Daş kömür dövrü: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 56:
Şimal yarımkürəsində oxşar vəziyyət [[Qərbi Avropa]]da, [[Şərqi Avropa]]nın cənubunda, [[Qafqaz]]da, [[Qazaxıstan]]da olmuşdur. Qitənin bu hissəsi həm fiziki-coğrafi şəraitinə, həm də fauna, florasına görə çox rəngarəng idi. Qərbi Avropada erkən daş kömür dövründə dənizlərin dərin hissələrində qumlu-gilli çöküntülər (hazırda [[Reyin şistli dağlar]]ı), çökəklərin ətəklərində isə əhəngdaşlarının qalın qalıqları ([[Belçika]]da) toplanmışdır. Epoxanın axırında burada tektonik aktivlik artır: süxurlar əzilir, bükülür, qırışıqlığa uğrayır, [[horst]]lar və [[qraben]]lər əmələ gəlir. Qraben və dağarası çökəklər qumlu çöküntülərlə dolmuş, gec daş kömür dövründə isə onların içərisində daş kömür yataqları əmələ gəlmişdir. [[Polşa]]nın, [[Çexiya]]nın, [[Almaniya]]nın, Belçikanın , [[Fransa]]nın, [[İngiltərə]]nin kömürlü hövzələri belə formalaşmışdır.<ref>[http://www.mining-enc.ru/k/kamennyj-ugol/ Каменный уголь — Горная энциклопедия ]</ref>
==
=== Bitkilər ===
Daş kömür çöküntülərinin qazıntı florasını ilk dəfə XIX əsrin başlanğıcında Qərbi Avropada öyrənmiş və təsvir etmişlər. Onun ən səciyyəvi nümayəndələri plaunaoxşar ''lepidodendronlar'' , ''siqillyarilər'' və həmçinin müxtəlif növ ayıdöşəyilər olmuşdur. Onlar, hündürlüyü 40 metrə çatan, qalın qabığa və çox şaxəli budaqlar malik iri ağaclar olmuşlar.<ref>[http://www.uni-muenster.de/GeoPalaeontologie/Palaeo/Palbot/ewald1.htm The Carboniferous coal swamp forests ]</ref>Gövdələrinin diametri 1-2 m-ə çatırdı. Ağacın gövdəsində ensiz yarpağabənzər fırlar spıral, yaxud dairəvi şəkildə cərgə ilə düzülmüş olurdu. Lepodondendronların böyük, lakin çox da dərinə getməyən rizoforları gövdənin yeraltı qolbudaq atmış bərk hissələri idi.
Qərbi Avropa florasına oxşar flora Lavrasiyanın çox geniş ərazilərində Şimali Amerikada, Mərkəzi Rusiyada, Donbasda, Qafqazda geniş yayılmışdı və hakim mövqe tuturdu. Buna [[Avromeriya]] florası deyilir. Ağaclarda il halqaları yox idi, deməli, onlar temperaturun mövsüm dəyişikliyi olmayan şaxtasız iqlim şəraitində bitirdilər.
Digər tip bitkilər Sibirin ərazisində ayrılan Anqar florası üçün səciyyəvidir. Burada, demək olar ki, irigövdəli ağaclar olan lelidodendronlara, qatırquyruğunaoxşar pazyarpaqlılara və kalamitlər rast gəlinmir. [[İynəyarpaqlılar]] və bir çox ayıdöşəyinəbənzərlər demək olar ki, yox idilər. Əvəzində hündür gövdəli çılpaqtoxumlu, sadə yarpaqlı [[kordaitlər]] görünməmiş şəkildə inkişaf etmişdir. Görkəmli rus paleobotaniki [[Sergey Vitoroviç Meyen]] Anqar florasının yayıldığı vilayəti [[kordaitli tayqa]] adlandırmışdır.<ref>[http://paleontologylib.ru/books/item/f00/s00/z0000003/st023.shtml "Кордаитовая тайга". 1971. Мейен С.В.]</ref>
Qonvananın bitki örtüyü daş kömür dövrünün əvvəlində müəyyən qədər Avrameriya florasına uyğun olmuşdur. Qondvana bitkilərinin özünəməxsus, fərqli olması dövrün axırında gücləndi, bu zaman [[çılpaqtoxumlular]]dan qlossopteridiylərin nümayəndələri meydana gəldi. Bu alçaqboylu ağaclar və kolların tor şəkilli damarcıqları olan, dilə oxşayan yarpaqları vardı. Üst karbonun içərisində adları çəkilən bitki qalıqları olan çöküntülər səciyyəvi buzlaq əmələgəlmələrilə növbələşir, yəni bu bitkilər [[ekvator]]dan cənubda [[mülayim qurşaq]]da yayılır.
=== Heyvanlar ===
Bitkilərin belə qeyri-adi, gur inkişafı, öz növbəsində, heyvanların da bu ərazilərdə yayılıb yaşamasına zəmin yaradırdı. Quruya doğru ilk addımı onlar, məlum olduğu kimi, hələ [[silur]]un axırında atmişdılar: o vaxt yerüstü çoxayaqlılar və [[hörümçəklər]] peyda olmuşdu. [[Həşaratlar]] karbonda havaya qalxdılar. Qanadlarını açanda eni 1 m olan lepidodendron kimi nəhəng çırcıramalar da peyda oldu.
== Şəkillər ==
| |||