu]]nun həyata keçirdiyi "Yeniləşən Azərbaycana yeni məktəb" proqramına əsasən Cek kəndində yeni məktəb binası təhvil verilmişdir. Əvvəlki məktəb [[1928]]-ci ildə tikilmiş və yararsız vəziyyətə düşmüşdü.
==İstinadlar==
<references/>
==Mənbə==
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Azərbaycanın etnik azlıqları: ceklilər"'', '''"168 Saat" qəzeti''', Sumqayıt – 05 – 11 may 2006, № 11 (24), səh.16
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Cek kəndi, ceklilər və cek dili"'', '''"Azad Azərbaycan" qəzeti''', Bakı – 23 avqust 2006, № 124 (1079), səh.6
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Azərbaycan cekli icması"'', '''"Respublika" qəzeti''', Bakı – 13 iyun 2007, № 128 (2968), səh.8
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Dünyanın nadir etnik qrupu – Azərbaycan cekliləri"'', '''"Azərbaycan" qəzeti''', Bakı – 21 iyun 2007, № 134 (4651), səh.7.
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Azərbaycanın milli etnik nümayəndələri – ceklilər"'', '''"Azərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Xəbərləri"''', № 1, Bakı, "Müəllim" – 2009, səh.35-43.
# '''Əlhəddin Cekli''' və '''Tərxan Paşazadə''', ''"Biz CAN deyirik! Yəni Ceklilər Azərbaycan Naminə!"'', '''"Kamal" jurnalı''', № 3 (7), iyun 2010, səhifə 44-48.
# '''Tərxan Paşazadə'''. ''"Cek və ceklilər Azərbaycanın milli dəyəridir"'', Azərbaycan Respublikasının Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin keçirdiyi '''"Mədəni müxtəliflik: sosial – siyasi dəyər kimi"''' mövzusunda Kulturoloqların II Milli Forumunun (Beynəlxalq elmi-praktik konfrans) materialları, Bakı, "Elm", 3 iyun 2010, səh. 422-431.
==Xarici keçidlər==
{{Vikilər
| commons = Category:Jeks
| wikispecies =
| wikt =
| w =
| b =
| s =
| n =
| m =
}}
*[http://www.azerbaijan-news.az/index.php?Lng=aze&year=2007&Pid=14472 '''Tərxan Paşazadə''', ''"Dünyanın nadir etnik qrupu – Azərbaycan cekliləri"'', '''Azərbaycan qəzeti''', 21 iyun 2007]
*[http://soyuzkniga.ru/encaz_e1_content_770660.html Большая Энциклопедия в 62 томах: Джеки] {{ru}}
*[http://bse2.ru/book_view.jsp?idn=030280&page=218&format=html ''ДЖЕКИ''. '''Введенский Б.А. Большая советская энциклопедия Том 14'''.] {{ru}}
*[https://archive.is/20130707075826/imageshack.us/f/63/55798638.jpg/]
*[https://archive.is/20130707075055/imageshack.us/f/153/56805036.jpg/]
*[https://archive.is/20130707080613/imageshack.us/f/690/41821926.jpg/]
*[https://archive.is/20130707075811/imageshack.us/f/24/53289221.jpg/]
*[https://archive.is/20130707205748/imageshack.us/f/140/76078878.jpg/]
*[https://www.youtube.com/watch?v=_M1YlfWxKys&list=UUBRBXxIvXzwVYVj_Bp0bhsw "Ənənə Boğçası" Cek kəndində. Xəzər TV - 18.10.2014] {{az}}
==Həmçinin bax==
{{Portal|Şahdağ xalqları}}
*[[Cek]]
*[[Cek dili]]
*[[Cek mətbəxi]]
*[[Şahdağ xalqları]]
*[[Cek Cəmiyyəti]]
==Şəkilləri==
<gallery>
Şəkil:Ceklilər Cek kəndindəki Dun bulağında.JPG|
Şəkil:Ceklilər.JPG|
Şəkil:Ceklilər (20 avqust, 2012).JPG|
Şəkil:Nərmin Hümmət qızı Cekli.JPG|
</gallery>
{{Azərbaycanda yaşayan xalqlar}}
{{Cek}}
{{Şahdağ xalqları}}
[[Kateqoriya:Azərbaycanda yaşayan xalqlar]]
[[Kateqoriya:Ceklilər]]
[[ru:Джекцы]]
| |||