Azərbaycanda homoseksuallığın tarixi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Tarixi faktlar yanlışdır. |
|||
Sətir 1:
[[Şəkil:Shah Abbas and Wine Boy.jpg|250px|thumbnail|right|''[[I Şah Abbas|I Şah Abbas Səfəvinin]] gənc oğlanla eşqbazlığı''<ref>Bomati, Yves; Nahavandi, Houchang (1998). Shah Abbas, empereur de Perse 1587–1629 [Shah Abbas, Emperor of Persia, 1587-1629] (in French). Paris, France: Perrin. ISBN 2-2620-1131-1</ref>, rəssam:Məhəmməd Qasım, [[1627]]-ci il, [[Luvr muzeyi]], [[Paris]].]]
'''Azərbaycanda homoseksualizmin tarixi''' - müxtəlif dövrlərdə Azərbaycan cəmiyyətində ([[İran Azərbaycanı]] və [[Arran]]) homoseksuallıqla bağlı məlumatları əhatə edir. Antik və orta əsrlər dövrlərinə aid məlumatlar əsasən hakim təbəqə və saraylara aid olsa da, sonrakı dövrlərdə geniş xalq kütlələri arasında da bu cür münasibətlərin olması haqqında məlumatlar vardır.
Azərbaycan Respublikasının qurulmasından sonra konstitusiyanın homoseksualizm əlehinə 113-cü maddə nəzərdə tutulmuşdu. 2001-ci il, homoseksuallığı qadağan edən qanun Heydər Əliyev tərəfindən Cinayət Məcəlləsindən çıxarılmışdır.
== Qədim dövr ==
[[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] ərazisində ən qədim dövrlərdə eynicinsli münasibətlər haqqında məlumat verən qədim mənbələr yoxdur. Lakin [[Azərbaycan Respublikası]] və [[İran Azərbaycanı]] ərazisində məskunlaşmış<ref>И. Дьяконов - История Мидии: От древнейших времен до конца IV в. до н. э. - СПб., 2008, стр. 32-37</ref> qədim [[Lulubilər|lullubi]], [[Kutilər|kuti]], [[turukki]], [[Kassilər|kassi]] və sair tayfaların daim münasibətdə olduqları [[Şumer]] və [[Assur]] cəmiyyətlərində homoseksual münasibətlər haqqında bəzi məlumatlar dövrümüzə kimi saxlanmışdır.
İkiçayarası xalqlarının ən qədim nəsr nümunələrindən olan ''[[Gilqameş dastanı]]''nda xalq qəhrəmanı Gilqameşla güclü döyüşçü Enkidu arasındakı əfsanəvi məhəbbətdən söz açılır.<ref>Bruce L. Gerig - [http://epistle.us/hbarticles/gilepic2.html David & Jonathan and the Epic of Gilgamesh], Homosexuality and The Bible, epistle.us, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015</ref><ref>Kyle Bogdan - [http://www.antiessays.com/free-essays/Homosexuality-Between-Gilgamesh-And-Enkidu-328379.html Homosexuality Between Gilgamesh and Enkidu Essay], 9/11/12, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015</ref> Sevgilisi Enkidunun ölümü bu cür təsvir edilir: ''“Gilqamış özünü yerə çırpır, paltarlarını cırır, saçlarını yolur”''.<ref>Bilqamıs dastanı, tərc. ed. İ. Vəliyev ; red. A. Quliyev, Bakı, Gənclik, 1985, səh. 47</ref> Bu dastan bir müddət sonra Mesopotamiya taryfalarının ünsiyyətdə olduğu bütün yaxın ərazilərdə sürətlə yayılmış və şöhrət qazanmışdır.<ref>Chris Park - [http://lgbthistoryproject.blogspot.com/2012/02/worlds-first-gay-love-story.html Thoughts on Gilgamesh and Enkidu], 8 February 2012, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015</ref><ref>Remzi Altunpolat - [http://www.kaosgl.com/sayfa.php?id=15415 Saklananlar ve Söylenenler: Türk Romanında LGBT Kimliklerin Yol İzleri], 17 Aralık 2013, kaosgl.com, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015</ref>
