Midiya (bölgə): Redaktələr arasındakı fərq

|qeyd =

}}

'''Madaylar'''<ref>'''Günəş ilahisi Şamaşın orakuluna siyasi işlər üzrə sorğular''' ''"[Madayların qoşunundan, Sa]pardayaların qoşunlarından, ya hansı bir ayrı [düşməndən] qaçıb, xilas olacaqlarmı? Sağ-salamat gəlib, salamat çatacaqlarını Assuriya torpağına?"... "Bit-Karide olan qoşunu ilə '''Madaylar''' ölkəsinə atlardan ibarət vergini yığmaq üçün girəndə, xilas olacaqlarmı [madayların qoşunundan], İşquzayla[rın qoşunundan, ya hansı bir ayrı düşmən qoşunundan....]?"... "Madaylıların şəhər başçısı Mamitiarş Assuriya çarı [Aşşuraheiddinaya qarşı] düşmənçilik edirmi, müsbət halda [əmrinlə və qərarınla...]?"''</ref><ref>'''Ninəvada yerləşən çar arxivindən Aşşuruşallimin məktubu''' ''"Urartu, Mannalılar ölkəsi, '''Madaylar''' ölkəsi (və) Hubuskinin müdafiə tikintiləri ətrafında təşkil edilmiş keşikçilik haqqında çarın, mənim hökmdarımın, yazdığı kimi: "Onlara əmr ver, gözlərinin arası ölçülüb. Keşikçiliyinizi unutmayın, qoy onların diqqəti ətraflardakı qaçqınlarda olsun."''</ref><ref>'''III Adad-nerari (e.ə. 810 – 782) Kalxudan (Nimrud) daş lövhə yazısı''' ''"Mən Gündoğan tərəfdəki Siluna dağından Namri, Ellipi, Xarxar, Araziaş, Mesu, '''Maday''', Gizilbundanın hüdudlarına kimi, Munna, Parsua, Allabriya, Abdadanu ölkələrinə, bütün Nairiyə, uzaq olan Andiunu, bütün Badxu dağına -Böyük gündoğan dənizinə qədər olan ölkələrə qalib gələn."''</ref><ref>'''III Tiqlatpalasar (TukuIti-apal-Eşarra, e.ə. 745-727) Salnamədən''' ''"...Hakimliyimin doqquzuncu ilində Aşşurun, mənim ağamın köməyi ilə Bit-Kapsi, Bit-Sanqibuti, Bit-Tazzakki, '''Maday''', Bit-Zualzaş, Bit-Matti (və) Tupliaş ölkələrinə qarşı çıxış etdim. Bit-İştar, Kindi-Kanqi, Kindiqiasu, Kinqi-alkasiş, Kubuş-Hatidiş şəhərlərini, şölkəsini, Ahsipuna, Qirqira, Kihbazhati şəhərlərini ətraflarındakı məskənlərlə birlikdə zəbt etdim, onların qənimətini ələ keçirdim, sökdüm, dağıtdım, od vurdum."''</ref><ref>'''Kalxuda (Nimrud) tapılmış daş üzərindəki yazıdan''' ''"...Bit-Hamban, Sumurzu, Bit-Barrua, Bit-Zualzaş, Bit-Matti ölkələrini, TupliaĢlı Nikunun şəhərini, Til-Taranzay, Parsua, Bit-Kibsi ölkələrini və '''Güclu Madayların''' Zakruti şəhərinə kimi öz hakimiyyətimə tabe etdim. İki məmurumu onlara hakim qoydum. Bikni dağına kimi bütün Maday başçılarmdan vergilərini aldım."''</ref><ref>'''Kalxuda (Nimrud) tapılmış daş üzərindəki yazıdan''' ''"Bikni dağına kimi bütün dağ başçılarından vergilərini aldım. Öz məmurumu, Aşşur-Daninannini şərqə, '''güclü madaylara''' qarşı göndərdim. 0, 5000 at, adam, hesabsız mal-qara zəbt etdi."''</ref><ref>'''II Sarqon (Şarrumken, e.ə.721- 705) Dur-Şarrukin (Xorsabad) sarayının 2 və 5-ci zallarının divar yazılarından''' ''"Mən '''güclü madayalar''' ölkəsinin 28 başçısından vergi aldım və öz heykəlimi Kar-Şarrukində ucaltdım."''</ref><ref>'''II Sarqon (Şarrumken, e.ə.721- 705) Dur-Şarrukin (Xorsabad) sarayının 2 və 5-ci zallarının divar yazılarından''' ''"...Hakimiyyətimin səkkizinci ilində mən Mannalılar ölkəsinə və '''Madaylar''' ölkəsinə yürüş etdim; Mannalılar ölkəsindən, Ellipidən və dağ məskənlərinin başçılarından bac aldım; Gizilbunda ölkəsinin məskən başçıları Zizi və Zaladan bac aldım; məndən öncə olan hökmdarlardan heç biri buradan bac almamışdı [ ]. Zikirtalı Mitatiyə qırğın törətdim, onun 3 möhkəmləndirilmiş şəhərini, ətraflarındakı 24 kəndlə birlikdə zəbt etdim və əsir apardım."''