Hammurapi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 27:
{{main|Hammurapi qanunları}}
[[İmage:Code-de-Hammurabi-1.jpg|thumb|Akkad dilində mixi yazı ilə yazılmış 282 maddə]]
O, mərkəzi hakimiyyəti möhkəmləndirmiş, qanunlar vermişdi. QanunlardaBu qanunlarda xüsusi [[mülkiyyət]]in, [[insan]]ların [[hüquq]]larının möhkəmləndirilməsi və [[təbiət]]in qorunması məsələlərinə xüsusi diqqət yetirilmişdi. Hammurapinin [[titul]]larından biri "[[ədalət]]in [[hökmdar]]ı" onun sarsılmaz şöhrətindən qaynaqlanır, belə ki, Hammurapi [[qaynaq]]larda qeydə alınmış ilk qanunlar toplusunun banisidir. [[Alim]]lər daş kitabə üzərində yazılmış, 282 [[maddə]]dən ibarət Hammurapi qanunlarını [[samilər|sami]] yenilikçiliyi ilə [[şumer]] qanunlarının qarışığına əsaslandığını qeyd edirlər, lakin onlar hansı qanunun şumer, hansının samilərə aid olduğu barədə qərara gələ bilmədikləri üçün bütün [[mətn]]i sadəcə olaraq [[Mesopotamiya]] qanunşünaslığı kimi qəbul edirlər. [[Qanunnamə]]nin bəzi şərtlərinə nəzər salmazdan əvvəl, onu da demək lazımdır ki, Hammurapi qanunları müasir "qanuni [[bərabərlik]]" [[anlayış]]ına ziddir. Hammurapi qanunlarında qulların heç bir hüququ yoxdur və yüngül (adi) səhvlərə görə ağır cəzalara məruz qalırlar. Bundan əlavə, 2 hüquqi (qanuni) sinif qeyd edilir; [[aristokratiya|aristokrat]]lar kimi başa düşülən "insanlar" və [[qanun]]da haqlarında az bəhs edilmiş, lakin onlara aid bəzi hüquqların qeyd olunduğu, nə aristokrat, nə də qul olan, başqa bütün insanlar. Digər bir aristokratı qətlə yetirmiş aristokrat, qul olmayan və aşağı təbəqəli insanı qətlə yetirənə (aristokrata) nisbətən daha ağır cəzalandırılırdı, qulu qətlə yetirmiş aristokrat isə sadəcə quldarın [[əmlak]]ına zərər yetirdiyinə görə cəzalandırılırdı. "[[Göz]]ə göz" və "[[müştəri]] ehtiyyatlı olmalıdır" qanunları Hammurapi qanunlarının əsasını təşkil edən ən məşhur [[iki]] qanundur. İlk baxışda hər iki qanun son dərəcə primitiv görünür. Müəyyən bir cəzanın ödənilməsini təklif edərkən (əgər bir [[adam]] digərinin gözünü çıxarmışdırsa, onun da gözü çıxarılmalıdır; əgər bir adam digərinin sümüyünü sındırmışdırsa, onun da sümüyü sındırılmalıdır) heç vaxt [[hadisə]]nin təsadüfən (istəməyərək) baş verə bilmə ehtimalı nəzərə alınmır və bu qanunlar tükürpədici dərəcədə [[təhqir]] və [[işgəncə]] cəzalarını tələb edir. Hammurapi qanunlarının müasir hüquqşünaslıqla müqayisədə daha müxtəlif [[məqsəd]]ləri hədəflədiyini nəzərə aldığımız təqdirdə, bu qanunlar daha anlaşıqlı olmağa başlayır. Mesopotamiyalılar, başlıca olaraq, dava-dalaşların qarşısını almaq üçün qanunlar vermişdilər. Onlar belə düşünürdülər ki, başqasına yetirdiyi xətər onun özünə edilsə, qəddar [[hərəkət]]lər edən həmin şəxs bu cür [[davranış]]lar etməkdən çəkinər. Onlar həmçinin belə hesab edirdilər ki, cəzalar yalnız cəld və mərhəmətsiz şəkildə həyata keçirildiyi təqdirdə insanlar üzərində qorxuducu təsir yaradar. Onlar bu məsələyə [[cinayət]] [[səbəb]]ini rədd etmək üçün zəruri olan nöqteyi-nəzərdən yanaşırdılar, çünki istintaq şərtləri və dəlilləri vaxt apara bilər və bununla da cinayətkar özünü necə müdafiə edəcəyini bildiyinə görə, qəsdən törədilmiş cinayətlərin cəzasız qalma ehtimalına yol aça bilərdi. "Müştəri ehtiyyatlı olmalıdır" qanununa gəldikdə, bu qanun da həmçinin münaqişələrin qarşısını almaq üçün nəzərdə tutulmuşdur. Çünki müştəri heç bir hüququnun olmadığını və hər hansısa iddia irəli sürdüyü təqdirdə dərhal cəzalandırılacağını bilirdi. Mesopotimya hüquqşünaslığının real şərtlərini nəzərə alarkən, onu da əlavə etmək lazımdır ki, Hammurapi qanunları bütövlükdə ədalət anlayışına zidd deyildir. Müəyyən cəzaların ödənilməsi tələblərinin, həqiqətən də, qəddar olmasına baxmayaraq, Hammurapi qanunlarında ədalət anlayışı tamamilə qıt deyildi. Belə ki, "gözə göz" qanunu "gözə baş" yaxud "dırnağa göz" qanunlarına nisbətən daha ədalətli idi. İkincisi, mücərrəd etik qaydalar Hammurapi qanunlarının müəyyən maddələrində xüsusi yer tutur. Məsələn, mesopotamiyalılar hesab edirdilər ki, övladlar öz valideynlərinə qarşı sayğılı olmalıdırlar, buna görə də qanunun 195-ci maddəsində deyilir: Əgər [[oğul]] öz [[ata]]sını vurubsa, onun [[əl]]ləri kəsilməlidir və sonuncusu, dövlət bəzən sadəcə ittiham etmək və cəzalandırmaq yerinə, sosial rifahın qarşılanmasını da təmin edirdi. "Rifah dövləti" şərtinin ən gözəl nümunəsi qanunun 23-cü maddəsində yer alır, maddədə deyilir: Əgər bir [[şəxs]]in əmlakı oğurlanıb və oğru tapılmayıbsa, o halda oğurluğun baş verdiyi [[şəhər]] əmlakı oğurlanmış şəxsin [[mülk]]ünün əvəzini ödəməlidir. [[Qərb]]də ədalət anlayışının daha sonralar xeyli inkişaf etməsinə baxmayaraq, Hammurapi qanunlarında yer alan qaydaların əksəriyyəti ədalət anlayışının gələcək [[inkişaf]]ının başlanğıc [[nöqtə]]sinə çevrilmişdi.
 
== Hammurapi qanunlarından bəzi maddələr ==