''[[Hammurapi qanunları]]''nda yazılır: ''“Əgər bir kişi digər bir kişiylə yatarsa və bu isbat edilərsə, həmin kişi xədim ediləcək”.''<ref>David F. Greenberg - [http://www.truthonthenet.com/history_of_homosexuality-1.htm The Construction of Homosexuality], University of Chicago Press, 1990</ref> Lakin, bəzi mənbələrdə, Hammurapinin oğlan sevgililəri olduğu deyilir.<ref>Bruce L. Gerig - [http://epistle.us/hbarticles/neareast.html Homosexuality in the Ancient Near East, beyond Egypt], epistle.us, İstifdə tarixi: 21 aprel 2015</ref><ref>[http://www.gaychristian101.com/Babylonian-Talmud-On-Sodom.html The Babylonian Talmud on Sodom How did ancient Jews understand the Sodom story?], Babylonian Talmud, 1961, Soncino Edition</ref> Azərbaycan [[Zərdüştilik|zərdüştiliyin]] geniş yayıldığı ərazilərdən biri olmuşdur. <ref>Wigram, W. A. (2004), An introduction to the history of the Assyrian Church, or, The Church of the Sassanid Persian Empire, 100–640 A.D, Gorgias Press, p. 34-35, ISBN 1593331037</ref> Zərdüştlük dinində homoseksuallıq ölümlə cəzalandırılırdı.<ref>[http://www.religioustolerance.org/hom_zor.htm THE ZOROASTRIAN FAITH AND HOMOSEXUALITY], religioustolerance.org, İstifadə tarixi: 21 aprel 2015</ref>
E.ə. VII əsrdə Azərbaycan ərazisinə [[skiflər]] köç edir.<ref>V. Ömərov - Qədim Azərbaycan İşquz dövlətinin yaranması və süqutu, Səs qəzeti, 2012 2 avqust, səh. 14.</ref> Skiflərin Azərbaycanda qurduğu dövlət tarixi mənbələrdə [[İşquz]] adlandırılır.<ref>Погребова М. Н. Кавказ и Средняя Азия в древности и средневековье. // Памятники скифской культуры в Закавказье. — М., 1981. С. 42—58.</ref> Heradot skiflər haqqında yazırdı: ''“Skiflərdə qadına bənzər kişilər [[Afrodita|Afroditin]] verdiyi istedadla mükəmməl hörgülər hazırlayırdılar”''. Digər ədəbiyyatlarda bu ənənənin [[şaman]]lardan keçdiyi deyilir.<ref>George E. Haggerty - [https://books.google.co.uk/books?id=L9Mj7oHEwVoC&pg=PA786&lpg=PA786&dq=scythians+homosexuality&source=bl&ots=cdoxX7bN_n&sig=H-4Hucm3XfmY8a_dFgRzdtRfVuM&hl=en&sa=X&ei=zyEVVebiIMPiywPR14KwAw&ved=0CC0Q6AEwAg#v=onepage&q=scythians%20homosexuality&f=false Gay Histories and Cultures: An Encyclopedia], vol.2, 2000, səh. 786</ref> E.ə. 550-ci ildə [[Midiya]] ordusunun [[Pasarqad döyüşü]]ndə məğlub olmasından sonra bütün Azərbaycan ərazisi yeni yaradılmış [[Əhəmənilər imperiyası]]nın tərkibinə daxil olur. Herodot Əhəməni hökmdarları haqqında yazır: ''“Pers imperatorlarının oturduqları saraylarda qadın paltarı geyinmiş gənc, incəbel oğlanlar rəqs edir, insanları əyləndirirlər”''.<ref>Halit Erdem Oksaçan - Eşcinselliğin Toplumsal Tarihi, İstanbul, 2012, səh. 275</ref>