</ref><ref>'''Tang-i Var yazısı''' ''"...Elamlı Humbanikaşın (qoşununu) səpələyən, Ka[ral]lu ölkəsini, Şurda ölkəsini, Ki[şes]im şəhərini, Harhar şəhərini, '''Madaylar''' ölkəsini, Elli[pi] ölkəsini dağıdan" ... "Bütün Qutium ölkələrini, uzaq Madaylar ölkəsini, [....El]lipi ölkəsini, [Elam ölkəsinin] sərhədindəki Raşi ölkəsini..."''</ref>, '''mataylar'''<ref>'''V Şamşi-Adad (e.ə. 823 – 810) Kalxuda (Nimrud) tapılan daşüstü yazıdan''' '''''"Mataylar''' ölkəsinə yürüş etdim. Aşşurun dəhşətli silahından və mənim güclu döyüşümün aramsız hücümündan qorxub, onlar öz məskənlərini tərk edib sıldırım dağlara qalxdılar. Mən onları izlədim."''</ref><ref>'''Mannukı-Ninuanın məktubu''' ''"Mən [dedim onlara ne]cə ki çar, mənim hökmdarım mənə [yazm]ışdı: "Çar sizin şəhər başçınızı tutub [....] '''Mataylar''' onun haqda fikir [....] Zab[qaqa...]. Mən verəcəyəm sənə [....] qaytar onu [....] Mən [onlarla] danışandan sonra onl[ar dedilər]: "[....] çıxın Kulumandan [....] Asrukanunun və [...]-irin, Sikris şəhərindən [....]. Sülhə görə onlar öldürmədi məlumatçıları [... ]dan mənim yanıma."''</ref>, '''madalılar'''<ref>Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, I cild</ref> və ya '''midiyalılar'''<ref>Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası, məqalə "Midiyalılar"</ref> – [[mannalar]]dan sonra [[Azərbaycan (tarixi ərazi)|Azərbaycan]]da ikinci dövlət qurumunun<ref>Z. Bünyadov, Y. Yusifov – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2007</ref><ref>F. Cəlilov – Azər xalqı, II nəşri, Bakı, 2006</ref>əsasını qoymuş müasir [[Azərbaycan türkləri]]nin etnogenezində mühüm rol oynamış tayfalardan biridir.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/46833/Azerbaijani Encyclopædia Britannica, Azerbaijani]</ref><ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1994, səh 65</ref><ref>F. cəlilov – Azər xalqı, II nəşri, Bakı, 2006, səh 161 – ''"Hər hansı bir ərazidə formalaşan xalq əvvəllər həmin ərazidə yaşamış tayfaların birbaşa və ya dolayı xələfidir. Mada əhalisi istər türk olsun, istər qeyri-türk, bugünkü [[Azərbaycan türkləri]]nin soykökünü təşkil edən tayfalardandır. Mada dövləti, onun etnik tərkibi və mədəniyəti [[Azərbaycan mədəniyyəti]] tarixinin müəyən mərhələsinin ayrılmaz parçasıdır. Ona görə də, Azərbaycan türklərinin [[islam]]a qədərki tarixində müəyyən dövrü əhatə edən Mada layına biganəlik ən azı metodoloji baxımdan yanlış mövqedir."''</ref> Azərbaycan xalqının formalaşması prosesində madaylar başqa türk etnosları ilə qaynayıb qarışdı. Onların birbaşa varisləri [[Cənubi Azərbaycan]]da türk dilində danışan Madabad, Madi, Mahnabad, Mehni ([[fars dili]]nin təsiri ilə d səsi h səsinə keçmişdir) və başqa kəndlərdə yaşamaqdadır <ref>Əhməd Kəsrəvi. Namha şəhrha və dihhaye İran. Tehran 1937 (farsca), səh 27</ref>. [[Savalan]]da indi əhalisi türkdilli Madya kəndi vardır.<ref> Əhməd Kəsrəvi. Namha şəhrha və dihhaye İran. Tehran 1937 (farsca)</ref>