|
[[Şəkil:Georges Cuvier large.jpg|thumbnail]]
'''Jorj Leopold Küvye''' ({{lang-fr|Jean Léopold Nicolas Frédéric Cuvier}}; [[1769]]—[[1832]]) <ref>В связи со смертью старшего брата (Жоржа) имя было изменено на ''Georges Léopold Chrétien Frédéric Dagobert Cuvier'' ({{книга |часть=Cuvier, (Baron) Georges Léopold Chrétien Frédéric Dagobert |заглавие=Ecyclopedia of Entomology |ответственный=J. L. Capinera |место=Florida |издательство=Springer Science & Business Media |год=2008 |volume=2 |pages=1138 |ссылка часть=http://books.google.ru/books?id=i9ITMiiohVQC&lpg=PP1&hl=ru&pg=PA1138#v=onepage&q&f=false}}).</ref>;— fransız təbiətşünası, naturalist, "[[paleontologiya]] elminin və müasir müqayisəli [[anatomiya]]nın atası", [[Fransa]] [[Coğrafiya]] Cəmiyyətinin üzvü, [[Frederik Küvye]]nin qardaşı.
== Tərcümeyi-halı ==
Jorj Leopold Küvye [[23 avqust]] [[1769]]-cü ildə, o zaman Vürtemberqə <ref>
== Həyatı ==
[[:fr:http://fr.wikipedia.org/wiki/Montbéliard#MontbéliardJorj auLeopold XVIIIe siècle|MontbéliardKüvye au[[23 XVIIIeavqust]] siècle[[1769]]</ref>-cü ildə, o zaman Vürtemberqə məxsus olan Mempelqard (Mömpelgard və ya Montbéliard) şəhərində anadan olmuşdur. O, burada dini məktəbdə təhsil alırdı (Küvyenin ailəsi protestant idi) və [[din]] xadimi olmaq istəyirdi, lakin oxuduğu [[gimnaziya]]nıngimnaziyanın direktorunun ona olan nifrəti Jorjun sonrakı taleyinə də ciddi təsir göstərdi. Sonralar Jorj Küvye [[Ştutqart]]da Karolin (Karlsschule) akademiyasına daxil olmuş, burada o, hələ uşaqlıq dövründən meyl göstərdiyi təbiətşünaslıqla daha dərindən tanış olmaq imkanı verən kameral biliklər fakultəsini seçmişdir <ref>Энгельгард, «Жорж Кювье» (в издании Павленкова: «Жизнь замечательных людей. Биографическая библиотека», 1893)</ref>. .
[[1788]]-ci ildə Küvye [[Normandiya]]da Fikkenvill qalasında qraf d’Erisinin yanında [[ailə]] müəllimi işləyərkən bu qalanın [[dəniz]]indənizin yaxınlığında olmasından istifadə edərək [[dəniz]] canlılarının tədqiqi ilə məşğul olurdu. [[Abbat]] Anri Aleksandr Tesse ilə ilə tanış olan Küvye onun xahişi ilə Tessenin rəhbərlik etdiyi qospitalın həkimləri üçün [[botanika]]dan mühazirələr oxumuşdur. Tessenin vaasitəçiliyi ilə Küvye [[Paris]] [[alim]]lərialimləri ilə tanış olmuş, onların dəvətilə [[Paris]]ə getmiş və burada [[1795]]-ci ildə mərkəzi [[Panteon]] məktəbində [[professor]] vəzifəsini tutmuşdur. Küvye Parisdə Kral Nəbatət Bağının müqayisəli [[anatomiya]] müəllimi Jan-Klod Mertrünün köməkçisi təyin edildikdən az sonra [[1796]]-cı ildə Milli İnstitutun üzvü təyin edildi, [[1800]]-cü ildə Collège de France məktəbində təbii [[tarix]] fakultəsininfakültəsinin müdiri, [[1802]]-ci ildə Mertrünün ölümündən sonra isə Kral Nəbatət Bağında müqayisəli [[anatomiya]] kafedrasının müdiri vəzifəsinə təyin edildi. [[1809]]-[[1811]]-ci illərdə yenidən imperiyaya birləşdirilən ərazilərdə tədris prosesini təşkil etdi, sonralar dövlət şurasında xidmət etmiş və ona [[1822]]-ci ildə [[din]]idini fakultələrdə protestantlar üzərində nəzarət tapşırılmışdır.
Küvye [[Fransa]] Akademiyasının üzvü olmuş, [[Fransa]] kralı Lui Filippin dövründə [[Fransa]]nınFransanın peri olmuşdu. [[Peterburq]] [[Elmlər Akademiyası]]nınAkademiyasının əcnəbi fəxri üzvü ([[1802]]) <ref>Советский энциклопедический словарь / Гл. ред. А. М. Прохоров. — М.: Сов. энциклопедия, 1986. — С. 679. — 1600 с. — 2 500 000 экз. — ISBN ИБ№115</ref>, [[London Kral Cəmiyyəti]]nin əcnəbi üzvü ([[1806]]) idi.