E.ə IV əsrdə [[Makedoniyalı İsgəndər]]in geniş Əhəməni torpaqlarını da imperiyasının tərkibinə qatması bu ərazilərdə yeni mədəniyyətin yayılması ilə müşahidə edilir. <ref>[http://www.ahistoryofgreece.com/alexanderthegreat.htm Whether Alexander the Great was Greek or just loved things Greek is not important. What is important is that he spread Greek ideas throughout the world in what is known as the Hellenistic Period and was perhaps the most important single person in western civilization with the possible exception of Jesus Christ.], ahistoryofgreece.com, İstifadə tarixi: 22 aprel 2015</ref> Böyük İsgəndərin yürüşləri nəticəsində yayılan [[Ellinizm]] mədəniyyəti, [[Qədim Yunanıstan mədəniyyəti]]ndən gələn<ref>Herodotus ''Histories'' [http://perseus.uchicago.edu/hopper/text.jsp?doc=Hdt.+1.135&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0126 1.135]</ref><ref>Xenophon, ''Memorabilia'' [http://perseus.uchicago.edu/hopper/text.jsp?doc=Xen.+Mem.+2.6.28&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0208 2.6.28], ''Symposium'' [http://perseus.uchicago.edu/hopper/text.jsp?doc=Xen.+Sym.+8&fromdoc=Perseus%3Atext%3A1999.01.0212 8]</ref><ref>Athenaeus, ''Deipnosophistae'' [http://www.fordham.edu/halsall/pwh/athenaeus13.html 13:601–606]</ref> homoseksual münasibətlərin təbliği və yayılmasında ciddi rol oynamışdır.<ref>Oxford Classical Dictionary entry on homosexuality, pp.720–723; entry by David M. Halperin.</ref><ref>Rictor Norton, [http://rictornorton.co.uk/censor.htm ''Critical Censorship of Gay Literature'']</ref> [[Roma imperiyası|Roma]]nın [[Atropatena]]yla müttəfiqliyi, [[Qafqaz Albaniyası]]na isə yürüşləri və bu ərazini əsarəti altına alması, imperator [[Adrian]]ın (117-138) öz həmcinsiylə təntənəli şəkildə evləndiyi dövrə təsadüf edir.<ref>Arifa Akbar - [http://www.independent.co.uk/news/uk/this-britain/hadrian-the-gay-emperor-769442.html Hadrian the gay emperor], ''The Independent'', 11 January 2008, İstifadə tarixi: 22 aprel 2015</ref>
== Orta əsrlər ==
=== Qafqaz Albaniyasında ===
IV əsrdən etibarən [[Qafqaz Albaniyası]]nda xristianlıq rəsmi dövlət dini elan olunur. Ölkənin bir hissəində [[zərdüştülük]], [[Roma imperiyası|Romanın]] vassalı [[Ərməniyyə]] torpaqlarına yaxın ərazidə yerləşən dağlıq ərazilərdə isə [[xristianlıq]] hakim mövqe tutmağa başlayır.<ref>The History of the Caucasian Albanians by Movsēs Dasxuranc'i. Translated by Charles Dowsett. London: Oxford University Press, 1961, pp. 3-4 "Introduction"</ref> Hər iki dinin homoseksuallığı qadağan etməsinə baxmayaraq, bəzi tayfalarda bu cür əlaqələr qalmaqda idi. Bu haqqda [[Moisey Kalankatlı]] ''"[[Alban ölkəsinin tarixi]]"'' əsərində məlumat verir:
{{cquote|müəllif=Alban ölkəsinin tarixi<ref>Moisey Kalankatlı - [[Alban ölkəsinin tarixi]], [http://www.vostlit.info/Texts/rus5/Kalank/frametext22.htm II kitab, XXXII fəsil].</ref>|''O zamanlar Albaniyanın zadəganları qanunsuz nigahlara yol verib, özlərini murdar edirdilər. Bunların arasından birinci çar əslindən olan Koqtun hakimi idi, sonra Arşaqaşen vilayətindən üç ailə - Dastakertdən, Cinşımdan və Mamşelundan, sonra Kürün o tayındakı həcəri ailəsi, sonra Uti vilayətində laknar (eşikağası) adını daşıyan Varaz – Firuzun ailəsi, sonra Arajakanda yaşayan kilsədə keşiş paltarını saxlayan Varajan və Tuyerakın ailəsi. Mömin katolikos [[Katolikos Uxtanes|Uxtanes]] onları qanunsuz nikahlarına görə lənətləyib bu nikahları pozurdu. Lakin bunların hamısı öz şərlərindən əl çəkmədikləri üçün məhv edilib yer üzündən yeksan oldular.''}}
