İsrail: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k clean up using AWB
Sətir 22:
|vəzifəni_daşıyan3 = Yuli-Yoel Edelstein
|müstəqillik_forması = Müstəqillik
|müstəqillik = [[Fələstin|Fələstinin]]in parçalanması
|əlamətdar_hadisə1 = Deklarasiya
|əlamətdar_tarix1 = 14 may 1948
Sətir 66:
'''İsrail Dövləti''' ({{lang-he|מדינת ישראל}}(Medinat Yisra'el), {{lang-ar|دولة إسرائيل}} (Dawlat Isrā'īl)), qeyri rəsmi adı '''İsrail''' ({{lang-he|ישראל}})({{lang-he|מדינת ישראל }} — [[Asiya]]da dövlət. Asiya,Avropa və Afrikanın kəsişmə nöqtəsində yerləşir. Qərbində Aralıq dənizi, şimalında Livan və Suriya, şərqində İordaniya, cənubunda Misir və Qırmızı dəniz yerləşir.
 
İsrailin paytaxtı Knessetin (İsrail Məclisi) qərarına görə [[Qüds]]dür. Lakin [[BMT]] bu qərarı tanımır. İsraildəki böyük səfirliklərin çoxu maliyyə mərkəzi olan [[Tel-Əviv]] şəhərində yerləşir. İsrail əhalisinin çoxu yəhudi olan yeganə dövlətdir.
 
Uzun və dar şəkilə sahib İsrailin uzunluğu 470  km, ən geniş yeri isə 135  km-dir. Sahəsi 27.817  km²-dir. 7.282.000 nəfər əhaliyə sahib İsrail müxtəlif mədəniyyətlərə, dinlərə, xalqlar aid insanları birləşdirmişdir. Pul vahidi Yeni İsrail şekelidir. İsrail dünyada ən böyük 43-cü iqtisadiyyata sahibdir. İsrail İnsani İnkişaf İndeksinə görə Orta Şərqdə birinci, [[Asiya]]da 5-cidir.
 
== Etimologiya ==
Sətir 82:
Bundan sonra siyonistlər dünyanın müxtəlif bölgələrinə dağılımış yəhudiləri Fələstinə köçməyə razı salmaq cəhdlərinə başladılar. 1930 və [[1940]]-cı illərdə Nasistlərin yəhudilərə qarşı soyqırımları nəticəsində Fələstinə böyük köç yaşandı. Ərəblər bu köçə etirazlarını bildirincə İngilitərə bu köçü dayandırdı. Bu qərara etiraz əlaməti kimi siyonist yəhudi hərbi təşkilatı Haqana teror aktları keçirməyə başladı. Fələstin höküməti Nasistlərlə əlbir oldu. [[Qüds]] valisi bir çox dəfə Almaniyaya səfər etdi.
 
Beləliklə Fələstinə gizli yəhudi köçləri başladı. [[1945]]-ci ildə İkinci dünya müharibəsində müttəfiqlərin qalib gəlməsinin ardından bu problemlər həll mərhələsinə keçdi. [[1947]]-ci ilin noyabrında [[BMT]] [[Fələstin]] torpaqlarını biri yəhudi, biri ərəb olmaqla iki dövlətə böldü. Yəhudilər bu qərara razı olarkən, ərəblər qərarı rədd etdi. Qüds isə millətlərarası bölgə elan edildi. Ərəblər qərardan narazı qaldı. İsrail-[[Fələstin]] müharibəsi başladı.
 
[[14 may]] [[1948]]-ci ildə [[BMT]]-nin bölüşdürmə planına uyğun olaraq David-Ben Qorion tərəfindən İsrail dövlətinin müstəqilliyi elan olundu. Bir gün sonra [[Misir]], [[İordaniya]], [[İraq]], [[Livan]] və [[Suriya]] qüvvələri İsrailə daxil oldu.
Sətir 121:
 
== Təbiəti ==
Təbiətinin mühüm xüsusiyyəti ölkənin dənizlər, dağlar və səhralar arasında yerləşməsidir. İsrailin ərazisi kiçik olsa da səth quruluşunda müxtəliflik hiss olunur. [[Qaliley yaylası]] adlanan hissə ölkənin şimal və qərb bölgəsini tutur. Əslində bu yayla hündür düzənliyi xatırladır. Burada hündürlük 600-700600–700 m-dən artıq deyil. Ölkənin şimali-şərqini [[İordan çayı]]nın dərəsi tutur. Mərkəzi hissə [[Aralıq dənizi]] sahili boyunca yerləşmiş alçaq ovalığı xatırladır. Burada sahil xətti zəif parçalandığından ovalığın şimal hissəsində yerləşmiş Hayfa körfəzi istisna olmaqla təbii körfəz və buxtalar yoxdur. Ölkə ərazisinin əksər hissəsini Neqev yaylası tutur. Bu yayla
şimalda alçaq dağ massivlərinə, şərqdə isə Qhor tektonik çöçəkliyinə yaxınlaşır. Bu çöçəkliyin ən dərin yerində okean səviyyəsindən 392
m. aşağı olan [[Ölü dəniz]] yerləşir. Bu dənizlə [[Qırmızı dəniz]] arasında qalan ərazidə Aqava dərəsi yerləşir. İsrailin ərazisi faydalı qazıntılarla zəngin deyil. Əsasən [[mezazoy dövrü]]nün çöküntüləri ilə örtülüdür. Nisbətən hündür yerlərdə karst hadisələrinə və mağaralarına rast gəlmək olar. Ölkədə qeyri-metal sərvətlər metal və yanacaq sərvətlərindən çoxdur. Qeyrimetal faydalı qazıntılar içində Ölü dənizdəki [[kalium duzları]], [[natrium]] və [[brom]] çoxdur. Neqev yaylasında [[fosforit]], [[gips]], tikinti materialları və kvars qumları aşkar edilmişdir. Müxtəlif yerlərdə ehtiyatı az olan dəmir və mis filizi, neft və təbii qaz yataqları aşkar edilmişdir. Ölü dənizdən əldə edilən təbii sərvət – potaş, xlorlu maqnezium, xörək və kalsium duzları, xüsusilə, əhəmiyyətlidir. Bu bölgədə beynəlxalq əhəmiyyətli kurortlar yerləşir.
Sətir 129:
== İqlim ==
 
