Azərbaycan mədəniyyəti: Redaktələr arasındakı fərq

</div >

 

 

XVI əsrdən XIX əsrin sonlarına qədər Azərbaycanın böyük hissəsi türkdilli sülalələr olan [[Səfəvilər]] və [[Qacarlar]]ın hakimiyyətində idi.<ref>[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%91%D0%B0%D0%BA%D1%83,_%D0%B3%D1%83%D0%B1%D0%B5%D1%80%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%B4 Баку, губернский город] // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.</ref> Bu sülalədən olan I İsmayılın qurduğu, rəsmi dili farsca olan Səfəvi imperiyasında Azərbaycan dili hakimlərin, sarayın və [[qızılbaş]] hərbi təşkilatının dili idi.<ref>Mazzaoui, Michel B; Canfield, Robert (2002). "Islamic Culture and Literature in Iran and Central Asia in the early modern period". Turko-Persia in Historical Perspective. Cambridge University Press. pp. 86–7. ISBN 978-0-521-52291-5. {{oq|en|Safavid power with its distinctive Persian-Shi'i culture, however, remained a middle ground between its two mighty Turkish neighbors. The Safavid state, which lasted at least until 1722, was essentially a "Turkish" dynasty, with Azeri Turkish (Azerbaijan being the family's home base) as the language of the rulers and the court as well as the Qizilbash military establishment. Shah Ismail wrote poetry in Turkish. The administration nevertheless was Persian, and the Persian language was the vehicle of diplomatic correspondence (insha'), of belles-lettres (adab), and of history (tarikh)}}</ref> Qızıbaşlar Səfəvi şahları kimi Türk dilinin Azərbaycan növü ilə danışırdılar.<ref>Savory, Roger (2007). Iran Under the Safavids. Cambridge University Press. p. 213. ISBN 978-0-521-04251-2. {{oq|en|qizilbash normally spoke Azari brand of Turkish at court, as did the Safavid shahs themselves; lack of familiarity with the Persian language may have contributed to the decline from the pure classical standards of former times}}</ref> Bu dövrdə yalnızca farslar azərbaycanca öyrənmirdi, həmçinin azərbaycan dilində danışanlar ölkənin bürokratik və ədəbi dili olan farscanı öyrənirdilər. Belələrinə qızılbaşların parlaq nümayəndələrindən olan [[Həsən bəy Rumlu]]nu və [[İsgəndər bəy Münşi]]ni ("[[Dünyanı bəzəyən Abbasın tarixi]]" əsərinin müəllifi) misal göstərmək olar. İtalyan səyahətçi Pietro dello Valle yazır ki, qızılbaş əsilzadələri ona deyib ki, fars dili ahəstə və şirin dildir və həqiqətən qadınlar tərəfindən poeziya üçün istifadə olunur, ancaq türk dili kişiyə yaraşandır və döyüşçülər üçün uyğundur, ona görə də şah və dövlətin əmirləri türkcə danışır.<ref name="dil"/> Hərbi və siyasi məmurlardan başqa dini ruhani liderlər də bu dili istifadə edir, ancaq əsərlərini ərəbcə yazırdılar.<ref>Zabiollah Safa (1986), "Persian Literature in the Safavid Period", The Cambridge History of Iran, vol. 6: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0-521-20094-6, pp. 948–65. P. 950 {{oq|en|In day-to-day affairs, the language chiefly used at the Safavid court and by the great military and political officers, as well as the religious dignitaries, was Turkish, not Persian; and the last class of persons wrote their religious works mainly in Arabic. Those who wrote in Persian were either lacking in proper tuition in this tongue, or wrote outside Iran and hence at a distance from centers where Persian was the accepted vernacular, endued with that vitality and susceptibility to skill in its use which a language can have only in places where it truly belongs.}}</ref> Xətai təxəllüsü ilə şeirlər yazan [[Şah İsmayıl Xətai|Şah I İsmayıl]] və [[Şah I Təhmasib]]in dövrü inkişafın bu mərhələsində Azərbaycan türk dilinin və ədəbiyyatının tarixində ən parlaq dövr hesab edilir.<ref name="abc" /> Şah [[I Abbas]] paytaxtı Qəzvindən İsfahana köçürəndən sonra isə əvvəl türk dilini işlədən saray fars dilini istifadə etməyə başlayır.<ref>Cyril Glassé (ed.), The New Encyclopedia of Islam, Lanham, Maryland: Rowman & Littlefield Publishers, revised ed., 2003, ISBN 0-7591-0190-6, p. 392 {{oq|en|Shah Abbas moved his capital from Qazvin to Isfahan. His reigned marked the peak of Safavid dynasty's achievement in art, diplomacy, and commerce. It was probably around this time that the court, which originally spoke a Turkic language, began to use Persian}}</ref> II Abbasdan sonra hakimiyyətə gələn [[Şah Süleyman Səfəvi]] saray hərəmində bağlı qaldığı üçün ana dili azərbaycanca idi, onun hansı səviyyədə farsca bilməsi hələ də tarixşünaslığa aydın deyil.<ref>{{cite news |title=SOLAYMĀN I |author=Rudi Matthee |newspaper= |date= |url=http://www.iranicaonline.org/articles/solayman-1 |accessdate=2015-09-09 }}</ref> XVI və XVII əsrlərdə rus sarayı "qızılbaş hökmdarlarından" farsca və qədim azərbaycanca yazılmış 55-ə yaxın məktub qəbul etmişdi. 1588-ci ildə rus sarayı ilk dəfə Səfəvi sarayına azərbaycan dilində məktub yazmışdı. Azərbaycan dili Səfəvi sülaləsinin hakimiyyətinin son dövrlərinə qədər sarayın dili olaraq qalmışdı. Hətta [[Sultan Hüseyn]]in (1694-1722) ləqəbi "yaxşıdır" idi. Çünki dövlət işləri ilə maraqlanmayan bu şah ona təkliflə gələn hər rəsmiyə bu sözü deyirdi.<ref name="dil"/>