Ərdəbil: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 50:
[[Səfəvilər dövləti]]nin qurulduğu tarix İranın Mədəniyyət şurası tərəfindən Ərdəbil Milli Günü adlandırılıb.<ref>http://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84</ref>
== Etimologiyası ==
Dehxuda "Hüdudülaləm"ə istinad edərək şəhərin adını Ordvil, "Anandrac"ın müəllifinə görə Ərdəbil (bu mənbədə sözün mənası acıqlı fil kimi izah olunur), Yaqut Həməviyə görə Bazane Firuz, Firuzkerd,Firuzabad adlandırılır.▼
Ərdəbil adı, Ģübhəsiz, Sasani üsuli-idarəsi tərəfindən verilən Bazan - Feyruz adından daha erkən hesab olunmalıdır. Bir səra tədqiqatçıların fikrincə, bu sözün birinci "Ərdə" - hissəsi qədim Ġranın düzlük və kosmik nizam ilahəsi Arta ilə əlaqədardır.
D.Behazinə görə Ərdəbil, yaxud Artabil [[Avesta dili]]ndədir. Ərdəbil iki "arta" və "vil" sözlərindən ibarət olmaqla müqəddəs anlamını daşıyır. Ona görə "ər" şəxs adlarının əvvəlində – Ərdəvan, Ərdəşir, Ərdəviraf, yaşayış yerlərində isə Ərdəstan, Ərdəkan sözlərində müqəddəslik mənasında işlədilmişdir.
[[Fars dili]]ndə vil ya da bil təklikdə işlədilmir. Bu sözlərə ancaq yer adlarında sonluq kimi Devil, Şorabil, Əndəbil, Ləndovil, Şabil, Mobil formalarında təsadüf edilir. Bir sözlə, müəllif Ərdəbil şəhərinin salınması tarixini [[Sasanilər]]in dövründən daha əvvələ aid edir. Ona görə məhz bu şəhər [[Qafqaz]]a yaxın olduğuna görə, Firuz oranı ordu mərkəzi edib və onun abadlaşdırılmasına səy göstərmişdir.▼
== Tarixi ==
Ərdəbil [[Azərbaycan]]ın qədim şəhərlərindən biridir. Bu şəhər dəniz səviyyəsindən 1100 metr hündürlükdə yerləşir. Ərdəbil şəhərinin məhsuldar torpağa malik düzənlikdə yerləşməsinə baxmayaraq onu hündür dağlar əhatə etmişdir. Şəhər Qərbdən [[Savalan]] dağı, Şərqədən Bağro dağı, Cənubdan Büzgüş, Şimaldan isə [[Talış dağları]] ilə əhatə olunur.
Sətir 61 ⟶ 68:
Bir çox alimlər buradakı şəhərin əsasının Sasani çahı Firuz tərəfindən qoyulması fikrini qəbul etmirlər. Çünki şəhərin adı hələ [[Atropatena]]da [[Atropatidlər]] sülaləsinin dövründən yazılı mənbələrdə çəkilir. Bu isə şəhərin əsasının da [[farslar]] ([[Sasanilər]]) yox, [[atropatenlilər]] tərəfindən<ref>A. Fazili – Qədim və erkən orta əsrlər Azərbaycan tarixi İran tarixşünaslığında, Bakı, 1974, səh 268</ref> qoyulduğunu sübur edir.
▲Dehxuda "Hüdudülaləm"ə istinad edərək şəhərin adını Ordvil, "Anandrac"ın müəllifinə görə Ərdəbil (bu mənbədə sözün mənası acıqlı fil kimi izah olunur), Yaqut Həməviyə görə Bazane Firuz, Firuzkerd,Firuzabad adlandırılır.