=== Ərəb xilafəti dövründə ===
VIII əsrdən [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]] və [[Arran]]ın [[Ərəb Xilafəti]]nin tərkibinə daxil olması ilə bu ərazilərdə [[İslam]] dini yayılmağa başlayır. İslam dini eynicinsli əlaqələri birmənalı olaraq qadağan etsə də, hakim dairələrdə və saraylara bu cür əlaqələrin gizli olaraq davam etdirilməsi haqqında bəzi məlumatlar dövrümüzə çatmışdır. Dövrün məşhur tarixçisi İsgəndər böyük oğlu üçün yazdığı ''“Şahzadələr üçün güzgü”'' əsərində ''“qadın və ya gənc oğlan olsun, fərqi yoxdur, həzz almağından qalma. Qışda oğlanlarla, yayda isə qadınlarla vaxtını keçir”'' deyirdi.<ref>Eşcinselliğin Toplumsal Tarihi” – Halit Erdem Oksaçan, İstanbul, 2012, səh. 148</ref>
İslamı qəbul etmiş yəhudi alimi Samuel ibn Yəhya yazırdı: ''“Həkimlərin kişilərə qadınlarla münasibətin damla xəstəliyi, basur və erkən qocalma yaratdığını deməsi onları gənc oğlanlara yönəldir”''<ref>[http://www.religionfacts.com/islam/ethics/homosexuality Homosexuality and Islam], religionfacts.com, İstifadə tarixi: 27 aprel 2015</ref>
Ərəblərin hakimiyyətinə qarşı yönəlmiş [[Xürrəmilər hərəkatı]] öz ilkin prinsiplərini Məzdəkilər hərəkatından götürmüş daha böyük kütləni təsiri altına ala bilmişdir. Xürrəmilər fərqli yaşam tərzləriylə də seçilirdilər. Şəhvətin azad və sərbəst olduğu bu cəmiyyətdə məclislərdə sərxoş olanacan şərablar içilməsi və [[qrup seks]]lər yaşanması haqqında əksər ərəb tarixçilərinin əsərlərində məlumatlar vardır.<ref>C. Bayramlı - Babək və Hürrəmilik (yalanlar və gerçəklər), Bakı, Kitab aləmi, 2011, səh. 209-211, 248-254</ref><ref>N. Vəlixanlı – Ərəb Xilafəti və Azərbaycan, Bakı, 1992, səh. 71-73</ref> Bu cür məclislərdə eynicinsli əlaqələrin yaşanması haqqında da ehtimallar vardır. <ref>Arthur Goldschmidt, Lawrence Davidson, “A concise history of the Middle East”, Westview Press; Eighth Edition (July 21, 2005), pp. 245-248</ref>
== Yeni dövr ==
=== Çar Rusiyası dövründə ===
[[Şəkil:Franz Krüger - Portrait of Emperor Nicholas I - WGA12289.jpg|right|200px|thumb|Rusiya imperatoru I Nikolay 1832-ci ildə imperiya ərazisində homoseksuallığı qadağan edən 995 nömrəli qanun imzalamışdı.]]
XIX əsrdə Azərbaycanda saray hakimiyyətinin parçalandığı bir zamanda homoseksuallığın hakim dairələrdənvə saraydan xalq arasına sızması müşahidə olunur. Zaman keçdikcə insanlar homoseksualları qınayır, onlar da gizli həyat keçirməyə başlayırdılar. Dövrün məşhur tarixçisi Əhməd Cövdət “''Məruzə''” adlı əsərində yazırdı: ''“…Qadın aşiqləri çoxaldı, yaraşıqlı oğlan aşiqləri azaldı. Oğlan sevmək sanki yerə batdı. Keçmişdən bəri oğlanlara qarşı olan sevgi və maraq qızlara yönəldi”.''<ref name="hür"/> [[Romanovlar]]ın hakimiyyətdə olduğu [[Çar Rusiyası]]nda orta əsrlərdən bəri gizli həyat keçirən homoseksuallar, kilsənin də gücünün zəifləməsindən istifadə edərək fəallaşmağa başlamışdılar. Azərbaycana dəfələrlə yürüşlər təşkil edən [[I Pyotr]] hələ, [[1716]]-cı ildə çarlıqda ilk dəfə homoseksuallıqla bağlı qanun imzalamışdı. Qanuna görə, orduda homoseksuallıq qadağan edilirdi.