Bizans imperiyası: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 80:
Daha əvvəllər [[Qərbi Avropa|Qərbi Avropada]] imperiya ''"Imperium Graecorum"'' (Yunanların İmperiyası) olaraq adlandırılırdı. Xüsusilə də 800-cü ildə [[Böyük Karl|Şarlmanın]] [[:tr:III._Leo|Papa III. Leo]] tərəfindən [[Müqəddəs Roma imperiyası|Müqəddəs Roma]] İmperatoru (''Imperator Augustus'') olaraq taclandırılmasından sonra Roma mirası mövzusunda rəqabət başlamışdı. Papalar ya da Qərbdəki idarəçilər Şərqi Roma imperatorlarından bəhs edən zaman ''"Imperator Romæorum"'' deyirdilər, çünki ''"Imperator Romanorum"'' adı [[Böyük Karl|Şarlman]] və onun xələflərinə aiddir. Bu səbəblərdən tarixçilər belə qənaətə gəlir ki, ''"Bizans"'' termininin istifadə olunmasında məqsəd, [[Müqəddəs Roma imperiyası|Müqəddəs Roma İmperiyasının]] rəqibi [[Bizans İmperiyası|Şərqi Roma İmperiyasını]] tarix səhnəsindən silmək kimi düşünülür.
== Tarixi ==
=== Quruluşu ===
Roma İmperatoru [[Mürtəd Yulian|Mürtəd Yulianın]] dövründə (362-363) köhnə inancları geri qaytarmaq istənildi və [[Xristian|xristianların]] fəaliyyətləri qadağan edildi. [[Mürtəd Yulian|Yulianın]] ölümündən sonra xristianlıq yenidən güc qazandı. IV əsrdən başlayaraq Roma torpaqları [[Barbarlar|barbar]] axınlarına məruz qaldı. [[I Feodosi]] (379-395) [[Roma|Romanı]] ələ keçirmək istəyən [[Vestqot krallığı|vestqotları]] [[Balkan yarımadası|Balkanlarda]] və [[Dunay]] çayının cənubuna doğru irəliləmələrinə mane oldu. Xristianlığı mənimsəyən [[I Feodosi]] [[Roma İmperiyası|Böyük Roma İmperatorluğunun]] Şərq və Qərb seqmentlərini idarə edən son imperator oldu. [[395]]-ci ildə [[I Feodosi]] öldü və Roma İmperatorluğu iki hissəyə bölündü.
[[Qərbi Roma İmperiyası|Qərbi Roma İmperatorluğu]] torpaqlarına hücum edən vestqotlar 410-cu ildə Romanı ələ keçirdilər. Digər [[Barbarlar|barbar]] qövmlərdən vandallar Şimal Afrikanı, İspaniyanı və İtaliyanı yağmaladılar. [[Barbarlar|Barbar]] axınlarının ardı-arası kəsilmədi və V əsrin sonlarında [[Qədim germanlar|germanlar]] [[Qərbi Roma İmperiyası|Qərbi Roma İmperatorluğunu]] süquta uğratdılar. [[Bizans İmperiyası|Bizans İmperatorluğu]] isə bu hücumlara müqavimət göstərə bildi. Balkanlarda [[Slavyanlar|slavyanları]], şərqdə də [[Sasanilər İmperiyası|sasaniləri]] məğlubiyyətə uğratdı.
Bizans İmperatoru [[I Yustinian]] (527-565) uzun sürən iqtidarı dövründə [[Şimali Afrika]], [[İtaliya]] və [[İspaniya|Şərqi İspaniyanı]] yenidən ələ keçirdi. [[Sasanilər İmperiyası|Sasani]] [[Şah|şahıyla]] [[sülh]] bağlayaraq şərq sərhədlərini qorudu. Lakin ölkənin daxilindəki siyasi və dini münaqişələrin qarşısını ala bilmədi. Bu münaqişələr 532-ci ildə xalq üsyanına çevrildi. Tarixdə ''"Nika ayaqlanması"'' adıyla tanınan bu qiyam, komandir Velisariy tərəfindən paytaxtdakı Hippodromda (bugünkü Sultanahmet meydanı) yatırıldı və 30 min adam öldürüldü.
