Xızı: Redaktələr arasındakı fərq

 

Dağlı (Alin) və Bərmək tayfaları ortadakı ziddiyyətlərlə yanaşı xeyirxahlıq, namus, qeyrət, tayfa ənənələrini qoruyan və nəsildən-nəslə keçən yazılmamış qayda-qanunlar əsasında idarə olunurdu. Taxta körpü ətrafında qazıntı işləri aparılarkən cınqıl karxanasından küp qəbirlərə bənzər, dibi enli, ağızları isə dar quyu qəbirlər tapılmışdır. Qəbirlərdən oturmuş vəziyyətdə olan insan skeletləri, rəngli gil qablar da tapılıb. Qozağacı taxtasında şum içərisindən tapılmış daş çapacaq4 göstərir ki, neolit dövründə babalarımız daş alətlərdən istifadə etmişlər. Yeni daş dövrünə aid əşyaların tapılması sübut edir ki, Xızı mahalı da ilk insan məskənlərindən biri olmuşdur. Xələnc kəndinin qəbrstanlığı yanında, Altı-Ağac yolu genişləndirilərkən çapılan qayada aşkar edilmiş daşla hörülmüş üstü qapalı qəbirlər ulu əcdadlarımızın məkanı və mədfanı olmasını açıq göstərir. Qızılburun kəndi yaxınlığında Xəzər dənizi sahilinə yaxın yerdə, qədim yaşayış məskənində kəşfiyyat xarakterli arxeoloji axtarışlar zamanı maddi mədəniyyət nümunələri tapılmışdır. Burada daş qutu qəbri aşkar edilmişdir. Həmin yerdə çoxlu saxsı qablar da tapılmışdır. Daş qutu qəbirləri er. əvvəl I minilliyin əvvəllərindən eramızın VI əsrlərinə aid etmək olar.

XIX əsr rus şərqşünası N.V.Xanıkov yazıb ki, X əsrin ortalarında Ərəb coğrafiyaşünası İstdxri “İqlimlər kitabında” qeyd edib ki, Xuzistanda Ərəb və Pars dilləri ilə yanaşı Xuzi dili də var idi. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, Xuzi dili Xızılıların danışdığı qədim dil olmuşdur. Xuzi dili Pars dili olmasa da, həmin dil qrupuna aiddir. Çox qədimdən türklərin məskəni olan Xızı mahalının əhalisinin tərkibi Xuzi dilli bərməkilər və türk dilli dağlılardan ibarət idi. Bərməkilər üçüncü dəfə Bağdaddan gəldiyinə görə onlar ərəb dilini də yaxşı bilirdilər. Xuzi dilli bərməkilər və türk dilli dağlılar ölkədə baş vermiş bütün siyasi hadisələrdə, iqtisadi və mənəvi mədəniyyətin formalaşmasında fəal iştirak etmiş azərbaycanlılardır. Onlar ölkəmizin ən qədim sakinlərindən olub, Azərbaycan xalqının formalaşmasında mühüm rol oynamışlar.

Xızı-Bərmək mahalında olan coğrafi adlar Bərmək və Dağlı tayfalarının tarixini özündə əks etdirən qiymətli mənbələrdir. Yer adlarının yaranması, mənşə və mənası, onların qrammatik quruluşu, düzgün yazılışı və tələffüzü tarix, coğrafiya və dilçiliyin tədqiqi nəticəsində aydınlaşdırıldıqda müəyyən tarixi məsələlər həll oluna bilər. Bu mənada coğrafi adlar xalqın dünəni ilə bu günü arasında bir körpüdür.

Xızı-Bərmək mahalında toponimlər Türk, Fars, az miqdarda Ərəb dillərinə mənsubdur. İctimai-siyasi hadisələrlə əlaqədar yaranan adlar bir başa tarixi mənbə rolunu oynayır. Yer və kənd adlarının öyrənilməsi həmçinin xalq təsərrüfatı üçün də böyük əhəmiyyətə malikdir.

 

== Görkəmli şəxsləri ==