<ref name=glbtq>{{cite web|last=Healey|first=Daniel|title=Russia|work=glbtq: An Encyclopedia of Gay, Lesbian, Bisexual, Transgender, and Queer Culture|publisher=glbtq, Inc|date=2004, last updated 19 July 2005|url=http://www.glbtq.com/social-sciences/russia.html|accessdate=29 aprel 2015}}</ref>
[[Azərbaycan xanlıqları]]nın növbəylə ləğv edilirək Rusiya İmperiyasının tərkibinə qatılmasından sonra çar [[I Nikolay]] [[1832]]-ci ildə kişilər arasında homoseksuallığı ləğv edən 995 nömrəli qanunu imzaladı. Qanun iki oğlan arasındakı [[anal seks]]i qadağan edirdi. Qanunu pozanlar 3-5 il müddətində [[Sibir]]ə sürgün edilməli idi. Çara yaxın olan insanlar, xüsusilə sənət adamları arasında homoseksualların say çoxluğu təşkil etməsi bu qanunu sadəcə olaraq yazıda saxladı. Həmin dövrdə homoseksuallıq ədəbiyyatın əsas mövzularından olsa da, dövlətə qarşı çıxanlar homoseksual damğasıyla cəzalandırılırdılar.<ref name="History">{{cite web |url=http://www.bbc.co.uk/news/world-25927595 |title=Where is it illegal to be gay? |accessdate=29 aprel 2015 |work=BBC News}}</ref> Çar Rusiyasında başlayan böyük üsyanlar [[1905]]-[[1917]]-ci illərdə imperiyanın ciddi islahatlar aparmasına səbəb oldu. Bu dövr Rusiyanın gümüş dövrü olaraq qəbul edilirsə də, homoseksuallığın Rusiyadakı qızıl dövrü hesab edilə bilər. Öz orientasiyasını açıq şəkildə göstərən çoxsaylı elm və sənət adamları, incəsənət xadimləri, ədiblər məhz bu dönəmdə böyük əsərlər yaratdılar. <ref name="History"/>
Lakin, bütün qadağalara baxmayaraq, XIX Azərbaycanda homoseksuallıqla bağlı bəzi məlumatlar həmin dövrün mətbuatı vasitəsiylə dövrümüzə çatmışdır. [[1906]]-cı ildən nəşrə başlayan “[[Molla Nəsrəddin (jurnal)|Molla Nəsrəddin]]” jurnalında bu məsələyə münasibət bildirilərək qeyd edilir: ''“Ay camaat, totux-motux oğlan uşaqlarınızı qoruyun, qoymayın yad əllərə düşsün”''. Jurnalın [[2 oktyabr]], [[1907]]-ci ildə çap edilmiş 37-ci nömrəsində həmin dövr üçün oğlanbazlığın hansı miqyasda yayıldığı açıq-aşkar göstərilmişdir: ''“… indiyədək heç kəs deməyibdi ki, uşaqbazlıq pis şeydir, mən də cürət eləmirəm deyəm ki, uşaqbazlıq pis şeydir. …Biz ancaq müsəlman millətlərini tanıyırıq və bundan savayı bir şey görmürük. Amma xudavəndi-aləm yuxarıdan aşağı baxanda millətlərin hamısını əl içi kimi görür və əlbət ki yaxşı da tanıyır. Və xudavəndi-aləm görür ki, cəmi millətlərin heç birinin içində oğlanbazlıq adət deyil, savayı biz müsəlman millətindən."''<ref>Molla nəzrəddin, [https://www.copy.com/s/6fLYGHZ9288u XXXVII nömrə], 2 okyabr 1907</ref> ''“Təzə həyat”'' qəzetinin 117-ci nömrəsində isə qeyd ki, ''"Bakıda bir neçə müsəlman lotusu bir nəfər məktəb uşağını zor ilə basıblar faytona və istəyiblər götürüb qaçsın, necə ki, qız uşağını müsəlmanlar götürüb qaçırlar. Nədir bunun səbəbi? Məgər müsəlman içində arvad azdır ki, müsəlmanlar evlənmək istəyəndə arvad tapa bilməyib gedib oğlan uşağı alırlar. Söz yox ki, belə deyil, çünki biz görürük qeyri-millətlərin kişiləri bir arvad tapıb alanda bizim kişilər dördünü alırlar və hələ dördünə qane olmayıb hərdənbir məşğuliyyət üçün bir-iki saatlığa siğə də eləyirlər. …”'' <ref>Təzə həyat qəzeti, 117-ci nömrə</ref>
