Böyük ipək yolu: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:Transasia trade routes 1stC CE gr2.png|right|thumb|300px|Böyük ipək yolu [[I əsr]]də]]
'''Böyük ipək yolu'''
==Termin==
İpək Yolu bizim eranın I minilliyindən başlayaraq II minilliyin ortalarına qədər [[Avropa]] və [[Asiya]]dan çarpaz şəkildə keçən marşrutlar şəbəkəsini əks etdirir. İpək Yolunun əsas hissəsi öz başlanğıcını Çinin paytaxtı Çanqandan (Xian) götürmüşdür. Eramızdan əvvəl dördüncü əsrdə Makedoniyalı İskəndər Mərkəzi Asiya istiqamətində Hind çayını keçəndə, artıq Çin ipəyinin Aralıq dənizinə çıxışı var idi. Bəzi mənbələrə əsasən İpək yolunun tarixinin bizim eradan əvvələ təsadüf etdiyi məlum olur. Ticarət və kommunikasiya üçün zəruri element olan dəniz yollarına da Ipək Yolunun bir hissəsi kimi baxmaq olar. Xan sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Çin gəmiləri Cənubi Asiya krallıqları ilə ticarət aparırdılar.▼
"İpək yolu" və "İpək marşrutu" terminləri ({{lang-de|Seidenstraße}}, {{lang-de|Seidenstraßen}}) ilk dəfə 1868-1872-ci illərdə Çinə səyahət etmiş alman coğrafiyaşünası Ferdinand fon Rixthofen ({{lang-de|Ferdinand von Richthofen}}) tərəfindən işlədilmişdir.<ref name="Waugh 2007, p. 4">Waugh (2007), p. 4.</ref><ref name="The Silk Roads 1998 pp. 1-2">"Approaches Old and New to the Silk Roads" Eliseeff in: ''The Silk Roads: Highways of Culture and Commerce''. Paris (1998) UNESCO, Reprint: Berghahn Books (2009), pp. 1–2. ISBN 92-3-103652-1; ISBN 1-57181-221-0; ISBN 1-57181-222-9 (pbk)</ref>
==Tarixi==
▲İpək Yolu bizim eranın I minilliyindən başlayaraq II minilliyin ortalarına qədər [[Avropa]] və [[Asiya]]dan çarpaz şəkildə keçən marşrutlar şəbəkəsini əks etdirir. İpək Yolunun əsas hissəsi öz başlanğıcını Çinin paytaxtı Çanqandan (Xian) götürmüşdür. Eramızdan əvvəl dördüncü əsrdə Makedoniyalı İskəndər Mərkəzi Asiya istiqamətində Hind çayını keçəndə, artıq Çin ipəyinin Aralıq dənizinə çıxışı var idi.
İpək Yolu üçün əsas tarixi fəaliyyət dövrləri Çində Xan sülaləsinin (b.e.ə. 206-cı il-b.e. 220-ci il), Çində Tanq sülaləsinin (b.e. 613-907-ci illər) və monqol imperatoru Xanatanın (b.e. XIII-XIV əsrlər) hakimiyyət dövrləri idi. Ticarət və kommunikasiya üçün zəruri element olan dəniz yollarına da Ipək Yolunun bir hissəsi kimi baxmaq olar. Xan sülaləsinin hakimiyyəti dövründə Çin gəmiləri Cənubi Asiya krallıqları ilə ticarət aparırdılar. Sonrakı dövrlərdə monqollar İpək Yolunun Avropa-Asiya çöllərindən keçən şimal marşrutunu qorumağı öz öhdələrinə götürmüşlər.
VII və VIII əsrlərdə Çin, Koreya və yapon gəmiləri Şərqi Çin və Yapon dənizlərini keçərək yükləri qitədən Yaponiyaya daşıyırdılar. Çin gəmiləri həm də Hindistan və İrana, XV əsrdə isə Afrikaya da üzürdülər. XVI əsrdə isə portuqaliyalılar və digər Avropa xalqları Şərqi Asiyaya üzməyə başladılar.
Sətir 9 ⟶ 14:
Bir çox mühüm elmi və texnoloji innovasiyalar Şərqdən Qərbə İpək yolunun vasitəsilə aparılmışdır. Barıt, maqnit kompası, çap dəzgahı, musiqi alətləri, ipək, keramik və boyalı məmulatlar kimi yeniliklərin ötürülməsi tədricən baş vermişdi. Qərbin onların yaranması haqqında heç təsəvvürü belə yox idi.
