Şahmat: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
k Yunishalil tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Zaur Turan(1994) tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Sətir 25:
Şahmat iki tərəfin - ağ və qara fiqurlarla oynayan rəqiblərin mübarizəsidir. Hər tərəfin bir şah, bir vəzir, iki top, iki fil, iki at və səkkiz piyada olmaqla 16 fiquru olur. Şahmat lövhəsi 64 - 32 ağ və 32 qara xanadan ibarətdir.
 
Şahmat üzrə ilk dünya çempionu [[Vilhelm Steynits]] olmuşdur. Sonradan dünya çempionları bu ardıcılıqla olmuşdur: [[Emanuel Lasker]], [[Xose Raul Kapablanka]], [[Aleksandr Alyoxin]], [[Maks Eyve]], [[Mixail Botvinnik]], [[Vasili Smıslov]], [[Mixail Tal]], [[Tiqran Petrosyan]], [[Boris Spasski]], [[Rober Fişer]], [[Anatoli Karpov]], [[Harri Kasparov]], [[Vladimir Kramnik]], [[Veselin Topalov]], [[Vişvanatan Anand]]. Sonuncu dünya çempionu norveçlihindistanlı [[MaqnusVişvanatan KarlsenAnand]]dirdır. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, şahmat çempionlarının tanınmasında problemlər var. Çünki 90-cı illərin ortalarında dünya şahmat tacının sahibi uğrunda iki - FİDE xətti və Harri Kasparovun təşkilatçılığı ilə yaranan təşkilatın xətti ilə yarışlar keçirilirdi. Bu isə eyni zamanda dünyada iki şahmat çempionunun olmasına gətirib çıxarmışdı. Lakin 2005-ci ildən etibarən şahmat çempionları yalnız FİDE xətti ilə müəyyən olunur.
 