Jorj Küvye [[13 may]] [[1832]]-ci ildə vəfat etmişdir. Onun adı [[Eyfel qülləsi]]nin birinci mərtəbəsindəki binada asılan [[Fransa]]nınFransanın dahi [[alim]]lərininalimlərinin siyahısına daxil edilmişdir.
[[1935]]-ci ildə Beynəlxalq Astronomiya İttifaqı Ayın görünən tərəfindəki kraterlərdən birinə Jorj Küvyenin adını vermişdir.
== Elmi fəaliyyəti ==
Jorj Küvye [[paleontologiya]] [[elm]]ininelminin və müasir müqayisəli [[anatomiya]]nın əsasını qoymuşdur. [[Elm]] [[tarixtarixi]]indəndə ilk dəfə olaraq o, müxtəlif [[heyvanheyvanlar]]larının orqanlarını öyrənmiş, müqayisə etmiş, quruluşunu və funksiyalarını müəyyənləşdirmişdir. Bu əlamətlərə görə o, [[heyvan]]larıheyvanları dörd tipə bölmüşdür: [[onurğalılar]], yumşaqbədənlilər, [[buğumlular]], şüalılar. Bu bölgü müasir sistematikanın əsasını təşkil edir.
Küvyenin dünya [[elm]]ielmi qarşısında ən böyük xidməti onurğalı [[heyvan]]larheyvanlar [[paleontologiya]]sınıpaleontologiyasını yaratmasıdır. [[Yer]]in müxtəlif qatları və onlardan tapılmış onurğalı [[heyvan]]larınheyvanların qalıqları arasındakı əlaqəni aşkar etməklə, Küvye [[tarix]]itarixi [[geologiya]] [[elm]]ininelminin banilərindən biri olmuşdur.
Küvye [[Raris]] Kral Nəbatət Bağının nəzdində olan [[Təbiət]] [[tarixi [[muzey]]indəmuzeyində çalışarkən, orada məşhur Monmartr təpəliyində işlənən [[gips]] yatağından toplanmış onurğalı [[heyvan]] sümüklərinin kolleksiyasını tətqiq etmişdir. O, nizamsız yığılmış sümük topasında hər bir sümüyə uyğun olan digər sümükləri seçmiş, keçmişdə yaşamış və o zamana qədər məlum olmayan [[heyvan]] [[skelet]]iskeleti yaratmışdır. Sonradan [[gips]] yatağında həmin [[heyvan]]ınheyvanın bütöv [[skelet]]iskeleti tapılmışdır. Beləliklə, Küvye [[biologiya]] [[elm]]ininelminin əsas qanunlarından birini - orqanların üzlaşması qanununu kəşf etmişdir. Küvye bu qanunu belə ifadə etmişdir.:"Hər bir varlıq özünün istənilən hissəsinin qırığından tanına bilər". Başqa sözlə desək, yırtıcı dişli [[heyvan]]lardaheyvanlarda buynuz və dırnaq, otyeyənlərdə isə caynaq ola bilməz. Bu kəşfin nəticəsi o oldu ki, ilk zamanlar "təbiətin oyunu" hesab olunan [[orqanizm]] qalıqları ciddi və dəqiq elmi-tədqiqat obyektinə çevrilir.
[[1812]]-ci ildə Jorj Küvyenin ən məşhur əsərlərindən biri - "[[Yer]] kürəsinin səthi üzərində çevrilişlər və onların [[heyvan]]larheyvanlar aləmində yaratdığı dəyişikliklər" əsəri çap olundu. O, bu əsərində göstərirdi ki, [[Yer]] [[tarix]]indətarixində, indi olduğu kimi, təbii qüvvələrin təsir etdiyi sakit epoxalar və qısa müddətli, çox güclü [[qüvvə]]lərinqüvvələrin təsir göstərdiyi fəlakət epoxaları bir-birini əvəz etmişdir <ref>Cuvier, G. (Baron) (1827). Essay on the Theory of the Earth, 5th, London: T. Cadell</ref>. Fəlakətlər [[Yer]] üzərindəki bütün canlıları məhv edərək, onun bütün simasını dəyişdirmişdir. <ref>''Кювье Ж. Л.'' [http://evolbiol.ru/cuvier.htm Рассуждение о переворотах на поверхности земного шара]</ref> Sonradan sakitlik bərqərar olmuş, fəlakətin təsir dairəsindən kənarda qalan yerlərdə qorunub salamat qalmış [[növ]]lərnövlər geniş ərazilərə yayılmış, [[Yer]]dəYerdə [[həyat]] bərpa olunmuşdur.<ref>Baron Georges Cuvier [http://geology.19thcenturyscience.org/books/1831-Cuvier-Revolutions/htm/doc.html A Discourse on the Revolutions of the Surface of the Globe.]</ref>
Küvyenin fikrincə, fəlakətlər çox geniş əraziləri əhatə etsə də, ümumdünya miqyaslı olmamışdır. Başvermənin səbəb və xarakterləri məlum olmasa da, onlara aydınlıq gətirmək mümkündür.
