Azərbaycan mədəniyyəti: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 375:
==== Orta əsrlər ====
{{həmçinin bax|Orta əsrlər Azərbaycan ədəbiyyatının xronologiyası}}
<div class="floatleft" style="background-color:white;border:1px; font-size:90%; solid #C8C8C8;padding:1em;text-align:center">
[[Şəkil:Portrait of Nasimi.jpg|168px]] [[Şəkil:Sultan Yaqub.JPG|156px]] <br />[[İmadəddin Nəsimi|Nəsimi]] (1369-1417) və [[Sultan Yaqub]] (?-1490)
</div >
Azərbaycan ədəbiyyatı oğuz və qıpçaq tayfalarının dilləri əsasında yaransa da, ərəb və fars dilləri ona böyük təsir edib. Azərbaycan türkcəsində yazan şairlər həmçinin farsca yazıblar. XIII-XIV əsrlərdə Xorasanda yaşamış [[İzzəddin Həsənoğlu]] Azərbaycan ədəbiyyatının banisi hesab edilir. Azərbaycan ədəbi dili XIII əsrdə formalaşmağa başlayıb, XIV—XV əsrlərdə isə yazılı Azərbaycan ədəbiyyatı ortaya çıxıb. Klassik Azərbaycan ədəbiyyatı monqol işğalından sonra ortaya çıxmış, Səfəvilərin dövründə inkişaf etmişdir.<ref name="abc" /> Əlisöhbət Sumbatzadəyə görə XVIII əsrdə müstəqil Azərbaycan dili ortaya çıxmışdır.
Sətir 381 ⟶ 383:
Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında mühüm rolu XIV-XV əsrlərdə yaşamış [[hürufizm]] tərəfdarı [[İmadəddin Nəsimi]] oynayıb. Nəsiminin müasirləri — [[Mustafa Zərir]], [[Qazi Bürhanəddin]] və [[Şah Qasım Ənvar]] da azərbaycanca şeirlər yazırdılar. Qazı Bürhanəddinin divanının leksikası müasir Azərbaycan dili leksikasından fərqlənməsə də, o, digər türkdilli şairlərin divanlarının leksik quruluşundan fərqlənirdi.<ref>В. И. Асланов. Из наблюдений над лексикой «Дивана» Кады Бурханеддина / Туркологика. Андрей Николаевич Кононов, Юрий Ашотович Петросян, Академия наук СССР. Отделение литературы и языка, Институт востоковедения (Академия наук СССР). — Л.: Наука, 1976. — С. 221. — 363 с. {{oq|ru|В Британском музее хранится единственный список «Дивана» незаслуженно забытого поэта Кады Бурханеддина Сивасского, одного из ярких представителей тюркоязычной литературы XIV века. «Диван», датированный 1393 г. и содержащий более 20 тыс. стихотворных строк, имеет большое значение не только для изучения истории тюркоязычной литературы, но и для исследования лексики грамматики, диалектологии юго-западной группы тюркских языков, в частности и азербайджанского языка в историческом аспекте. Лексика «Дивана» (в дальнейшем он именуется сокращенно — ДКБ) не имеет существенных расхождений с лексикой современного азербайджанского языка, но она значительно отличается от лексического состава диванов других тюркоязычных поэтов, не только эпохи самого Кады Бурханеддина…}}</ref> Dövründə ədəbi dilin möhkəmləndiyi Qaraqoyunlu hökmdarı [[Cahanşah]] "Həqiqi" təxəllüsü ilə Azərbaycan və fars dilində şeirlər yazırdı.<ref>Minorsky V. Jihan-shah Qara-Qoyunlu and his poetry.— BSOAS, XVI/2, London, 1954, p. 283, цит. по: [http://vostlit.narod.ru/Texts/rus/Hunji/vved.htm]</ref> Digər bir XV əsr şairi Xətai Təbrizi "Yusif və Züleyxa" poemasını özü də azərbaycanca<ref name=autogenerated1>[http://www.iranica.com/articles/azerbaijan-x Encyclopædia Iranica: Azerbaijan x. Azeri Literature]{{oq|en|Among the Azeri poets of the 9th/15th century mention should be made of Ḵaṭāʾī Tabrīzī. He wrote a maṯnawī entitled Yūsof wa Zoleyḵā, and dedicated it to the Āq Qoyunlū Sultan Yaʿqūb (r. 883-96/1478-90), '''who himself wrote poetry in Azeri'''.}}</ref> şeirlər yazan Ağqoyunlu hökmdarı [[Sultan Yaqub]]a həsr etmişdir.<ref name="autogenerated1" /> Bu poema azərbaycan dilində yazılmış ilk poemalardan biri hesab edilir.<ref>Хәтаи Тәбризи / Под ред. Дж. Кулиева. — Азербайджанская советская энциклопедия: Главная редакция Азербайджанской советской энциклопедии, 1987. — Т. X. — С. 80.</ref>Sultan Yaqubun sarayında həmçinin Əlişir Nəvai üslubu ilə Azərbaycan dilində yazmış [[Kişvəri]] yaşayırdı. Şah İsmayılın dövründə məlik üş-şüara titulu almış Azərbaycan şairi [[Həbibi]] də Sultan Yaqubun sarayında təhsil almışdı.