Şahmat üzrə qadın dünya çempionları:
[[Vera Mençik]] - (16 fevral 1906, Moskva – 27 iyun 1944, London) – qadınlar arasında şahmat üzrə ilk dünya çempionu (1927-1944). Vera Mençik anası və bacısı Olqa (qadınlar üzrə keçirilən dünya birinciliyinin iştirakçısı, ən yüksək nailiyyəti – 4- cü yer) 1944- cü ilin 27 iyununda Londonun bombardmanı zamanı faciəvi şəkildə həlak olmuşlar.
[[Lüdmila Rudenko]] - (27 iyul 1904, Lubnı, Poltav quberniyası – 4 mart 1986, Leninqrad) - Sovet şahmatçısı, şahmat üzrə ikinci dünya və sovet şahmatçıları arasında birinci dünya çempionu (1950- 1953), beynəlxalq qrossmeyster (1976). 1953- cü ildə Rudenko dünya birinciliyi adı uğrunda digər sovet şahmatşısı Yelizaveta Bıkova ilə görüş keçirilmişdir. Gərgin keçən mübarizədə “şahmat tacını” Bıkova +7-5=2 nəticə ilə qazanır. Şahmat sahəsində qazandığı uğurlara görə “Şərəf Nişanı” ordeni ilə təltif olunmuşdur (1957).
[[Yelizaveta Bıkova]] - (4 noyabr 1913, Vladimir vilayəti – 8 mart 1989, Moskva) – qadınlar arasında şahmat üzrə üçüncü dünya çempionu (1953-56, 1958- 62), əməkdar idman ustası (1953), beynəlxalq qrossmeyster (1976). “Şərəf Nişanı” ordeni ilə təltif olunmuşdur. FİDE tərəfindən 2013- cü il Yelizaveta Bıkova ili elan olunmuşdur.
[[Olqa Rubtsova]] - (20 avqust 1909, Moskva – 13 dekabr 1994, Moskva) – Sovet şahmatçısı, qadınlar arasında dördüncü dünya çempionu (1956-58), beynəlxalq qrossmeyster (1976), kişilər (1973) və qadınlar arasında (1975) beynəlxalq usta, beynəlxalq hakim (1964), SSRi əməkdar idman ustası (1952), birinci dünya şahmat olimpiadasının SSRİ komanda heyyətində qalib (1957). Dördqat SSRi çempionu, üçqat Moskva çempionu.
[[Nona Qaprindaşvili]] - (3 may 1941 doğulub, Zuqdidi, Gürcüstan SSR) – Sovet və gürcü şahmatçısı, əməkdar idman ustası (1964): qadınlar arasında beşinci dünya çempionu (1962-1978), qadınlar arasında ilk beynəlxalq qrossmeyster (1978) və kışılər arasında beynəlxalq qrossmeyster adına layiq görülmüş ilk qadın (1978). Beşqat SSRİ çempionu. “Şahmat Oskarı” mükafatının ilk qalibi (1982).
[[Maya Çiburdanidze]] - (17 yanvar 1961, Kutaisi, Gürcüstan) – sovet və gürcü şahmatçı, 6- cı dünya çempionu. Şahmat Olimpiadalarının doqquzqat qalibi (onlarda 5 dəfə SSRİ yığma komandası heyyətində və 4 dəfə Gürcüstan komadasında). Gürcüstanın əməkdar idman ustası (1978).1991- ci ildə dünya çempionu adı uğrunda keçırılən matçda Çiburdanidze çinli şahmatçı Se Tszyunə məğlub olur. Çiburdanidze – şahmat olimpiadaları tarixinin yeganə doqquzqat qalibidir. Bu uğura o SSRi yığmasında 1978, 1980, 1982, 1984 və 1986- cı illərdə və 1992, 1994, 1996 və 2008-ci illərdə isə Gürcüstan komandasında imza atmışdır.
[[Se Tszyun]] - (30 oktyabr 1970 doğulub, Pekin, Çin) – Çin şahmatçısı, yeddinci dünya çempionu. Yalnız ona və Yekaterina Bıkovaya fasilədən sonra Dünya şahmat tacını özlərinə geri qaytarmaq nəsib olmuşdu. Dünya çempionu əvvəlcə 1991- dən 1996, və yenidən 1999-dan 2001. Əməkdar məşqçi və FİDE beynəlxalq hakimi (2004).
[[Süzen (Juja) Polqar]] - (19 aprel 1969 doğulub, Budapeşt, Macarıstan) – Macarıstan daha sonra Amerika şahmatçısı, səkkizinci dünya çempionu 1996- dan 1999 ilədək. FİDE əməkdar məşqçisi (2004). Onu Juja Polqar deyə çağırırlar: Jujanna adından qisaldıraraq – Juja.
[[Zu Çen]] - (16 mart 1976 doğulub, Çin) – şahmat üzrə doqquzuncu dünya çempionu, nokaut sisteminə görə ikincidir.
[[Antoaneta Stefanova]] - (19 aprel 1979 doğulub, Sofiya, Bolqarıstan) – Bolqarıstan şahmatçısı, şahmat üzrə onuncu dünya çempionu (2004-2006), Avropa çempionu (2002). Sürətli şahmat üzrə dünya çempionu (2012).
[[Xu Yuhua]] - (29 oktyabr 1976) – Çin şahmatçısı, qrossmeyster. 2006- cı ildə Alisa Qalliamovaya qalib gələrək şahmat üzrə dünya çempionu adını qazanır. 2000 və 2002-ci illərdə Dünya kubokunu qazanıb.n 2000, 2002 və 2004 illərdə Çin yığma komandası heyyətində üçqat Olimpiya çempionu.2009- 2010- cu illərdə keçirilən Qadınlar arasında FİDE Qran-pri seriasının iştirakçısı və ikinci mərhələnin qalibi.
[[Aleksandra Kostenyuk]] - (23 aprel 1984, Perm) – Rusiya şahmatçısı, qrossmeyster (2004), şahmat üzrə onikinci dünya çempionu (sentyabr 2008-ci ildən dekabr 2010- ci ilə qədər). Avropa çempionu (2004). İsveçrə çempionu (2011). Şahmat Olimpiadasının ikiqat qalibi (2010, 2012) və Rusiya komandası heyyətində (2007, 2009, 2011) komandalararası Avropa çempionatının üçqat qalibi. Sürətli şahmat üzrə dünya çempionatının vitse- çempionu (2012). Fişer Şahmatı üzrə ikiqat dünya çempionu (2006, 2008). 2001- ci ildə şahmat üzrə qadınlararası Dünya cempionatının vitse- çempionu olub. Qadınlar arasında Avropa çempionu (2004 il, Drezden, Almaniya). 2005- ci ildə qadınlar arasında Rusiya çempionu. 2006- cı ilin avqustunda Aleksandra təsadüfi şahmatda Elizabet Petsə qalib gələrək ilk qadın dünya çempionu olur. 2008 il 18 sentyabrında Nalçikdə keçirilən turnirdə çinli Hou Yifana 2,5- 1,5 hesabı ilə qalib gələrək qadınlar arasında Dünya çempionu adını qazanır.
[[Hou Yifan]] - (27 fevral 1994- ci ildə doğulub, Nankin) – Çin şahmatçısı, qadınlar arasında üçqat dünya çempionu (2010, 2011, 2013), ÇXR komanda heyyətində (2007, 2009, 2011) qadın komandalararası dünya çempionatlarının qalibi.
[[Anna Uşenina]] - (30 avqust 1985, Xarkov) – Ukrayna şahmatçısı, qrossmeyster (2012), qadınlar arasında qrossmeyster (2003). 14- cü dünya çempionu (1 dekabr 2012- ci ildən 20 sentyabr 2013- cü ilə qədər). Varşavada keçirilən Ukrayna yığmasının heyyətində komandalararası Avropa çempionatının qalibi (2013). Asatana keçirilən Ukrayna yığmasının heyyətində komandalararası Dünya çempionatının qalibi (2013). Turində keçirilən Ukrayna yığmasının heyyətində Şahmat Olimpiadasının qalibi (2006)
 
[[Azərbaycan]]da da şahmatın böyük inkişaf yolu var. Daha qədim zamanlarda [[Azərbaycan]]da böyük şahmatçılar olmuşdur.