Küvyenin fəlakətlər [[nəzəriyyə]]sinəzəriyyəsi müasirləri içərisində özünə çoxlu tərəfdarlar topladı, bu [[nəzəriyyə]]ninəzəriyyəni qəbul etdilər, lakin yeni kəşflər, xüsusilə də, ingilis geoloqu Çarlz Layelin tədqiqatları fəlakətlər [[nəzəriyyə]]sininnəzəriyyəsinin öz əhəmiyyətini itirməsinə gətirib çıxartdı.
Küvye [[təkamül nəzəriyyəsi]]ni qəbul etmirdi, lakin özünün paleontoloji tədqiqatları ilə [[təkamül nəzəriyyəsi]]ninnəzəriyyəsinin meydana gəlib, [[inkişaf]] etməsinə kömək edirdi. [[Elm]] [[tarixi]]nitarixini tədqiq edən [[alim]]ləralimlər təsdiq edirdilər ki, [[təkamül nəzəriyyəsi]] üçün Küvye bu [[nəzəriyyə]]ninəzəriyyəni qəbul etmiş bir çox müasirlərindən çox iş görmüşdür.
<references/>
== Mənbə ==
* Энгельгард, «Жорж Кювье» (в издании Павленкова: «Жизнь замечательных людей. Биографическая библиотека», 1893).
* ''Амлинский И. Е.'' Жоффруа Сент-Илер и его борьба против Кювье. — М., 1955.
* Outram, Dorinda (1984). Georges Cuvier: Vocation, Science and Authority in Post-Revolutionary France. Palgrave Macmillan.
* Taquet, Philippe (2006). Georges Cuvier, Naissance d'un Génie. Paris: Odile jacob. ISBN 2-7381-0969-1.
* [http://www.friendship.com.ru/scientist/23.shtml Этюды об учёных — Жорж Кювье]
* {{cite book |last=Faria |first=F. |year=2012 |title=Georges Cuvier: do estudo dos fósseis à paleontologia|location=São Paulo |publisher=[[Scientiae Studia & Editora 34]] |url= http://books.google.com.br/books?id=SgH2ugAACAAJ&sitesec=reviews&redir_esc=y
|ref=harv}}
* {{cite book |last=Coleman |first=W. |year=1962 |title=Georges Cuvier, Zoologist |location=Cambridge |publisher=[[Harvard University Press]] |url=http://books.google.com/books?ei=sqOnTt2GKqSH4gTAl_H1Dw&ct=result&id=jaEvAAAAIAAJ&dq=Georges+Cuvier+Zoologist%3A+A+study+in+the+history+of+evolutionary+thought&q=#search_anchor|ref=harv}}
* {{cite journal |last=Cuvier |first=G. |year=1801 |title=Reptile volant |quote=Extrait d'un ouvrage sur les espèces de quadrupèdes dont on a trouvé les ossemens dans l'intérieur de la terre |journal=Journal de Physique, de Chimie et d'Histoire Naturelle |volume=52 |pages=253–267 |ref=harv}}
* {{cite journal |last=Cuvier |first=G. |year=1809 |title=Mémoire sur le squelette fossile d'un reptile volant des environs d'Aichstedt, que quelques naturalistes ont pris pour un oiseau, et dont nous formons un genre de Sauriens, sous le nom de Ptero-Dactyle |journal=Annales du Muséum national d'Histoire Naturelle, Paris |volume=13 |pages=424–437 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Cuvier |first=G. (Baron) |year=1818 |title=Essay on the Theory of the Earth |location=New York |publisher=Kirk & Mercein |ref=harv}}
[[Kateqoriya:Paleontoloqlar]]
* {{cite book |last=Cuvier |first=G. (Baron) |year=1827 |title=Essay on the Theory of the Earth |edition=5th |location=London |publisher=T. Cadell |ref=harv}}
* {{cite book |last=Gillispie |first=Charles Coulson |year=1996 |title=Genesis and Geology |location=Cambridge |publisher=[[Harvard University Press]] |isbn=978-0-674-34481-5 |volume=58 |series=Harvard historical studies |ref=harv}}
* {{cite book |last=Hall |first=Brian Keith |year=1999 |title=Evolutionary Developmental Biology |edition=2nd |publisher=[[Springer Science+Business Media|Springer]] |isbn=978-0-412-78590-0 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Isaac |first=Benjamin H. |year=2006 |title=The Invention of Racism in Classical Antiquity |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-12598-5 |ref=harv}}
* {{cite book |last1=Jackson |first1=John P. |first2=Nadine M. |last2=Weidman |year=2005 |title=Race, Racism, and Science: Social Impact and Interaction |publisher=[[Rutgers University Press]] |isbn=978-0-8135-3736-8 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Kidd |first=Colin |year=2006 |title=The Forging of Races: Race and Scripture in the Protestant Atlantic World, 1600–2000 |publisher=[[Cambridge University Press]] |isbn=978-0-521-79324-7 |ref=harv}}
