Tiflis Müsəlman əmirliyi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
radim |
||
Sətir 11:
Əvvəlcə Tiflis əmirliyinə bütün Şərqi Gürcüstan tabe idi, lakin VIII—IX əsrlərdən etibarən əmirliyin ərazisi tədricən kiçilməyə başladı. Lakin Borçalı ərazisində əmirlik tam olaraq möhkəmlənmişdi. IX əsrin sonunda əmirliyin cənub əraziləri erməni Baqratuni sülaləsi tərəfindən işğal edildi. IX əsrin ortalarında etibarən əmirliyin ərazisində qalan yeganə müsəlman şəhəri Tiflis idi. O zaman Tiflis Dərbəddən sonra Qafqazın ikinci ən böyük şəhəri idi və müsəlman şəhəri üslubunda qurulmuşdu. Şəhərdən kənarda yaşayan kənd və dağ əhalisi hələ də xristian olaraq qalmaqda idi. VIII əsrin ortalarında başlanmış mübarizənin nəticəsində Abxaziya knyazlığı ərəblərdən azad oldu, daha sonra IX əsrdə Lazika ərazisi Bizans tərəfindən ələ keçirildi.
Tiflis əmirliyi.
Tiflis qədim Albaniyanın 29 şəhərindən
biri olmuşdur. II əsrin antik müəllifi
Ptolemeyin “Coğrafiya” əsərində qədim
alban şəhərlərinin yerləşdiyi əraziləri coğrafi
koordinatlarla göstərmişdir və buradan
aydın olur ki, 840
15
– 460
50
koordinatda Tilbis
şəhəri yerləşmişdir ki, bu da coğrafi cəhətdən
bu günkü Tiflis şəhərinin yerləşdiyi
ərazidir. Ərəb işğallarına qədərki dövrdəTiflis
Albaniyanın Kombisena vilayətinin
mərkəzi olmuşdur.
Tiflis əmirliyi VIII əsrin sonu – IX əsrin
əvvəllərində yaranmışdır və onu idarə edən ilk
sülalə Şuaybilər sülaləsi olmuşdur. Əmirliyin
qurucusu İsmayil ibn Şuaybi sayılır. 809-
cu ildə Xəlifə Harun ər-Rəşidin ölümündən
sonra Xilafətdə qarışıqlıq düşür və fürsətdən
istifadə edən İsmayıl ibn Şuayb Tiflis əmirliyinin
əsasını qoyur. Harun ər-Rəşidi əvəz
edən xəlifə Əmin(809-813) İsmayıl ibn
Şuaybı əmir kimi tanıyır. 813-cü ildə xəlifə
Əmini Məmun əvəz edir(813-833). Xəlifə Məmun
İsmayıl ibn Şuaybı Tiflis əmiri
titulundan məhrum etdi, əvəzinə Məhəmməd
ibn Attabı (813-829) Tiflisə əmir təyin
etdi. 830-cu illərdə İshaq ibn İsmayıl
yenidən Şuaybıların hakimiyyətini bərpa etdi və MÜƏLLİF: TARİX ELMLƏRİ DOKTORU
İKRAM AĞASİYEV
_____________________________________________________________________________
96
853-cü ilədək Tiflis əmirliyini idarə
etdi. 853-cü ildən sonra Məzyədilər sülaləsinin
nümayəndəsi Məhəmməd ibn Yəzid tərəfindən
işğal olundu və Tiflisi Şeybanilər
nəslinin nümayəndələri idarə etməyə
başladılar.
880-ci illərdən Tiflis əmiri Cəfər ibn Əli
təyin edilir. Tiflis əmirliyində cəfərilər
sülaləsinin hakimiyyəti başlayır. Bu
dövrdən başlayaraq Tiflis əmirliyində hakimiyyət
irsi xarakter alır və əmirliyin ləğvinə qədər,
yəni 1122-ci ilədək onu cəfərilər sülaləsi
idarə etmişdir. Təqribən 400 ilə yaxın
mövcud olmuş bu müsəlman əmirliyi Avropa
xaçlılarının dəstəyi ilə gürcü çarı IV
David tərəfindən işğal edilmiş və zaman-zaman
xristianlaşdırılmışdır.
Dərbənd
əmirliyi.
Dərbənd Azərbaycanın ən qədim şəhərlərindən
biridir. Dərbənd şəhəri və onunla qonşu
olan ərazilər Azərbaycan Albaniyasında ən
qədim yaşayış məskənlərindən biri hesab
olunur. Bunu çoxsaylı ilk mənbələr və tədqiqat
əsərləri birmənalı şəkildə təsdiq edir.
VII əsrin ortalarında Dərbənd ərəblər tərəfindən
işğal olundu.Xilafətin Şimal ölkələri ilə
ticarət mübadiləsində əhəmiyyətli mövqe
tutan «Qapılar qapısı» Bab əl-Əbvab-Dərbənd
Albaniyanın ikinci böyük şəhəri idi. Ərəb
xəlifələri Dərbəndin strateji və ticarət-ötürücü
məntəqə kimi xüsusi əhəmiyyətini nəzərə
alaraq, onun azad şəhər statusunu saxladılar.