D.Behazin [[Şahnamə]]yə əsaslanıb Ərdəbili "İranın" qədim və mühüm şəhərlərindən biri hesab edir. Ona görə [[Kəyanilər]]in hakimiyyəti dövründə Bəhmən qalası (farsca Dej-Bəhmən) Ərdəbilə yaxın ərazidə yerləşmişdir. Keyxosrov bu qalanı fəth etdikdən sonra [[Azərgüşnasp məbədi]]ni orada tikdirmişdir (mənbədə göstərilən fikri yalnışdır, çünki, [[Azərgüşnasp məbədi]] [[Qazaka]] şəhərində yerləşir). D.Behazin sözünə davam edərək yazır: "Ərdəbil [[Sasanilər]]in və [[ərəblər]]in ilk dövründə [[Azərbaycan]]ın paytaxtı, [[Abbasilər]]in dövründə isə iranlıların (müəllif [[azərbaycan türkləri]]ni iranlı (fars) hesab edir) ərəblərə qarşı apardığı mübarizənin mərkəzi olmuşdur.
D.Behazin də öz növbəsində şəhərin V əsrdə Firuz tərəfindən bina edilməsi və Bazane Firuz adlanması fikrini müdafiə edir. Lakin o, yazır: "Mənim tədqiqatım görə Ərdəbil şəhərinin bina edilməsi Firuzun vaxtından daha qədimdir. Ona görə ki, [[V Bəhram]] Firuzdan 34 il əvvəl [[hunlar]]ın hücumu zamanı Ərdəbil yolu ilə Amilə, Gurgana və sonra isə Xorasana getmişdir. O, Vis və Ramin əsərinə istinad edərək Ərdəbil şəhərinin bina edilməsini [[Parfiya]] dövrünə aid edir (lakin müəllif [[Manna]] dövləti zamanında burada şəhərin və şəhər ətrafı yaşayış məntəqələrinin olmasını nəzərə almır).
▲[[Fars dili]]ndə vil ya da bil təklikdə işlədilmir. Bu sözlərə ancaq yer adlarında sonluq kimi Devil, Şorabil, Əndəbil, Ləndovil, Şabil, Mobil formalarında təsadüf edilir. Bir sözlə, müəllif Ərdəbil şəhərinin salınması tarixini [[Sasanilər]]in dövründən daha əvvələ aid edir. Ona görə məhz bu şəhər [[Qafqaz]]a yaxın olduğuna görə, Firuz oranı ordu mərkəzi edib və onun abadlaşdırılmasına səy göstərmişdir.
Antik müəlliflərin əsərlərindən fərqli olaraq orta əsr müəlliflərinin əsərlərində şəhərin tarixi, abidələri, ictimai həyatı və sairə ilə əlaqədar çoxlu dəyərli məlumatlar vardır. Lakin antik mənbələrdə məlumatın qıtlığı heç də o anlama gəlmir ki, bu dövrdə şəhər az inkişaf etmişdir. Çünki, əldə olan azsaylı arxeoloji tapıntılar (əgər şəhər ərazisində arxeoloji tədqiqat işləri aparılmış olsaydı daha zəngin materiallar əldə edlərdi) şəhər ərazisində yaşayışın ən azı [[Tunc dövrü]]ndə olduğunu göstərir. [[Firdovsi]] əsərində Bəhmən qalasının Keyxosrov tərəfindən atəşgaha çevrilməsindən və bu qalanın Ərdəbildə yerləşməsindən danışır. [[Həmdullah Qəzvini]]yə görə Ərdəbil Siyavu.un oğlu [[Keyxosrov]] tərəfindən bina edilmişdir. Əfsanəvi hökmdar olan Keyxosrov tərəfindən şəhərin bina edilməsi fikri də özü-özlüyündə şəhərin qədim tarixindən xəbər verir. [[Firdovsi]]nin Bəhmən qalası və Ruinqala adlandırdığı toponimlər hazırda Ərdəbilin Qərbində, Savalan dağının ətəyində farslaşdırılmış şəkildə Ruyin-dizeq və Dej-Vican formada təsadüf edilir. Bundan başqa şəhər ətrafında bir başa atəşpərəstliklə bağlı ay adlarına, o cümlədən Şəhrivar və Əmərdad toponimik adlarına da rast gəlmək olur. Buna əsasən bir sıra müəlliflər şəhərin əsasnın [[Zərdüşt]] dövründə qoyulduğu fikrini irəli sürürlər.
| |||