XVI əsrdə yaşamış Səfəvi hökmdarı [[Şah İsmayıl]] "Xətai" ləqəbilə əsasən doğma <ref name="Rizvi">Kishwar Rizvi. The Safavid Dynastic Shrine. — I.B.Tauris & Co Ltd, 2010. — С. 4. — ISBN 9781848853546. {{oq|en|In masterfully composed poetry, written in his native Azeri Turkish, Isma’il roused the passions of his Qizilbash, using the language of charismatic leadership and millennialism.}}</ref> [[azərbaycan dili]]ndə<ref>V. Minorsky, "The Poetry of Shah Ismail I," Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London 10/4 (1942): 1006–53.</ref>, qismən [[fars dili]]ndə yazmışdır. Onun oğlu [[Sam mirzə Səfəvi]], həmçinin bəzi sonrakı müəlliflər iddia edir ki, o, azərbaycan dilində <ref> G. Doerfer. [http://www.iranicaonline.org/articles/azerbaijan-viii Azeri Turkish (англ.)]. — Encyclopædia Iranica, 1988. — Т. III. — С. 245-248. {{oq|en|Other important Azeri authors were Shah Esmāʿīl Ṣafawī “Ḵatāʾī” (1487-1524),…}} </ref><ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/esmail-i-safawi#ii Roger M. Savory, Ahmet T. Karamustafa. Esmail I Ṣafawi (англ.). — Encyclopædia Iranica, 1998. — Т. VIII. — С. 628-636.] {{oq|en|To make this daʿwa more effective, Esmāʿīl addressed to his Turkman followers simple verses in the Azeri dialect of Turkish, using the pen name (taḵalloṣ) of Ḵaṭāʾī (see ii). These poems provide incontrovertible proof that Esmāʿīl encouraged his disciplesto consider him a divine incarnation}} </ref><ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/bse/91400/%D0%98%D1%81%D0%BC%D0%B0%D0%B8%D0%BB Исмаил I] — статья из Большой советской энциклопедии {{oq|ru|Поощрял развитие ремесла и торговли, укреплял государственный аппарат. Объявил государственной религией Шиизм. Покровительствовал поэтам, художникам, учёным. И. I известен как крупный азербайджанский поэт (писал под псевдонимом Хатаи).}} </ref><ref name="Rizvi" /> yazdığı qədər farsca da yazıb, ancaq dövrümüzə onun farsca şeirlərinin az bir hissəsi gəlib çatıb. Şah İsmayıldan başlayaraq təqribən bir əsr boyunca Səfəvi imperiyasında azərbaycan dili sarayda, orduda və məhkəmədə istifadə edilib. Bu dövrdə həmçinin Şah İsmayılın nəvəsi, anası Şirvanşahlar sülaləsindən olan [[İbrahim mirzə Cahi]] farsca və türkcə şeirlər yazırdı.<ref>Simpson, Marianna S., Ebrāhīm Mīrzā in Encyclopedia Iranica, 1997, [http://www.iranicaonline.org/articles/ebrahim-mirza online text], accessed February 25, 2011</ref>
