Bədəxşan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
k →Tarixi |
||
Sətir 5:
Əfqan Türkistanı olaraq da bilinən bölgənin şimalında [[Amudərya]], cənubunda Hindukuş dağları, şərqində [[Şərqi Türkistan]], qərbində isə Kunduz çayıdır. Qismən dağlıq görünüşdə yüksək bir yayla olan Bədəxşanın ən hərəkətli kəsimi və ən canlı ticarət sahəsi Gökçəsu (Kökçəsu) vadisidir. Öncələri Bədəxşan adının də bu vadidə çox olduğu söylənən bədaxş/bəlaxş (Fr. balais, İng. balas) adındakı çəhrayı yaqutdan (ləl-i Bədaxşi, ləl-i Bədaxşani) gəldiyi irəli sürülmüşsə də daha sonra bunun əksinin söz mövzusu olduğu və daşın adını buradan aldığı görüşü qüvvət qazanmış <ref>bax. İA, II, 435</ref>, son illərdə isə kəlimənin Sasanilərn bədaxş/badaxş (Pəhləvicə bidaxş “müfəttiş, yüksək hakim”) ünvanından törəndiyi təsbit edilmişdir <ref>EIr., III, 361; IV, 242-244</ref>. Bədəxşan adı ilk dəfə VII-VIII əsrlərə aid Çin qaynaqlarında Po-to Chang-na şəklində keçir. Çinlilər bu ölkəni Tu-ho-lonun ([[Toxaristan]]) bir bölgəsi olarak tərif edirlər. İslam coğrafyaçıları Toxaristan adını iki ayrı mənada işlətmişlər və dar anlamda Bəlx ilə Bədaxşan arasındakı bölgəyə, geniş anlamda da Amudəryanın iki kənarını əhatə edən Bəlxin şərqinndəki bütün torpaqlara bu adı vermişdilər; Bədəxşana isə Türk hökmdarlarının daşıdığı “yabqu” ünvanından dolayı “Cabquyənin ölkəsi” dedikləri görünür. Çindən və Şərqi Türkistandan gələn qədim İpək yolunun Bədəxşandan keçməsi mədənlər yönündən zəngin olan bu bölgədə ticarəti inkişaf etdirmiş və özəlliklə hakimiyyət mərkəzi olan Feyzabad şəhərini iqtisadiyyatın mərkəzi halına gətirmişdir.
Bədəxşan [[V əsr]]də Ağhun türkləri tərəfindən işğal edildi. Bölgənin [[ərəblər]] tərəfindən nə zaman alındığı dəqiq olaraq bilinməməklə bərabər İslamiyətin buraya Talas savaşından ([[751]]) sonra yayıldığı təxmin edilməkdədir. [[Təbəri]] ölkənin adını sadəcə bir dəfə, 736-cı ilin hadisələri içində Cabquyə ölkəsindəki Kişmə qarşı edilən hücum və digər uzaq bölgələrə edilən hərbi səfərlər səbəbiylə zikr edir. [[Yaqubi]]yə görə Bədəxşanda olan Cirm şəhəri İslamiyətin Tibet ticarət yolu üzərində gəldiyi son nəqtəni təşkil edir.<ref>Yaqubi, Kitabül-Büldan, s. 288-292</ref> Eyni yerdə Xumar bəy adında bir Türk əmirindən də Bədəxşanın hakimi olaraq bəhs edilir. [[İstəxri]] isə Bədəxşanı Əbül-Fəthin ölkəsi olaraq tanıdır ki, bundan məqsədi Bədəxşanın Əbül-Fəth əl-Yaftaliyə bağlı olduğunu göstərməkdir.<ref>İstəxri, Məsalik (de Qoeje), s. 278-297</ref> Səmani və Yaquta<ref>Yaqut, Mucəmül-büldan, I, 320</ref> görə Yaftalinin oğlu Əbu Nasr buranı
== Coğrafiyası ==
| |||