=== Azərbaycan SSR-də ===
1917-ci il Oktyabr inqilabından sonra Lenin başçılığı ilə Sovet Sosialist Respublikası yarandı və 28 aprel 1920-ci il tarixində Azərbaycan da yeni yaranan ittifaqın tərkibinə qatıldı.<ref>Azərbaycan Milli Ensiklopediyası. "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi, Bakı, 2007</ref> Lenin I Nikolayın 1832-ci ildə imzaladığı homoseksuallığı qadağan edən qanununu ləğv etdi.<ref>{{cite journal|last1=Hazard |first1=John N. |title=Unity and Diversity in Socialist Law |journal=Law and Contemporary Problems |publisher=Duke Law |volume=30 | issue=2 |pages=270-190| url=http://scholarship.law.duke.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=3056 |accessdate=29 aprel 2015}}</ref> Azərbaycanda isə sözü gedən qanun dəyişdirilmədi və 1923-cü ildə bu qadağa ölkənin konstitusiyasına əlavə edildi.<ref>İqor Kon - [http://www.gay.ru/english/history/kon/soviet.htm Soviet Homophobia], gay.ru, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015</ref><ref>Dan Healey GLQ 8:3 ''Homosexual Existence and Existing Socialism New Light on the Repression of Male Homosexuality in Stalin's Russia'' p. 349–378 2002</ref> Lenin ölümündən sonra hakimiyyətə gələn Stalin [[1934]]-cü ildə bütün SSRİ-də kişilər arasında homoseksuallığı qadağan etdi. Sovet Cəza Qanununun 121-ci maddəsində homoseksuallıq (sodomçuluq) dövlətə qarşı edilən cinayət hesab edilir, 5 il həbs cəzası və həmin müddətdə ağır şərtlərdə icbari əməklə cəzalandırılırdı. Sosialistlər bunu Qərbin, kapitalizmin əməli olduğunu bildirirdilər. Avropada və Amerikada 1968-ci ildən fəallaşmağa başlayan homoseksual birliklər və kiçik lobbilər SSRİ-dəki insan hüquqlarıyla bağlı problemləri də dünya mediasında işıqlandırmağa başladılar.<ref>[http://www.uscis.gov/tools/asylum-resources/resource-information-center-79 Resource Information Center about Soviet and Russia], Official Website of the US Department of Homeland Security, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015</ref>
== Müasir dövr ==
{{main|Azərbaycanda LGBT hüquqları}}
Azərbaycan Respublikasının qurulmasından sonra konstitusiyanın homoseksualizm əlehinə 113-cü maddə nəzərdə tutulmuşdu. <ref>{{cite web|author=United Nations High Commissioner for Refugees |url=http://www.unhcr.org/refworld/country,,USCIS,,AZE,4562d8b62,3df0d87d4,0.html |title=Azerbaijan: Information On The Treatment Of Homosexuals |publisher=Unhcr.org |date= |accessdate=29 aprel 2015}}</ref><ref>{{cite book|last=Russian S.F.S.R.