Nikolay Danilevski: Redaktələr arasındakı fərq

Rus alimlərindən Nikolay Yakovleviç Danilevski (1822-1885) tərəfindən aparılan sivilizasiyaların təsnifatı 5 əsas amilə söykənirdi: vahid dil birliyi, siyasi müstəqillik, qarşılıqlı təsir, tədrici inkişaf mərhələləri və müxtəlif etnik köklərin birləşməsi. O, dünyada özünəməxsusluğu ilə seçilən cəmiyyətləri “mədəni tarixi tiplər” adlandırırdı və onları tarix səhnəsində əsas subyektlər hesab edirdi. Onun təqdim etdiyi bəşər cəmiyyətinin “mədəni-tarixi tip”lərə bölgüsü (N.Danilevskinin təsnifatında 13 fərqli sivilizasiya tipi fərqləndirilir: [[Misir]], [[Çin]], [[Sami|Semit]], [[Hind]], [[İran]], [[Yəhudi]], [[Yunan]], [[Roma]], [[Ərəb]], German-Roman, [[Slavyan]] və artıq məhv olmuş [[Meksika]] və [[Peru]]) sivilizasiyaların inkişaf tarixinin çoxnövlüyünün nümunəsini ortaya qoymuş oldu.<ref>Данилевский Николай Яковлевич. Россия и Европа. Взгляд на культурные и политические отношения Славянского мира к Германо-Романскому.

Bu yerdə məşhur alimin slavyan və türk mədəni tiplərini necə xarakterizə etməsinə də qısaca toxunmaq istərdik. Belə ki, Danilevskinin Slavyan sivilizasiyasının xarakteristikası və gələcəyi ilə bağlı özünəməxsus geosiyasi yanaşması var idi. O, bütün slavyan xalqlarını bir mədəni tipə aid edərək, onların birləşməsinin və paytaxtı keçmiş Bizansın mərkəzi [[Konstantinopol]] (o, Konstantinopolu Çarqorod adlandırırdı) olmaqla vahid dövlət yaratmasının zəruriliyini qeyd edirdi. Slavyanofil müəllifin türklərin sivilizasiya qruplaşmalarında rolu ilə bağlı mövqeyi isə daha çox təmsil etdiyi slavyanofillərin şovinist-millətçi hisslərindən irəli gəlirdi. Belə ki, o, “Rusiya və Avropa” kitabında yazırdı: “Günəş sistemində planetlərlə bərabər zaman-zaman ortaya çıxan və sonra da kosmik məkanda itib-batan kometalar olduğu kimi, bəşəriyyət tarixində də müsbət yönlü mədəni tiplər və ya müstəqil sivilizasiyalardan əlavə müvəqqəti ortaya çıxan və öz həmyaşıdlarına əsaslı təsir göstərən fenomenlər mövcuddur. Bunlar [[hunlar]], [[monqollar]], [[türklər]] kimi öz dağıdıcı yürüşləri ilə ölümlə mübarizə aparan sivilizasiyaların qalıqlarını məhv edərək heç nədən yarandıqları kimi də sakitcə tarix səhnəsində gizlənirlər. Onları insan cəmiyyətinin mənfi üzvləri adlandırmaq olar”.<ref>Yenə orda, səh.94.</ref>