|
=== Tarix fəlsəfəsi ===
"[[Tarix]]" anlayışı üç müxtəlif səviyyədə və mənada istifadə olunur. Birincisi, sosial-tarixi proses – ictimai inkişaf kimi; ikincisi, ictimai-siyasi hadisələrin xronoloji ardıcıllıqla təsviri kimi və nəhayət, üçüncüsü, bu prosesin insan tərəfindən bütöv bir fenomen kimi dərk olunması mənasında – “[[Tarix fəlsəfəsi]]” kimi.Tarix fəlsəfəsi insan qəlbi və şüuruna yaxın olan problemlərə bilavasitə toxunur (onun əsas maraq və mənafelərinin tarixdə özünə uyğun necə yer tapması, onların keçmişini və gələcək taleyini müəyyən etmək kimi vəzifənin öhdəsindən gəlmək və s.). insanların maraq və mənafeləri çox rəngarəngdir, bəzən antoqonist xarakter daşıyan; ona görədə tarix fəlsəfəsi müxtəlif dünyagörüşlərin və sosial-siyasi proqramların toqquşma meydanına çevrilir.
=== Tarixşünaslıq ===
[[Şəkil:Qudsi.jpg|thumbnail|left|Abbasqulu ağa Bakıxanov]]
[[Abbasqulu ağa Bakıxanov]] XIX əsrin I yarısının görkəmli maarifpərvəri, yazıçısı, şairi olmuşdur. O, Azərbaycan tarixşünaslığının banisi, Azərbaycan və Dağıstan tarixinə dair xronoloji ardıcıllığı əsas tutan zəngin və rəngarəng mənbəşünaslıq bazasına malik olan ilk müntəzəm tədqiqat əsərinin müəllifidir. [[Abbasqulu ağa Bakıxanov]]unBakıxanovun "[[Gülüstani-İrəm]]" əsərinə qədər Azərbaycan tarixinə aid yazılmış ümumi bir tarix əsərinə təsadüf etmirik. A. Bakıxanov bu sahədə birinci olaraq Azərbaycan tarixinə aid olan materialları toplamış, onları müəyyən bir sistemə salmış və təsviri yolla "[[Gülüstani-İrəm]]" əsərini yazmışdır. Bakıxanov tarix elminin əvəzi olmayan tərbiyə və əxlaq məktəbi olduğunu qeyd edərək yazırdı: "Bu elm insanı gözəl əxlaqlı və bilikli edir, ona dolanacaq və yaşayış işlərini öyrədir. Buna görə, onu mənəvi elmlərin qiymətlərindən hesab edib demək olar: tarix hökmsüz və zülmsüz elə bir hökmdardır ki, bütün adəm övladı onun əmrlərinə boyun əyməkdədir... Tarix elə bir danışmayan natiqdir ki, sələflərin vəsiyyətlərini bütün təfsilat və təriflərilə xələflərə bildirir, ehtiyac və rifah səbəblərini, tərəqqi və tənəzzül yolların anladır".A.Bakıxanov göstərirdi ki, "vətən tarixi"ni bilmək insanlarda milli təfəkkürün inkişafına vətənpərvərlik hislərinin tərbiyə edilməsinə, dostu düşməndən ayırmağa, millət üçün, vətən üçün faydalı və zərərli olanları fərqləndirməyə imkan verir.
[[Şəkil:Anar İsgenderov.jpeg|thumbnail|right|Anar İsgəndərov]]
Bakı Dövlət Universitetinin mənbəşünaslıq, tarixşünaslıq və metodika kafedrasının müdiri, tarix elmləri doktoru, professor [[Anar İsgəndərov]]un sözləri ilə desək: "“Tarixi olduğu kimi yazmaq mümkün deyil. Nə üçün? Çünki onu qələmə alan insandır. Tarixi qələmə alan insan olduğu üçün onun maraqları orda əks olunur. Tarix dəqiq elm, riyaziyyat deyil ki, dünyanın harasına getsən, iki vur iki dörd eləsin. Tarix olan faktdır və o fakta münasibət isə müxtəlifdir. Tarixi hadisə alternativliyi sevir. Onun barəsində nə qədər çox yazılırsa, bu yalnız onun xeyrinədir. Uğurlu olan odur ki, bu mənbələr birləşir və onun tarixşünaslığı meydana gəlir. [[Tarixşünaslıq]] nədir? Tarixin tarixi. Yazılmışlara baxış, münasibət. Yazılmışlar təhlil olunur, əsl reallıq ortalığa çıxarılır. Tarix elminin zənginliyi də məhz budur. Bir hadisə ilə bağlı 10, 20, 100 tarixçi yazmırsa, tədqiqat aparmırsa, onda həmin problemin tarixşünaslığı olmur? Mənbə nə qədər çoxdursa, onun tarixşünaslığı da o qədər zəngindir. Bir var 9-cu əsrdə baş vermiş Xürrəmilər hərəkatı ilə bağlı cəmi bir əsər yazısın, bir də var hər əsrdə 100 əsər. Bu, hərəkatın tarixşünaslığıdır, zənginliyidir və ən əsası hadisəyə olan münasibətdir. Əgər bu gün baş verən hadisələr haqqında çox kitab yazılırsa, ən əvvəl gələcək üçün mənbə çoxluğuna dəlalət edir, həm də bu gün baş verən hadisələrin zənginliyinin göstəricisidir. 20 yanvar hadisəsi haqqında çox kitab yazıla bilər, hansındasa faktlar təhrif oluna bilər, faktlar səhv salına bilər, təsvir yanlış ola bilər, amma nə qədər çox kitab yazılsa, bir o qədər onun tarixşünaslığı yaranacaq. Gələcəkdə bu gün deyilən bu fikirlər təhlil olunacaq, süzgəcdən keçiriləcək və fundamental tarix meydana gələcək”.
=== Tarixdə dövrləşmə ===
|
