Qupta imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
'''Qupta imperiyası''' — Təqribən [[
== İmperiyanın yaranması ==
Qupta soyadı 4-5 əsrlərdə Şimali Hindistanın böyük hissəsinə hakim olan [[imperiya]] ailəsi ilə Hindistan tarixində həkk edilmişdir. Lakin, Qupta adının bi ailə və ya klan adı olaraq çox qədim tarixə gedir. Buna ən məşhur nümunə [[Mauriya İmperiyası]] qurucusu [[Çandraqupta | Çandraqupta Mauriya]] və [[Aşoka]]nı Buddizmə çevirən keşiş Upaqupta, sonrakı dövrlərdə isə Satavahana zamanında Pariqupta, Sivaqupta, Sivaskandaqupta kimi bəzi məmur adlarıdır. [[Prakrit dili]]ndəki Qotiputa, Sanskritdəki Gautiputranın qarşılığıdır. Gotiputa Qupta ailəsinə məxsus bir qadının oğludur. Qotiputa adı imperiyadan əvvəl qayalardakı yazılarda azı 12 dəfə yazılmışdır. Bu yazıların analizi, Quptaların, Şimali Hindistanın və [[Dekan yaylası]]nın müxtəlif bölgələrinə aid olduqlarını və fərqli peşələrlə (çatmış, keşiş, döyüşçü, yazar, zərgər və s.) məşğul olduqlarını göstərir. Bəziləri isə kral ailəsinə mənsub idi. Hindistanın müxtəlif ərazilərinə yayılmış olan Quptaların, tək bir əhəmiyyətli klan və ya ailənin içində budaqlanmaların yaranması və fərqli bölgələrə yayılması ilə bağlı fərziyyə irəli sürülmüşdür. Ancaq, bu fərziyyə öz təsdiqini tapmamışdır. [[III əsr]]də Qupta klanının Hindistanda müstəqil olduğu doğru olsa belə, bunu Qupta imperiyası ilə uyğunlaşdırmaq çətindir. Erkən mənbələrdə bu ailədən "Qupta" olaraq bəhs edilmir. "Quptanvaya" və ya "Qupta ailəsi" adı, təqribən [[I Çandraqupta]]-dan başlayaraq Qupta sözü ilə bitən kralları əhatə etməkdədir.
Qupta imperiyası Magadha dövlətinin davamı idi. VII Magadha dövləti müstəqilliyi, quptalardan 9 əsr əvvəl təcminən [[e.ə VI sr]]də başlamış və Mauriya xanədanlığı dövründə imperiya səviyyəsinə yüksəlmişdi. Mauriya dövlətinin süqutundan sonra Magadha Yunan hökmdarı Menandrosun və Hindli müttəfiqlərin hücumarını püskürdərək Kuşan hakimiyyətindən xilas olmuşdur. Beləliklə müstəqil dövlət olaraq varlığını davam etdirmişdi. [[III əsr]]in sonunda [[Liççhavi qəbiləsi]] də Budda da təkrar əhəmiyyəti artdı. Bu qəbilə təxminən 1000 il əvvəl bu qəbilənin bir qoluna mənsub idi. [[I Çandraqupta]] bu qəbiləyə məxsus şəhzadə Kumara Devi ilə evləndi və beləliklə hakimiyyətini Magadhadan qərbə Prayaga qədər artırdı. Bu niqah diplomatiyası Çandraquptanın adına kraliçanın və Liççhavi adlarının əlavə edilməsi ilə kəsilən sikkələrdə göstərilmişdir. Liççavilər Nepal və Tibet ətrafı dağ yamaclarında yaşayan qəbilə idi.
Liççavi qəbiləsi döyüşçü qəbilə idi. Tədqiqatçılara görə [[monqollar]] ola bilər bu qəbilə. Lakin, böyük ehtimal Monqol və Ari qəbilələrinin bir qarışığı idi. Liççavi-Magadha əməkdaşlığı ilə Hind siyasi bacarığı və dağlıların döyüş gücünün birliyini görə bilərik.