* {{cite book |first= Lawrence A. |last= Kuznar |title= Reclaiming a Scientific Anthropology |url= http://books.google.com/books?id=rWt_HxC7zgsC&pg=PA3|accessdate=3 November 2012|date=30 September 2008|publisher=Rowman Altamira|isbn=978-0-7591-1109-7 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Larson |first=Edward J. |year=2004 |title=Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory |publisher=[[Modern Library]] |location=New York |isbn=0-679-64288-9 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Lee |first=Mrs. R. |authorlink=Sarah Bowdich Lee |year=1833 |url=http://books.google.com/books?id=T4_fG_XF5tYC |title=Memoirs of Baron Cuvier |location=London |publisher=Longman, Reese, Orme, Brown, Green, and Longman |ref=harv}}
* {{cite journal |last=McClellan |first=C. |year=2001 |title=The legacy of Georges Cuvier in Auguste Comte's natural philosophy |journal=Studies in the History and Philosophy of Science Part A |volume=32 |issue=1 |pages=1–29 |doi=10.1016/S0039-3681(00)00041-8 |ref=harv}}
*{{cite book |last=Mayor |first=Adrienne |year=2011 |origyear=2000 |title=The First Fossil Hunters: Dinosaurs, Mammoths, and Myths in Greek and Roman Times |location=Princeton |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0-691-15013-0 |ref=harv}}
*{{cite book |last=Mayor |first=Adrienne |year=2005 |title=Fossil Legends of the First Americans |location=Princeton |publisher=[[Princeton University Press]] |isbn=978-0691-13049-1 |ref=harv}}
*{{cite book |last=Mayor |first=Adrienne |year=2008 |title="Suppression of Indigeous Fossil Knowledge" in Agnology, ed R. Proctor and L. Schiebinger |location=Stanford CA |publisher=[[Stanford University Press]] |isbn=978-0-8047-5901-4}}
*{{cite book |last=Reiss |first=John O. |year=2009 |title=Not by Design: Retiring Darwin's Watchmaker |location=Berkeley, California |publisher=[[University of California Press]] |ref=harv}}
* {{cite book |last=Rudwick |first=Martin J. S. |authorlink=Martin J. S. Rudwick |year=1997 |title=Georges Cuvier, Fossil Bones, and Geological Catastrophes |publisher=[[University of Chicago Press]] |isbn=0-226-73106-5 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Russell |first=E. S. |year=1982 |title=Form and Function: a Contribution to the History of Animal Morphology |publisher=[[University of Chicago Press]] |location=Chicago |ref=harv}}
*{{cite book|author=Martina Kölbl-Ebert|title=Geology and Religion: A History of Harmony and Hostility|url=http://books.google.com/books?id=w1NUHmio_jEC&pg=PA127|accessdate=1 July 2015|year=2009|publisher=Geological Society of London|isbn=978-1-86239-269-4|page=127}}
* {{citation |last= Turner |first= John |date= February 9, 1984 |title= Why we need evolution by jerks |work= [[New Scientist]] |volume= 101 |issue= 1396 |pages= 34–35 |url= http://books.google.com/books?id=6idhDboGmZoC&pg=PA34 |accessdate= November 4, 2012 |ref=harv}}
* {{cite web |last=Waggoner |first=Ben |year=1996 |url=http://www.ucmp.berkeley.edu/history/cuvier.html |title=Georges Cuvier (1769–1832) |publisher=[[University of California, Berkeley]] |accessdate=July 19, 2011 |ref=harv}}
* {{cite book |last=Zimmer |first=Carl |authorlink=Carl Zimmer |year=2006 |title=Evolution: the Triumph of an Idea |publisher=[[Harper Perennial]] |location=New York |isbn=0-06-113840-1 |ref=harv}}
== Xarici keçidkeçidlər ==
* ''Кювье Ж. Л.'' [http://evolbiol.ru/cuvier.htm Рассуждение о переворотах на поверхности земного шара]
* ''Л. С. Клейн'' [http://antropogenez.ru/article/342/ «Катастрофисты и флювиалисты»]
* [http://www.krugosvet.ru/articles/36/1003689/1003689a1.htm Ж. Кювье]
[[Kateqoriya:Fransa paleontoloqları]]
| 