İsraildə [[Aralıq dənizi iqlim tipi]] hakimdir. Ərazidə yay ayları quraq və isti, qış isə mülayim və rütubətli keçir. Yazda və yayda İsrail üzərində tropik, payızda və qışda isə mülayim enliklərin hava kütlələri hakimdir. Səth quruluşunun müxtəlifliyi ölkədə iqlim fərqlərinin yaranmasına səbəb olur. Ölkənin qərbindən şərqinə getdikcə yağıntıların miqdarı kəskin şəkildə azalır. Məsələn, qərbdə yerləşmiş Qaliley yaylasına il ərzində 1000  mm-ə qədər yağıntı düşdüyü halda, şərqdə yerləşmiş [[Eylat]] bölgəsinə 50  mm yağıntı düşür. Ölkənin mərkəzi bölgələrinə 500  mm-ə qədər, Ölü dənizin sahillərinə isə 70-80 70–80 mm yağıntı düşür. Yanvar, fevral ayları ən çox yağış yağan aylardır. Aralıq dənizi sahil bölgəsində orta illik temperatur müsbət 20 dərəcə olduğu halda, dağlıq bölgələrdə bu göstərici bir neçə dərəcə aşağıdır. Orta temperatur yüksək olduğundan Aralıq dənizinin çimərliklərindən ilin 7-8 ayı istifadə etmək olar. Ölkənin ən isti yeri onun cənubundadır. Burada orta illik temperatur 23 dərəcədən aşağı düşmür. Cənubda ilin yay aylarının orta temperaturu 32-33 dərəcəyə çatır. Qış aylarında mənfi temperaturlar da müşahidə olunur. Hündür ərazilərdə qış aylarının orta temperaturu mənfi 5 dərəcəyə uyğun gəlir. Ölkənin mərkəzi bölgələrində ilin 300 günü orta temperatur müsbət 15 dərəcəyə bərabərdir. Ərazi üçün şimal və qərb küləklərinin əsməsi səciyyəvidir. Yazda və yayın əvvəllərində [[Ərəbistan yarımadası]]ndan quru və isti xəmsin küləkləri əsir. Tozlu və dəhşətli isti havaya [[Neqev səhrası]]nda rast gəlinir.
 
== Daxili sular ==
İsrail səth suları ilə zəif təmin olunmuş ölkədir. Ərazinin qərb hissəsindən axan kiçik çaylar Aralıq dənizi hövzəsinə aiddir. Bu çayların əksəriyyəti ilin isti aylarda quruyur. Ölkənin şərq hissəsi axarsızdar. Ərazinin şimal-şərqindəki tektonik dərə ilə daima sulu İordan (Ürdün) çayı axır. Xermon massivindən başlanğıcını götürən bu çay Ölü dənizə tökülür. [[Tiveriad gölü]]nə qədər bu çay ensiz dərə ilə, qalan hissələrdə isə allüvial düzənliklə axır. Okean səviyyəsindən 200 metr alçaqda yerləşmiş Tiveriad (yaxud Qaliley) gölünün uzunluğu 21  km, maksimal dərinliyi 48 metrdir. Gölün suyu duzlu olmadığından ondan içməli su mənbəyi kimi istifadə olunur. 1000 kv. km ərazisi olan Ölü dənizin (uzunluğu 76, eni 16  km) 250 kv. km-i İsrailə məxsusdur. Bu kiçik ərazidən İsrail hökuməti maksimum faydalanır. Ərazidə qiymətli mineral duzlar çıxarılmaqla yanaşı kurort təsərrüfatı inkişaf etdirilir. Sənaye, kənd təsərrüfatı və əhalinin suya olan tələbatını ödəmək məqsədilə su təchizatı və irriqasiyanın mərkəzləşdirilmiş sistemi yaradılmışdır. Bu sistemdə başlıca su kəmərlərinin uzunluğu 150  km-ə çatır, Tiveriad gölünün şimal-qərb sahillərindən Roş-xa-Ayin məntəqəsinədək davam edir, burada 106  km uzunluğunda olan
Yarkon-Şimali Neqev xəttilə birləşir. Mütəxəssislər ölkənin içməli su ehtiyatlarının 1,8 mlrd. kub metr olduğunu hesablamışlar. Bu suyun 1,1 mlrd. kub metri kiçik çayların və bulaqların 320 mln. kub metri [[İordan çayı]]nın İsrailə aid olan hissəsinin, 200 mln. kub metri [[Yarkon çayı]]nın suları təşkil edir. Ümumiyyətlə, İsrail hökuməti içməli su təminatında böyük müvəffəqiyyətlər əldə etmişdir. Onun bu təcrübəsindən başqa quraq ölkələr də istifadə edir.
 
Sətir 212:
{{Asiya ölkələri}}
{{İsrail dairələri}}
{{Əsas qeyri-NATO ölkələri}}
 
[[Kateqoriya:İsrail| ]]
{{Əsas qeyri-NATO ölkələri}}