Tarix: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
/* Qədimdən bəri tarixçilər, mütəfəkkirlər bu sual ətrafında düşünüb mülahizələr yürütmüş, məsələyə müxtəlif aspektlərdən yanaşaraq cavab verməyə çalışmışdılar. Bu suala “tarix keçmişin elmidir” kimi qısa və |
|||
Sətir 11:
== [[XIX əsr]]ə gəlindiyində tarix elmi sahəsində ciddi irəliləyiş baş vermişdi. Tarixi hadisələrin sadə nəqli və praqmatik xüsusiyyətləri ilə yanaşı meydana gəlmə səbəbləri, bu səbəblərə təsir etmiş müxtəlif amillər, hadisələrin səbəb və nəticə əlaqələri araşdırılmağa başlanmışdı. İstənilən bir hadisənin tarixi hadisə sayılması üçün şübhəsiz həmin hadisənin insan fəaliyyəti nəticəsində meydana çıxmış olması mühümdür. Məsələn heyvan sürülərinin köçü və ya hər hansı bir təbii fəlakət tarix elminin araşdırma sahəsinə aid hadisə hesab olunmur. Digər tərəfdən insanın daim fəal, aktiv olduğunu nəzərə alaraq onun istənilən fəaliyyətinin də tarixi hadisə hesab olunması mümkün deyil. İnsanın və ya insan topluluğunun fəaliyyətinin tarixi hadisə hesab olunması üçün həmin fəaliyyətin cəmiyyət həyatına təsir etməsi əsas şərtdir.Məsələn bir bənnanın divar hörməsi tarixi hadisə deyilsə də bir memarın yeni inşaat üsulu icad etməsi tarixi hadisədir. Belə ki, bu icad nəticəsində şəhərsalma işində böyük bir həmlə edilmiş ola bilər. ==
== Tarixi hadisələr mütləq mənada səbəb və nəticə baxımından bir-biri ilə əlaqəlidirlər. Tarixi hadisələrin inkişaf dinamikası baxımından determinik bir təşəkkül içində olduğu şübhəsizdir. Tarixçilər tarixi hadisələri mənbə materiallarına istinadən qələmə alarkən hər şeydən əvvəl həmin mənbə materiallarını təsnif etmə, onlara tənqidi yanaşma bacarığına, qabiliyyətinə malik olmalıdırlar. Hadisənin meydana gəldiyi coğrafi məkan və baş verdiyi zamanın tarixçi tərəfindən dəqiq müəyyənləşdirilməsi də həmin hadisəyə tarixi kimlik, qazandıran mümüh xüsuslardan biridir.Beləliklə, buraya qədər sadaladıqlarımızı aşağıdakı kimi xülasə etsək “tarix nədir?” sualını bu cür cavablandıra bilərik: “Tarix-insanların cəmiyyət həyatına təsir edən fəaliyyətləri nəticəsində meydana gəlmiş hadisələri, səbəb və nəticə əlaqələrini müəyyən edərək, mənbə materiallarının tənqidi təhlilinə əsaslanaraq, məkan və zaman bildirərək öyrənən ictimai elm sahəsidir”. ==
[[Şəkil:Tarixsozu1.jpg|right|thumbnail|Tarix sözünün ərəbcə yazılışı]]<blockquote>Nə [[Cahiliyyə dövrü]] [[Ərəb ədəbiyyatı]]na aid nümunələrdə, nə də [[Qurani-Kərim]]də “tarix” kəlməsinə rast gəlinmədiyi üçün bunun ərəbcədə alınma söz olduğu düşünülür. Tarix” qədim [[Semit]] sözüdür, mənası Ay (səma cismi - Yerin ətrafına dolanan [[Ay]]) deməkdir. Mahiyyətcə həyatda baş verən hadisələrin qeydə alınması, hesablanmasıdır. [[Xronologiya]] müəyyən etməkdir (ən qədimlərdə təqvimin əsasında [[Günəş]]in deyil, Ayın durduğu məlumdur). Məzmun cəhətdən hekayə söyləmək, anlatmaq mənasında işlənilmişdir.“Tarix” və “[[İlm əl-əxbar]]” (xəbərlər elmi) kəlmələri eyni mənanı daşımışlar. Tarix sözünün ilk dəfə [[Əl-Buxari]] (810-870) tərəfindən işlənildiyi ( nüfuzlu din xadimlərinin həyat hekayələri məcmuəsinə bu adı vermişdi), “[[İlm əl-əxbar]]” ifadəsinə əl Xarəzmidə (təqribən 780-850) rast gəlindiyi deyilir. Dilimizə ərəb mənşəli söz olaraq keçmiş “tarix” kəlməsi qaynağını sami dillərindəki “ərx” kökündən almaqdadır. Bu kəlmə akkad dilində “ərxu”, ibrani dilində isə “yərxu” olaraq səslənir və “ay” mənasını ifadə edirdi. [[Ərəb dili]]ndə bu kökün törəməsi “[[ay təqvimi]]nin hesablanması” və ya “[[xronologiya]]” anlamında (تاريخ) “tarix”, cəm formasında isə (تواريخ təvarix)olaraq səslənmişdir."Ərəb tarixinin atası" [[İbn Xəldun]] tarixlə əlaqədar 7 cildlik əsərinin 1-ci cildi olan məşhur "Müqəddimə"sində tarix elminin mahiyyətini, məqsədini və faydasını möhtəşəm bir şəkildə izah etmişdir. O elm aləmində məhşur "Müqəddimə" əsəri ilə tanınmışdır.</blockquote>
Historia – yunanca öyərənmək, araşdırmaq deməkdir. İlk dəfə [[Herodot]] (484-424) öz əsərinə bu adı vermişdi. Herodotdan başlayan və [[İbn Xəldun]] istisna olmaqla yeni [[Avropa]] dövrünə qədər yazılan tarixlər əsasən üç növ qaynaq üzərində qurulurdu: 1) səyahət edən hərbçilər, tacirlər və az saylı qələm sahiblərinin öz gözləri ilə gördükləri “tarixi” hadisələrin təsviri; 2) həmin yer və hadisələr haqqında daha əvvəl yazanların əsərləri; 3) [[tarixçi]]nin görmədiyi yerlərdə baş verən hadisələr haqqında müxtəlif şəxslərin söylədikləri.
| |||