Şəhəri əmirlər və ya rəislər şurası idarə
etməyə başladı. Hələ 736-cı ildə xəlifə Hişamın
dövründə Əsəd Zafir başda olmaqla Dərbəndə
göndərilmiş 400 dövlət məmuru bu
idarəçiliyin əsasını qoydu. Şəhərin idarəçiliyinə
rəhbərlik edən rəislər rəisi nizamnamə
çərçivəsində onun mühafizəsini təşkil etməli,
qanun-qayda və təmizliyi gözləməli oldu.
Dərbənd qalasında, eləcə də digər sərhəd
qalalarında yerləşdirilmiş hərbi hissələr
xidmət müqabilində, xəzinədən maaş almır,
yerli ehtiyatlar hesabına saxlanılırdılar.
Xəlifənin sərəncamı ilə sərhədyanı bölgənin
«kafir» düşmənlə üz-üzə qalan döyüşçü-
qazi əhalisinə vəqf payı kimi bütöv vilayətlərlə
yanaşı, Abşeronun neft və duz
yataqlarından əldə olunan gəlirlər
verilirdi. Xəlifə Harun ər-Rəşid dövründə şəhərlilərin
rifahını yaxşılaşdırmaq üçün Dərbəndə
Rubas çayından bir neçə kanal çəkildi, burada
bağ və bostanlar salındı, dəyirmanlar
tikildi. MÜƏLLİF: TARİX ELMLƏRİ DOKTORU
İKRAM AĞASİYEV
_____________________________________________________________________________
97
861-ci ildə I Haşim ibn Suraka Dərbənd əmiri
olmuş, ərəb xilafətindəki daxili
ixtilaflardan istifadə edərək 869-cu ildə
Dərbənd əmirliyini müstəqil elan etmişdir.
Dərbənd əmirliyi Azərbaycanın şimal-şərqində
yerləşirdi. Paytaxtı Dərbənd şəhəri idi.
Dərbənddən sonra ən əhəmiyyətli şəhərləri
Məsqət və Şabran olmuşdur. 883-cü ildə
Dərbənd əmirliyi xəlifə Əl- Mütəmid tərəfindən
tanınmışdır və Bakının neft mədənləri
və duz göllərinin idarəçiliyi Dərbənd əmirlərinə
həvalə edilmişdir. Beləliklə, IX əsrin
sonuna Dərbənd əmirliyinin ən önəmli şəhərləri
sırasına Bakı da əlavə olundu. Əmirlik
siyasi quruluşuna görə monarxiya idi, yəni
hakimiyyət irsi xarakter daşıyırdı. Əmirdən
sonra əmirliyin idarə olunmasında rol
oynayan ikinci şəxslər rəislər idi. Rəislik də
atadan oğula keçən bir titul idi. Dərbənd
əmirliyinin xüsusiyyəti onda idi ki, əmir titulu
irsən ötürülsə də, bu titula namizəd rəislər
tərəfindən təsdiqlənməli idi. Əgər, hər hansı
bir namizəd rəisləri qane etməzdisə, o, əmir
seçilə bilməzdi və əvəzinə əmir
sülaləsindən olan başqa namizəd irəli
sürülə bilərdi.
Əmirliyin dövlət dili ərəb dili olmuşdur
və sonrakı dövrlərdə Dərbənddə yaşayan ərəb
nəsilləri tam türkləşmiş və dövlət idarəçiliyində
türk dilindən istifadə edilmişdir.
Kargüzarlıq isə yalnız ərəb dilində
aparılırdı. Ticarətdə ərəb pullarından – dirhəm və
dinardan istifadə edilirdi. Əmirliyin əhalisinin
əsas hissəsini hələ eramızdan əvvəl VII VI əsrlərdən Dərbənddə məskunlaşan müxtəlif
türk tayfaları təşkil edirdi. VII əsrin
ortalarından burada yurd salan gəlmə ərəb
əhalisi də əhəmiyyətli çəkiyə malik idi.
Dağıstan xalqlarına yalnız ucqar kəndlərdə
rast gəlinirdi. Dərbənd şəhərinə onlar yalnız
alış-veriş etmək gələrdilər. I Haşim ibn
Surakadan sonra Dərbəndi haşimilər nəslindən
olan daha 21əmir idarə etmişdir. Əmirliyin
son illəri ara müharibələri ilə keçmişdir.
Belə ki, əmir II Maymunun (ikincinin)
dövründə əvvəlcə şəddadilər, daha sonra – 1065-
ci ildə Şirvanşah I Fəribürz Dərbəndi talan
etmişdir. Elə həmin il Müfərric adlı tanınmış
rəislərdən biri 6 yaşlı şahzadə III Əbdülmalik
ibn Ləşkərinin adından istifadə edib II
Maymunu devirmişdir. Lakin III Əbdülmalik
1075-ci ildə devrildi, həbs edildi və II
Maymun hakimiyyətə qaytarıldı. 1075-ci
ilin dekabrında II Maymun səlcuqlar
tərəfindən devrildi və Dərbənd əmirliyinin
əraziləri Səlcuq imperiyasının vassalı [[Kateqoriya:Gürcüstan tarixi]]
[[Kateqoriya:Ərəb Xilafəti]]
[[Kateqoriya:654-cü ildə yarananlar]]
| |||