Astrolyabiya: Redaktələr arasındakı fərq

[[İmage:Astrolabium.jpg|right|thumb|Ərəb astrolabıastrolyabiyası,1208]]

[[Şəkil:Iranian Astrolabe 14.jpg|thumb|Təbriz astrolabıastrolyabiyası]]

[[İmage:Astrolabe-Persian-18C.jpg|thumb|Fars astrolabıastrolyabiyası, XVIII əsr]]

'''AstrolabAstrolyabiya'''- (latıncavə ya „''Ulduz'Üstürlab''' ({{lang-yığanel|ἀστρολάβος}}; ''ulduzları götürən''") — fəzada bucaqların ölçülməsi üçün tətbiq edilən cihazdır.

Tarixi mənbələrə görə ilk dəfə olaraq bu cihaz [[Eratosfen]] tərəfindən b.e.ə.250-ci ildə düzəldilmişdir.Başqa mənbələrə görə bu cihaz isgəndəriyyəli Hipatiya tərəfindən (370-415) ixtira edilmişdir.O vaxt Astrolab adlananHəmin cihaz bu gün sferik astrolabastrolyabiya kimi tanınır. Bu cihazla Hipparkos [[Ptolomey]] üçün səma ulduzlarının kataloqunu tərtib edir.

Sonralar [[ərəblər]] astrolablarınastrolyabiyaların təkmilləşdirilməsi ilə məşğul olurlar və onu gecə və gündüzün uzunluğunun və yer üzərində horizontal bucaqların təyini, həmçinin bəzi riyazi hesabatların aparılması üçün tətbiq edirlər. Ərəb xəlifətinin inkişafə dövründə IX — XI əsrlərdə astrolablarınastrolyabiyaların tətbiqi daha da genişlənir. Çünki, onların düzəldilməsi dərin riyazi (proyeksiya [[həndəsə]]si, sferik koordinatların hesablanması) və astronomik bilikləri tələb edirdi. Bunlar isə ərəb dövlətində daha güclü inkişaf etmişdir.

AstrolabınAstrolyabiyanın konstruksiyası və işləmə prinsipini ilk dəfə olaraq [[Əl-Biruni]]nin "''AstrolabiumsunAstrolyabiyanın hazırlanmasında bütün mümkün imkanlardan istifadə etmək''" kitabında (təxm. 995-ci il) təsvir edilmişdir. O, bu kitabda coxlucox sayda Astrolablarınastrolyabiyanın konstruksiyalarınıkonstruksiyasını izah etməklə bərabər, onların tətbiqi və həmçinin fəza cisimlərinin koordinatlarının təyin olunmasında yaranan xətaların qiymətləndirilməsi haqqında da tövsiyyələrtövsiyələr verir. Astrolab

Astrolyabiya əsasən boşqaba oxşayan bir metallik lövhədən ibarət olub, onun daxilində bütün mexanizm yerləşdirilir. Bu lövhənin üzərinə üç yastı dairəvi lövhə – timpanlar yerləşdirilir. Bu timpanların üzərinə səma koordinat torunun xətləri (stereoqrafik proyeksiya), səma meridianları, dünya qütbünü və horizontunu göstərən xətt qeyd olunur. Verilən coğrafi endən asılı olaraq dünya qütbünün vəziyyəti və səma koordinat torunun proyeksiyası müxtəlif olur. Ona görə də, timpanların üzərində müxtəlif cografi enlər üçün səma koordinatları qeyd olunur. Cihazın mərkəzi oxuna bərkidilmiş nişanlama xəttkeşini ölçülən əşyaya tuşlamaqla onun uzərində qeyd olunmuş tarixi və ya vaxtı təyin etmək olur. Bu cihazın köməyi ilə həm də günəşin və ayın vəziyyəti, həmçinin ayın üzünün tutulması fazalarını tapmaq olur. AstrolabınAstrolyabiyanın triqonometrik hesablamalara əsaslanan işləmə prinsipinin dəqiqliyi, onun hissələrinin hazırlanma dəqiqliyindən asılı idi.