|first=|title=Soviet criminal law and procedure: the RSFSR codes|year=1966|publisher=Harvard University Press|page=196|url=http://books.google.com/books?id=Z-5MAAAAIAAJ&dq=soviet%20codes%20of%20law&source=gbs_book_other_versions|editor=Harold Joseph Berman|archivedate=Dec 14, 2007|format=University of California original}}</ref> 2001-ci il, homoseksuallığı qadağan edən qanun [[Heydər Əliyev]] tərəfindən Cinayət Məcəlləsindən çıxarıldı<ref>{{cite web|title=Council of Europe|url=http://hub.coe.int/web/coe-portal|accessdate=29 aprel 2015}}</ref> və bundan sonra Azərbaycan [[Avropa Şurası]]na üzv qəbul edildi.<ref>{{cite web|title=Azerbaijan|url=http://hub.coe.int/country/azerbaijan|accessdate=29 aprel 2015}}</ref>
[[2007]]-ci ildə Azərbaycanda lezbiyan, biseksual qadın və transeksuallara yönəlmiş ayrıseçkiliyə qarşı ilk dəfə ''“Gender & Development”'' adlı sosial birlik yaradıldı. Yarandığı zaman qadın hüquqlarının müdafiəsini hədəfləyən təşkilat sonradan öz fəaliyyət dairəsini gey və biseksual kişilər arasında da genişləndirdi.<ref>[http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/docs/ngos/Gender_Development_Social_Union_azerbaijan_cedaw44.pdf DISCRIMINATION AND VIOLENCE AGAINST LESBIANS, BISEXUAL WOMEN AND TRANSGENDER PEOPLE IN AZERBAIJAN REPUBLIC]</ref> Sonrakı illərdə müxtəlif tarixlərdə daha 3 [[LGBT]] təşkilatı yaradıldı. [[2012]]-ci ildə Bakıda [[2012 Avroviziya Mahnı Müsabiqəsi|Avroviziya Mahnı Müsabiqəsinin]] keçirilməsi ərəfəsində ''"nighttours.com"'' saytı [[Bakı]]da ilk dəfə [[gey prayd]] keçirilməsinin planlaşdırılması haqqında məlumat yaydı. Ölkə mətbuatında bir müddət bu məsələnin müzakirə olunması və [[İran]]dan hədə xəbərlərinin gəlməsindən sonra plan təxirə salındı.<ref>[http://www.bbc.com/news/world-europe-14913247 Eurovision 2012: Azerbaijan's gays not welcome at home], Dina Newman, [[BBC]], 15 September 2011, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015</ref><ref>[http://www.reuters.com/article/2012/05/22/azerbaijan-iran-idUSL5E8GM61H20120522 Iran's "gay" Eurovision jibes strain Azerbaijan ties], Margarita Antidze, Reuters, May 22, 2012, İstifadə tarixi:29 aprel 2015</ref>
22 yanvar 2014-cü il tarixində “Azad LGBT” təşkilatının rəhbəri, LGBT aktivisti İsa Şahmarlı təzyiqlərə dözməyərək işlədiyi ofisdə [[LGBT bayrağı]] ilə özünü asaraq öldürdü. Bu hadisə bütün həm ölkədə, həm də ölkədən kənarda müzakirə predmetinə çevrilərək [[Azərbaycanda LGBT hüquqları]] məsələsinin yenidən gündəmə gəlməsinə səbəb oldu. İsa Şahmarlının ölüm tarixi Azərbaycandakı LGBT icması və onlara dəstək verən tolerant insanlar tərəfindən ''“Homofobiyayla Mübarizə Günü”'' olaraq qəbul edildi.<ref>[http://yesilgazete.org/blog/2014/01/25/mersinliler-pazar-aksami-isa-sahmarli-icin-elele-hemcinsleri-ile-bakuye-yuruyor/ Mersinliler Pazar akşamı İsa Şahmarlı için elele Bakü’ye yürüyor], Alper Tolga Akkuş, 25/01/2014, İstifadə tarixi:29 aprel 2015</ref><ref>[http://www.cnnturk.com/haber/yasam/diger/azerbaycan-da-lgbt-aktivisti-intihar-etti Azerbaycan’da LGBT aktivisti intihar etti], CNN Türk, 23.01.2014, İstifadə tarixi:29 aprel 2015</ref>
== Azərbaycan mədəniyyətində homoseksualizm ==
[[Şəkil:Artuş və zaur az.jpg|150px|thumbnail|left|Əli Əkbərin qadağan edilmiş Artuş və Zaur romanının üz qabığı.]]
