Zirilər sülaləsi: Redaktələr arasındakı fərq

 

== Tarixi ==

 

 

Şimali Afrika Ziriləri (972-1148). Şimali Afrikada qurulan ilk böyük Bərbəri xanədanıdır. Xanədanın qurucusu Buluqqin b. Zirinin atası Ziri b. Mənad bölgədə Ağləbilərin xizmətində olmuş bir ailədən gəlməktəydi və kəndisi Fatımilərin hizmətində çalışıyordu. Zirinin mənsup olduğu Sanhacə kabiləsiylə Bərbərilərin diğər önəmli kolu Zənatə əskidən bəri birbirinə düşmandır. Bölgənin kontrolünü əlində tutmak istəyən Fatımilər bundan faydalanarak, batıda Zənatə ilə mücadələlərində sınır güvənliğini sağlamak amacıyla Ziri b. Mənaddan 328də (940) Əşirdə bir şəhir kurmasını istədilər. Burayı mamur bir şəhir halinə gətirən Ziri, Fatımi başşəhri Məhdiyəyi ələ gəçirən Əbu Yəzid ən-Nükkari öncülüğündəki Harici ayaklanmasına karşı yürütülən mücadələdə 500 kişilik bir Sanhacə kuvvətiylə Fatımi Halifəsi Mansur-Billahın yanında yər aldı (334/945), bu hizmətinin karşılığında kəndisinə hilat vərildi. Fatımi hizmətində çalışan oğlu Bulukkin, Mağrib-i Əvsatta Fatımilər için təhlikəli duruma gələn Muhamməd b. Hazər əl-Mağravi ilə mücadələ ətməklə görəvləndirildi. Bulukkin şiddətli gəçən savaşın sonunda rakibinə üstünlük sağladı. Bu başarısı üzərinə Fatımi Halifəsi Muiz-Lidinillah, Bulukkini Mağrib valiliğinə tayin ədərək Kayrəvana yərləştirdi (361/972) və dəvlətin idarə mərkəzini Mısıra naklədərək bölgədən ayrıldı (İbn Haldun, VI, 183). Bu tarihtən itibarən Zirilər şəklən Fatımilərə bağlı kalsalar da fiilən bağımsız harəkət əttilər. Bulukkin b. Zirinin Trablus, Surt (Sirtə) və Əcdabiyənin kəndisinə vərilməsi istəği də kabul ədildi. 367də (978) Trablus və Sicilya dışındaki İfrikıyə və Mağrib valilikləri Bulukkinə bırakıldı. Aynı yıllarda Əndülüs Əməviləri bölgədə nüfuzunu arttırmaya çalışıyordu. Nitəkim 368də (979) Zənatə hükümdarı olan Ziri b. Atıyyə, Əndülüs Əməviləri adına bölgədə biat almaya başladı. Dolayısıyla Zirilərin Zənatə ilə mücadələsi Fatımilər ilə Əndülüs Əməvilərini doğrudan ilgiləndiriyordu. Bu səbəplə Halifə Muiz, Zirilərin daha fazla hizmət ətməsini sağlamak için Zənatədən alınacak toprakları Bulukkinin idarəsinə bırakacağını vaad ətti. Bulukkin b. Zirinin 368-373 (979-984) yıllarında Zənatəyə karşı düzənlədiği səfərlər bunun bir sonucudur. Zənatəyi mağlup ədən Bulukkin, Fas və Sicilmasəyi ələ gəçirdi. Dönüş yolunda öldüğündə (373/984) yərinə gəçən oğlu Mansur b. Bulukkin (ö. 386/996) bağımsız bir hükümdar gibi harəkət ətməyə başladı. 374tə (985) ordusunu Sanhacə ilə Zənatə arasında sürəkli əl dəğiştirən Fas və Sicilmasəyə göndərdi, fakat başarılı olamadı.