Beləcə ölkə daxilində sabitliyi təmin edən [[I Yustinian]] müxtəlif sahələrdə islahatlara başladı. Onun ən uğurlu islahatlarından biri Roma hüququ mövzusunda komissiya yaratması oldu. Bu komissiyanın uzun çalışmalarının sonunda meydana gətirdiyi ''"Corpus luris Civilis" ("Mədəni Hüquq Qanunları")'' bugünkü müasir Avropa hüququnun inkişafında da əsas təşkil etmişdir.
=== Bizans ərazisinə müsəlman axınları (610-867) ===
[[Bizans İmperiyası]] VII və VIII əsrlərdə şərqdə [[müsəlman]] və [[Farslar|fars]] ordularının, qərbdə isə [[Slavyanlar|slavyanların]] hücumlarına məruz qaldı. 610-cu ildə Bizans taxtını ələ keçərən [[I İrakli]] farsların hücumlarını dayandırdı və paytaxtın müdafiəsini gücləndirdi. [[Dunay]] çayını keçərək Bizans torpaqlarına hücuma keçən [[Avarlar|avarları]] da məğlub etdi. Bu dövrdə [[ərəblər]] [[İslam]] dinini yaymaq üçün hücumlara başlamışdılar. Ərəb orduları 632-ci ildə [[Suriya]] və [[Fələstin|Fələstini]] ələ keçirdi. [[İsgəndəriyyə|İskəndəriyyənin]] təslim olmasından sonra ərəblər 642-ci ildə [[Misir|Misirin]] bütün ərazisini öz nəzarətləri altına aldılar. 674-678-ci illər arasında ərəblər bir neçə dəfə [[Konstantinopol|Konstantinopolu]] mühasirəyə alsalar da, ələ keçirə bilmədilər.
Bu müharibə illərində Bizansda Roma mədəniyyətinin və [[Latın dili|latıncanın]] yerini [[yunan dili]] və mədəniyyəti əvəzlədi. Buna dini fərqlər də əlavə olunduqdan sonra isə imperatorluğun qərbi ilə şərqi arasında qəti fərqlər meydana gəldi.
=== Bizans İmperiyasının qızıl dövrü (867-1081) ===
Bizans 867-1056 illər arasında imperatorluğu idarə edən Makedoniya xanədanı dövründə qızıl dövrünü yaşadı. Makedoniya xanədanının qurucusu I Vasiliy (867-886) daha əvvəl itirilmiş Anadoludakı torpaqları yenidən imperatorluğun sərhədlərinə qatdı. I Vasiliy və ardıcılı VI Levin (886-912) hakimiyyətləri dövründə imperatorluğun hüquq sistemi yenidən təşkil edildi. II Nikifor Foka (963-969) Krit və Kipri yenidən imperatorluğa qatdı, Suriya və Balkanlarda yeni torpaqlar ələ keçirdi.
II Vasiliy (976-1025) 1001-ci ildə Şimal Suriyanı dövlətin tərkibinə qatdı. 1018-ci ildə bolqar torpaqlarını və Anadoludakı köhnə Bizans torpaqlarını imperatorluğa qatdı. II Vasiliydən sonra İtaliyada və Balkanlarda qiyamlar meydana gəldi. Şərqdə Böyük Səlcuqlular Anadoluya axınlar etməyə başladı. İmperator Roman Diyogen 1071-ci ildə [[Malazgird döyüşü|Malazgird]] döyüşündə Böyük Səlcuqlu Sultanı [[Alp Arslan|Alp Arslana]] məğlub olaraq əsir düşdü. Böyük Səlcuqlu komandirləri Anadolu içlərinə doğru irəlidədikcə 3 il (1074 ilində) ərzində paytaxt Konstantinopolun sərhədlərinə qədər gəlib çıxdılar. 1074-cü ildə paytaxtı İznik (Nikéa) olan Anadolu Səlcuqlu Dövləti quruldu.
Bu dövrdə Konstantinopolun güclü patrixi ilə papa arasındakı görüş ayrılıqları sərt mübahisələrə gətirib çıxardı və 1054-cü ildə Roma Katolik Kilsəsi ilə Şərq Ortodoks Kilsəsi müstəqil kilsələr halına gəldilər.
=== Xaç yürüşləri (1081-1204) ===
=== Latın İmperiyası (1204-1261) ===
=== Süqutu (1261-1453) ===
== Mədəniyyəti ==
| |||