Füzuli hamamda onun üzünü təmizləyən bərbərinə qəzəlində sevgili deyə xitab etmiş və ''“qanımı ülgüclə yerə töksə belə yenə qaçmaram”'' demişdir.<ref>S. O Murray, “Corporealizing Medieval Persian and Turkish Tropes,” in Islamic Homosexualities,ed. S. Murray and W. Roscoe, New York, 1997, pp. 132-141</ref> Farsdilli ədəbiyyatda geniş təsir göstərmiş mövzulardan biri [[Sultan Mahmud Qəznəli]]nin Ayaz adlı qula olan sevgisidir. Fərruxinin divanında xüsusi qəsidə ilə təsvir olunmuş bu hadisə, bəzi tədqiqatçıların fikrincə ''"[[Xosrov və Şirin]]"'' və ''"[[Leyli və Məcnun]]"'' kimi epik sevgi əfsanələrinə də təsir göstərmişdir.<ref name="iranika"/> [[Əvhədi Marağayi]] qəzəllərindən birində gənc oğlana sevgisini və ehtirasını qələmə almışdır. <ref name="iranika"> [[Encyclopædia Iranica]], [http://www.iranicaonline.org/articles/homosexuality-iii HOMOSEXUALITY IN PERSIAN LITERATURE], İstifadə tarixi: 28 aprel 2015</ref> Bəzi tədqiqatçılar ''"[[Kitabi-Dədə Qorqud]]"'' dastanındakı Qazan xanın oğlu Tural obrazını da homoseksual personaj kimi qiymətləndirirlər.<ref>Michael E. Meeker, “The Dede Korkut Ethic”, International Journal of Middle East Studies, Vol. 24, No. 3 (Aug., 1992), 395-417</ref>
Bəzi tədqiqatçılar Azərbaycanı sufizmin mərkəzlərindən biri kimi qiymətləndirirlər. Sufi məzmunlu əsərlər XII-XVIII əsr Azərbaycan şairlərinin bir çoxunun yaradıcılığı üçün xarakterikdir. Tədqiqatçıların əksəri sufi ədəbiyyatının ikimənalığını qabaradaraq onun dünyəvi və dini alnamına diqqət yerirlər.<ref name="iranika"/> Sufilər istər homoseksual, istərsə də heteroseksual sevgini ''“məcazi sevgi”'' adlandırır, əsl sevginin Tanrıya olduğunu ifadə edirdilər. Riçard Frensis Börton yazır ki, ''“Sufilər meyxanələrdə şərab paylayan gənc xristianlarla gecələri bir yataqda yatırdılar”.''<ref name="iranika"/>
''Əli və Nino'' romanında da o dövrdə Azərbaycanda homoseksualizmin yayılmasına işarə edilir. Romanda yerli xanımların gözlənilməz suallarından şikayətlənən Nino Əli xan Şirvanşirə müraciətlə deyir: ''“…Sonra sənin bibin Sultan xanım soruşdu ki, belə cavan ərin tək bir arvadı olması yəqin ki, onu darıxdırır. Sonra da hamısı səni oğlanlardan necə uzaq tuta bildiyimi öyrənmək istədilər.”''<ref>Qurban Səid - [http://www.kitabxana.net/files/books/file/1256554164.pdf Əli və Nino]</ref>
2009-cu ildə yazıçı [[Əli Əkbər]]in iki homoseksual oğlanın sevgisindən bəhs edən ''“[[Artuş və Zaur]]”'' romanı ölkədə müzakirələrə səbəb oldu.<ref>[http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1236370920 Mina Muradova: Artush and Zaur Causing Public Scandal]. CentrAsia. 6 March 2009, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015</ref> Qəhrəmanlarının erməni və azərbaycanlı olması qınağı daha da artırdı və nəticədə kitabın satışı qadağan edildi.<ref>[http://azeri.ru/papers/news-azerbaijan/41219/ Artush and Zaur Withdrawn from Sales]. 10 March 2009, İstifadə tarixi: 29 aprel 2015</ref> Azərbaycanlı yazıçı [[Nicat Kazımov (yazıçı)|Nicat Kazımovun]] ''"İblisin Oyunu"'' romanında müasir Azərbaycanda homofobiya ilə bağlı səhnələr yer almışdır. 2014-cü ildə azərbaycanlı yazıçı [[Orxan Bahadırsoy]]un iki gənc oğlanın sevgisindən bəhs edən ''“[[Günahdır səni sevmək]]”'' adlı romanı çap edilmişdir.<ref>[http://publika.az/p/26049 Gənc yazardan homoseksuallara dəstək], 23 İyun 2014, İstifadə tarixi: 39 aprel 2015</ref>
== İstinadlar ==
{{istinadlar|3}}
== Həmçinin bax ==
* [[Azərbaycanda LGBT hüquqları]]
* [[Osmanlı İmperiyasında homoseksualizm]]
{{Avropada LGBT tarixi}}
[[Kateqoriya:Azərbaycan tarixi]]
| |||