İlk Qupta kralı I Çandraqupta [[320]]-ci ildə hakimiyyətə gəldi. Onun hakimiyyətə gəlməsi ilə Hindistanda yeni bir dövr başladı. İlk Qupta kralı [[330]]-cu ildə öldü. Onun xələfi olan oğlu [[Samudraqupta]], qırx ildən çox hakimiyyət sürdü. Hakimiyyəti dövründə [[Bengal]], [[Yuxarı Yamuna]], Qanq vadisi ilə orta Hindistanın bəzi ərazilərini öz dövlətinə qatdı. Onun dövründə Qupta imperiyasının əraziləri [[Pəncap]] istisna olmaqla ənənəvi Hindistan torpaqları daxil idi. Hind çayından Benqal körfəzinə qədər, Narbada çayından şimal dağlarına qədər torpaqlar Qupta imperiyasına daxil idi. Qupta imperiyasının üçüncü imperatoru [[II Çandraqupta]] (Samudraquptanın oğlu) silsilə fəthlər həyata keçirdi. [[Malva]], [[Qucarat]], [[Saurashtra]] torpaqlarını öz torpaqlarına birləşdirdi. Ehtimallara görə Qupta imperiyasının üçüncü imperatoru Yeni Dehli yaxınlığında Qütb məscidindəki dəmir sütunun, böyük qalibiyyətlərinin xatirəsinə tikildiyi ehtimal olunan II Çandraqupta Vikramaditya idi. Qupta imperiyasının Orta Hindistana yayılmasının qarşısını Vakata krallığı aldı. II Çandraqupta Vikramaditya babası kimi nigah diplomatiyasına əl atdı. Qızını Vakata kralı II Rudrasena ilə evləndirdi. Vakatalarla müttəfiq olması ilə Qupta imperiyasının Orta və Cənubi Hindistana yayılması sürətləndi. II Çandraquptadan sonra hakimiyyətə keçən I Kumaraquptadan sonra artıq Qupta imperiyasında saray çəkişmələri başlamışdı. Belə ki, [[I Kumaraqupta]]nın oğlu Skandaqupta və digər oğlu Puruqupta arasında hakimiyyət üçün saray çəkişmələri başladı. Hərbi uğurları ilə böyük üstünlük qazanan Skandaqupta hakimiyyətə keçdi. I Kumaraquptanın vəliəhdi Puruqupta və Puruquptanın oğulları Skandaquptaya qarşı müharibəyə başladılar. [[467]]-ci ildə Skandaquptanın ölümündən sonra yenidən başlayan saray çəkişmələri [[Skandaqupta]]nın oğulları və Puruquptanın oğulları arasında idi. [[474]]-cü ildə taxta çıxan II Kumaraquptanın dövründə saray çəkişmələri səngimişdi. [[II Kumaraqupta]]nın atasının kimliyi dəqiq deyil. Ehtimallara görə, ya Skandaquptanın oğlu ya da Puruquptanın oğludur.
[[497]]-ci ildə hakimiyyətə keçən [[Puruqupta]]nın oğlu Narasimhaqupta [[510]]-cu ildə [[Hunlar]]a Eranda məğlub oldu. Bunula da Şimali Hindistanı hunlara ələ keçirdilər. [[570]]-ci ilə qədər Qupta hakimiyyəti davam etmiş və [[Narasimhaqupta]]nın oğulları hakimiyyət sürmüşlər. [[570]]-ci ildə Qupta imperiyası süqut etdi və bununla da Hindistan tarixində Qızıl dövr sona çatmışdır.
== İmperatorlar ==
{| class="wikitable"
|-
! İmperatorun adı !! Hakimiyyət illəri !! Atası
|-
| [[I Çandraqupta]] || [[320]] - [[330]] || [[Gatokaçaqupta]]
|-
| [[Samudraqupta]] || [[330]] - [[375]] || [[I Çandraqupta]]
|-
| [[II Çandraqupta | II Çandraqupta Vikramaditya]] || [[380]] - [[413]] || [[Samudraqupta]]
|-
| [[I Kumaraqupta]] || [[415]] - [[450]] || [[II Çandraqupta]]
|-
| [[Skandaqupta]] || [[450]] - [[467]] || [[I Kumaraqupta]]
|-
| [[II Kumaraqupta]] || [[474]] - [[477]] || [[Skandaqupta]]
|-
| [[Budhaqupta]] || [[477]] - [[497]] || [[Puruqupta]]
|-
| [[Narasimhaqupta]] || [[497]] - ? || [[Puruqupta]]
|}
== Din, ədəbiyyat və elm ==
== Memarlıq və heykəltəraşlıq ==
== Həmçinin bax ==
== İstinadlar ==
[[Kateqoriya:Tarixi dövlətlər]]
[[Kateqoriya:Hindistan tarixi]]
[[Kateqoriya:İmperiyalar]]
| |||