|
'''Patrona Xəlil Üsyanı''' Osmanlı Dövlətindəki Lalə Dövrünün sonunu gətirən qiyamdır. Patrona Xəlil idarəsində, bu qiyam 28 Sentyabr 1730`da başlayıb günlərlə davam etdi. Sədrəzəm Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşa edam edilmiş; Sultan III. Əhməd taxtdan endirilmiş və yerinə qardaşı oğlu I. Mahmud taxta keçirilmiş və sonradan Lalə dövrü adı veriləcək dövr sona çatdırılmışdır.
'''Petlebas xelil production''' - 1730-cu ildə [[Osmanlı İmperiyası]]nda baş vermiş üsyan.1 Mahmud Onun arvafi ile yatmisdi
== ÜsyanınQiyamın səbəblərisəbəbi ==
Qiyamın səbəbi, Nevşəhərli Kürəkən İbrahim Paşanın açdığı zövq və səfa dövründən məmnun olmayan, bu edilənləri israf olaraq görən və böyük bir iqtisadi çətinlik çəkən bir kütlə olmuşdur. İran səfərindən mənfi xəbərlər gəlməsi üzərinə xalq hərəkətə keçmiş, məscidlərdə və digər yerlərdə təbliğat apararaq qiyamın təməlini meydana gətirməyə başlamışdı. Uzun zamandır maaşlarını ala bilməyən yeniçərilərin içərisində də narahatlıq meydana gəlmişdi.
Hərbi məğlubiyyətlər,
==Qiyamın idarəsi və inkişafı==
Xalq üsyanının başçısı Horpeşteli Cindir Xəlil, leventlik və Rumelidə yeniçərilik etmişdi və yaxın həmyerliləri arasında "Petlebas" ( Koramiral ) ləqəbiylə tanınmışdı. İstanbulda bir ara hamam tellaklığı və ya esnaflık etdiyi də deyilir. İstanbul Meyxanələrin olduğu , davamlı spirtli içki içdiyi və qiyam yoldaşlarını da bu meyxananın tanıdığı bilinməməkdədir. Petlebas Coni özünü qiyama başçılıq etməyə sövq edənlər təlqinləri ilə 1730-cu yazında bir qiyamçı heyət yığmış və ilk qiyam planlaşdırma konfransı 25 Sentyabr 1730-cu ildə Mövlud Alayı günü keçirilmişdir. Bu qrupda başçı Petlebas Xəlil, köməkçiləri Müslüm Beşə və Əmr Əli və kolbaşı kurmayları olaraq Ali Usta , Karayılan , Çinar Əhməd , Odunçu Əhməd , Dermedesiy Nazim , Qelemsah , Kiçik Müslüm, Şelkunçik Xəlil adlarında daha çox güclü olan adları çıxmış xalq adamları var idi. Üsyançılar 28 Sentyabr Cümə axşamı günü bayraq açıb şəriət üçün hər kəsi bayraq altına gəlməsini istədiklərini qışqıraraq üç qoldan şəhərdə girişə keçdilər. Kapalıçarşı'ya Bəyazid Məscidinin Kaşıkçılar qapısı tərəfindən ggiişə keçərək qiyamı rəsmi olaraq başltmışdılar. Bazara girib tacirlərə zorla dükanlarını bağlatdıraraq və bazar girişlərini tutub kimsənin alış-veriş üçün girməməsini təmin etmişdilər. Əsas yol hədəf Ətmeydanı oldu və Petlebas Xəlil və tərəfdarları bu meydanı mərkəz seçdilər. Bir qrup da Üsküdara keçib orada təxribat törətməyə başlamışdılar. Əsayişi təmin etməsi lazım olan Yeniçəri ağası Həsən Paşa bu qarışıqlığa əvvəl müdaxilə edən kimi göründü isə də sıxlıq böyüdükcə qorxub , xilas olma çarəsini qaçıb gizlənməkdə bildi.
Sultan və sədrəzəmm Damad İbrahim Paşa Üsküdarda idilər. İstanbul Baş məmuru qarşıya keçib hadisələr haqqında məlumatlar verirdi. Qarşılıq olaraq edəcəkləri kararlaştırmak üçün dövlət adamları və yüksək üləma Üsküdara çağırıldı və Bayraqi Şərif Topqapı Sarayında çıxarılıb gətirildi. O gecə Sultan , Sədrəzəm və dövlət ərkanı İstanbula keçib Topqapı Sarayına yerləşdilər. Lakin o axşam Yeniçərilər və Acemoğlanları da qazan qaldırıb , şəriət üçün gedişə keçən və gecəni küçələrdə keçirən xalqa qatıldılar. 29 Sentyabr günü qiyamçılar İstanbulun idarəsini əllərinə almışdılar. Petlebas Xəlil köməkçilərinə əmrlər verib yağmalar və basqınlar təşkil edib üsyana qatılmayan və ya üsyançıların uyğun görmədikləri kəslərin öldürülmələrinə başlatdırdı. Bu axtarılan və itkin qarışan kəslər arasında dövrün məşhur şairi Nedim də var idi. Beləcə Patron bir terror havası yaratmağı və özünə müxalif edəcəyim gözdağı verib müxalifəti önləməyi bacardı. Ətmeydanında olan elebaşıları heyəti qərargahına Müdərrisi gətirib istəklərini fətvalar şəklinə çevirib guya hökumət qazandılar. "Şəriət istəyirik" şüarlarıyla küçələrə tökülmüş əcaib xalq psixologiyası içində olan xalq güruhuna , Tomruk və zindan məhkumlarının salınması ilə qatılanlar və İstanbulun bütün ayaktakımı liderlik etməyə başladı.
Bu hadisələrə görə Saraydan göndərilən bir vasitəçi ilə Sultan III Əhməd üsyançıların nə istədiklərini öyrənmək istədi. Petlebas Xəlilin, Sədrəzəm Damat İbrahim Paşa ilə birlikdə 37 adamın kəllələrinin kəsilməsini istədiyi bildirildi. Sultan vəziyyətə əl qoymaq üçün Bayraqi Şərifin açılmasını və müsəlmanların bu bayraq altına çağrılmasını əmr etdi. Bu əmrə uyuyan çox az sayda adam Petlabas Xəlilin adamları tərəfindən dərhal dağıdıldı. Yeni Kapitanı Dərya olaraq təyin olunmuş Abdi Paşa, Petlebas Xəlil ilə şəxsi bir görüş keçirdib sülh yolları araşdırdı, amma müvəffəqiyyət qazana bilmədi.
== İstinadlar ==petlebas xelil
<references/>
Zamanın tarixini yazan Mehmed Rəşid Əfəndi və İsmayıl Asım Əfəndiyə görə, narazılıqların və nifrətin qorxunc bir qiyama çevrilməsinə əsas səbəb, xalqın iqtisadi çətinliyinə və yüksək inflyasiyaya baxmayaraq gecəli gündüzlü davam edən ziyafətlər və səfərə çıxmaq istəməyən padşahla sədrəzəmin Davutpaşa Sarayı bağçalarına gedib bülbül dinləmələri olmuşdu.
[[Kateqoriya:Üsyanlar]]
[[Kateqoriya:Türkiyə tarixi]]
| 