<div class="floatright" style="background-color:white;border:1px; font-size:90%; solid #C8C8C8;padding:1em;text-align:center"> [[Şəkil:Fuzûlî.jpg|148px]] [[Şəkil:Abbas II of Persia.jpg|184px]] <br />[[Məhəmməd Füzuli|Füzuli]] (1483-1556) və [[II Şah Abbas|Sani]] (1632-1666) </div > XVII əsrdə yaşamış [[II Abbas]] (Sani ləqəbi ilə) və onun tarixçisi və [[Şah Süleyman Səfəvi]]nin vəziri [[Məhəmməd Tahir Vəhid Qəzvini]] azərbaycanca şeirlər yazırdı. Rey şəhərindən olan Tərzi Əfşar farsca və Azərbaycan türkcəsindəki yumoristik şeirlərdən ibarət kiçik divan müəlifi idi. Tərziçilik adlanan bu növ poeziya İsfahan sarayında məşhur idi.<ref name="abc" /> Bu dövrdə İraqda yaşamış [[azərbaycan dili|azərbaycanca]]<ref>Peter Rollberg. The modern encyclopedia of Russian and Soviet literature (including Non-Russian and Emigre literatures) / Edited by Harry B. Weber. — Academic International Press, 1987. — Т. 8. — С. 76. {{oq|en|In Mesopotamia Fuzuli was in intimate contact with three cultures — Turkic, Arabic, and Persian. Besides his native Azeri, he learned Arabic and Persian at an early age and acquired a through command of the literatures in all three languages, an accomplishment in wich the cosmopolitan literary and scholarly circles of Hilla played an important role.}}</ref><ref> Л. И. Климович. Литература народов СССР: хрестоматия для высших учебных заведений. — 3. — Просвещение, 1971. — Т. 1. — С. 89. {{oq|ru|Учился Физули сначала в Кербеле, а затем в [[Багдад]]е. Свободно владея тремя языками Ближнего Востока, он и стихи свои писал как по-[[азербайджанский язык|азербайджански]], так и по-[[фарси|персидски]] и по-[[арабский язык|арабски]]. На родном [[азербайджанский язык|азербайджанском языке]] им, в частности, написана романтическая поэма «Лейли и Меджнун», которая, как и другие произведения Физули, впервые в истории азербайджанской литературы с такой полнотой показала, что [[азербайджанский язык]] по своей выразительности, богатству и гибкости не уступает другим [[Ближний Восток|ближневосточным]] литературным языкам.}}</ref>, [[fars dili|farsca]]<ref> Bakir, Ziya Halil (2007) Türk literatürü dahileri toplamı. Kubbealtı Neşriyatı, İstanbul, s.239</ref>, [[ərəb dili|ərəbcə]] yazan [[Məhəmməd Füzuli]] Azərbaycan poeziyasının klassiki hesab edilir. Onun Azərbaycan dilində yazdığı əsərlərinə "[[Leyli və Məcnun (Füzuli)|Leyli ilə Məcnun]]", "Bəngü Badə", "Söhbətül Əsmar", "Şah və dilənçi" və "Şikayətnamə" kimi əsərləri misal çəkmək olar. O, Azərbaycan və türk poeziyasının inkişafında böyük rol oynayıb<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/295642/Islamic-arts/13747/Ottoman-Turkey Encyclopaedia Britannica, s.v. Islamic Art] Islāmic literatures. The period from 1500 to 1800. Ottoman Turkey Poetry of Fuzûlî</ref><ref>''Jonathan Dewald''. Europe 1450 to 1789: Encyclopedia of the Early Modern World. — Charles Scribner’s Sons, 2004 — p.83 — ISBN 0-684-31206-9, 978068431206: ''«The reach of Ottoman literature is attested to by the case of Fuzuli (d. 1556), an attendant of a shrine in Iraq.»''</ref>
| |||