Lakin 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşfindən sonra bu yolun əhəmiyyəti xeyli azalmışdır. Bu da Çin və ona yaxın ərazilərdən gətirilən malların Amerikada olması ilə əlaqədardır. Hindistana dənız çıxışı tapıldıqdan sonra isə Böyük İpək yoluna demək olar ki, ehtiyac olmamışdır.▼
XV əsrin sonunda Amerikaya və Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirməyə başlayan Böyük İpək yolu XVI əsrdə tamamilə süquta uğramışdır.▼
Mövcud olduğu dövrdə Böyük İpək yolu keçdiyi Ölkələrin həyatında mühüm rol oynayaraq, onların əlaqələrinin inkişafma böyük təkan vermişdir.▼
==Azərbaycanda Böyük İpək Yolu==
Məlumdur ki, tarixi "Böyük İpək Yolu"nun əsası eramızdan əvvəlki əsrdə qoyulmuşdur. Tarixi faktlar "Böyük İpək Yolu"nun bir neçə istiqaməti olduğunu və Asiya kontinentindən əsasən qərb istiqamətində çoxsaylı yolların keçdiyini sübut edir.
Şərqi Çin dənizinin sahillərindən, Sinan şəhərindən başlanan İpək yolu Lançjondan keçərək, Donxuana qədər uzanıb. Yolun bir qolu Kopetdağın şimal ətəyi ilə Xəzərin cənub hissəsindən keçib Azərbaycana daxil olub. İkinci qol isə Təklə-məkan səhrasının şimalından ötüb Dərbənd, Şamaxı-Gəncə, Batumi-İstanbula uzanaraq, Balkan yarımadası vasitəsilə Avropanm mərkəzinə istiqamətlənib. Digər məlumatlara görə isə eramızdan 4-5 əsr əvvəl fəaliyyətə başlayan İpək yolu başlanğıcnı Koreyadan götürüb (bura Yaponiyadan da dəniz yolu ilə Müxtəlif məhsullar gətirilirdi). Karvanalar Çin, Monqolustan, Mərkəzi Asiya, Azərbaycandan keçərək Aralıq və Qara dəniz sahili ilə Avropaya gedirmişlər.
Sətir 18 ⟶ 29:
Bu marşurutla Şərqdən Mərkəzi Avropa ölkələrinə əvvəlcə ipək daha sonra ədviyyat, qızıl, gümüş, mirvari və s. daşınmışdır. Avropadan Şərq ölkələrinə isə tacirlər qalay, sink, civə, mahud parça və s. aparmışlar. Bu baxımdan Azərbaycanın Bakı, Dərbənd, Şamaxı, Şirvan bölgələrində tacirlər rahatlığı təmin etmək məqsədilə karvansaralar salınmışdır.
▲Lakin 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşfindən sonra bu yolun əhəmiyyəti xeyli azalmışdır. Bu da Çin və ona yaxın ərazilərdən gətirilən malların Amerikada olması ilə əlaqədardır. Hindistana dənız çıxışı tapıldıqdan sonra isə Böyük İpək yoluna demək olar ki, ehtiyac olmamışdır.
▲XV əsrin sonunda Amerikaya və Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirməyə başlayan Böyük İpək yolu XVI əsrdə tamamilə süquta uğramışdır.
▲Mövcud olduğu dövrdə Böyük İpək yolu keçdiyi Ölkələrin həyatında mühüm rol oynayaraq, onların əlaqələrinin inkişafma böyük təkan vermişdir.
2000 il ərzində qərblə şərqi birləşdirən Böyük İpək yolu öz tarixi əhəmiyyətini yenidən bərpa etməklə, 1000 il bundan əvvəl olduğu kimi müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında körpü yaratmaq imkanma malikdir.
Azərbaycan hələ o vaxtlar da bu nəhəng yolun əsas ticarət və nəqliyyat qovşaqlarından biri olmuşdur. Ölkəmiz bu günə qədər öz nadir coğrafı mövqeyini itirməmiş, Böyük İpək yolunun
Böyük İpək yolunun əsasını Avropa Birliyinin Yeni Müstəqil Dövlətlər üçün 1991-ci ildə tərtib etdiyi TASIS proqramı çərçivəsində TRASEKA lahiyəsi təşkil edir. Bu Jayihəni 1993-cü ilin mayında Brüssel konfrasında Cənubi Qafqaz və mərkəzi Asiyanı yeni müstəqil dövlətlərin razılığı ilə Avropa Şürası qəbul edib. Lahiyənin həyata keçirilməsi sahəsində isə 1996-cı il mayın 13-də Sərəxsdə İran və Mərkəzi Asiyanın dəmir yolu magistrallarının birləşdirilməsi mühüm addım oldu.
Sətir 70 ⟶ 75:
- Azərbaycanın dünya miqyasında nüfuzunu, gücünü artıracaq və region ölkələri onun qüdrəti ilə hesablaşmalı olacaq.
==
{{istinadlar}}
[[Kateqoriya:İpək yolu]]
| |||