Ələt: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 40:
Hazırda Ələt qəsəbəsinin inzibati ərazi vahidliyinə Şıxlar, Kötəl, Baş-Ələt, Ələt-Körpü və Pirsaat 2 yaşayış məntəqələri daxildir.<ref name="lent.az"/>
== Etimologiyası ==
Ələt – Qaradağ rayonunda (Bakı) şəhər tipli qəsəbədir. Xəzər dənizinin sahilində yerləşir. Toponimikaya aid əsərlərdə Ələt adının türk-monqol mənşəli «oyrat» tayfasının Ələt//olet qolunun adından alındığı söylənilir <ref>Azərbaycan xalq əfsanələri. Bakı, 1985, 285 s., 214</ref>.
Heredotun məlumatına görə, Ələt Midiya çarlarından birinin adıdır. Ələt Midiyadan qaçmış skifləri müdafiə etdiyinə görə onun adı yerli tayfalar arasında geniş yayılmışdır <ref>Azərbaycan xalq əfsanələri. Bakı, 1985, 285 s., 214</ref>..
Qərbi Azərbaycan (indiki Ermənistan) ərazisində, Ələtli kəndi və Dağıstanda eyni adlı su obyekti olmuşdur. Fəzlullah Rəşidəddin Monqolustan ərazisində Ələt yaşayış məntəqəsi haqqında məlumat vermişdir <ref>R.Fəzlullah. «Oğuznamə». Bakı, 1992, 72 s., 19</ref>. Mənbələrdən aldığımız məlumatlara görə XVIII əsrin sonu XIX əsrin əvvəllərində Volqa boyunda Alat, Özbəkistan və digər Orta Asiya ölkələrində Ələt adlı oykonimlər olmuş və olmaqdadır. Özü də maraqlıdır ki, həmin onomastik vahidlərin hamısı türk xalqlarında mövcuddur. Hal-hazırda isə Azərbaycan Respublikası ərazisində müxtəlif yerlərdə Ələt, Ələtli, Baş Ələt və s. yaşayış məntəqələri mövcuddur. Bu oykonimlərin etnonim mənşəli olması heç kimdə şübhə doğurmur. Ancaq biz T.Əhmədova əsaslanaraq elə hesab edirik ki, Ələt oykonimi «oyrot» tayfası ilə deyil, elə Alat//Ələt adlı türk tayfasının adı ilə bağlıdır ki, məlumatlara görə də həmin etnos qədimdə hündürdə, dağlıq ərazidə yaşadığı üçün belə adlandırılmışdır. Bildiyimiz kimi, bu cür adlandırma da qədim azərbaycanlıların – türklərin «Al» tapınışı ilə bağlı meydana çıxmışdır.
Azərbaycan ərazisində qeydə alınan mifoloji toponimləri araşdırarkən məlum olur ki, onların müəyyən bir hissəsini «Al» tapınışı ilə əlaqədar meydana çıxan toponimlər təşkil edir. Maraqlıdır ki, indiyə qədər onomatoloqlarımız bu məsələyə demək olar ki, diqqət yetirməmişlər. Bildiyimiz kimi «Al» sözünün «ala» derivatı ilə birlikdə zəngin məna çalarları vardır və demək olar ki, onların əksər hissəsi dilimizin aktiv lüğət fonduna daxil olmuş sözlərdir. Eyni zamanda həmin vahidlərin dilimizdə geniş işləklik dairəsi vardır. Əvvəldə də qeyd etdiyimiz kimi, F.Cəlilov «al» morfeminin 6 nitq hissəsi üzrə 500-dən çox məna və məna çalarını müəyyən etmişdir.
«A1 tapınışı» ilə əlaqədar meydana gələn onovahidləri araşdırdıqca şahidi olduq ki, bu söz gündəlik məişətimizdə, ümumi leksikonumuzda nə qədər potensial imkanlara malikdirsə, dilimizin onomastik sistemində də o qədər rəngarəng, geniş çalarlara malikdir. Maraqlıdır ki, «Al» tapınışı ilə bağlı olan toponimlərin hamısı demək olar ki, qədimliyi ilə seçilir və hamısı ya eyni ilə, ya da bu və ya digər fonetik variantda digər türk dillərində işlənir. Demək olar onların hamısı ilkin mənanı az və ya çox dərəcədə mühafizə etmişdir. Qədim türklərin «Al» tapınışı mifi ilə əlaqədar olan toponimləri üç istiqamətdə tədqiq etmək olar:
#Al morfemini olduğu kimi mühafizə etmiş toponimlər: Aldədə, Alpout, Alpan, Alban, Aldərə və s.
#A1 morfeminin «ala» derivatı əsasında yaranan mifoloji toponimlər: Alaşa, Alakol, Alatava, Alagöz və s.
#Ala morfeminin «ələ» fonetik variantı əsasında formalaşan mifoloji toponimlər: Ələt, Ələyəz, Dərələyəz və s.
==İstinadlar==
| |||