III Səlim: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi|azərbaycan dilində adı='''Sultan III Səlim'''|adın orijinalı=|portret=Joseph Warnia-Zarzecki - Sultan Selim III - Google Art Project.jpg|izah=|portretin ölçüsü=290|titul=
III. Səlim, [[24 dekabr]] [[1761]] tarixində atası [[III Mustafa|III. Mustafa]]<nowiki/>nın səltənəti dövründə dünyaya gəldi. Atası [[1774]]-ci ildə öləndə sadəcə 13 yaşında olduğu üçün əmisi [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] taxta çıxdı. [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] şahzadə Səlimə özündən əvvəlki padşahların əksinə, olduqca yaxşı davrandı. [[Qəfəs (Osmanlı)|Qəfəs həyatı]] yaşamasına baxmayaraq Səlimin yaxşı bir təhsil almasına icazə verdi. Şahzadə Səlim [[musiqi]] və [[Ədəbiyyat|ədəbiyyatla]] maraqlandı. Fransanın [[Böyük Fransa inqilabı|Fransız İnqilabı]]<nowiki/>ndan əvvəlki son kralı olan XVI. Louis'lə məktublaşdı. Daha taxta çıxmadan Osmanlı Dövlətində köklü bir struktur dəyişiklikliyə ehtiyac olduğuna inanırdı. [[I Əbdülhəmid|I. Əbdülhəmid]] [[7 aprel]] [[1789]]-ci ildə öldü və III. Səlim Avropanı təməlindən sarsıdacaq olan [[Böyük Fransa inqilabı|Fransız İnqilabı]]<nowiki/>nın astanasında taxta çıxdı.
III. Səlim taxta çıxanda [[Osmanlı Dövləti]] həm [[Avstriya]], həm də [[Rusiya]]<nowiki/>yla müharibə vəziyyətində idi. Məğlubiyyətlə nəticələnən bu döyüşlər [[1792]]-ci ildə [[Avstriya]] ilə bağlanan Ziştovi müqaviləsi və [[1792]]-ci ildə [[Rusiya]] ilə bağlanan Yaş Andlaşması ilə sona çatdı. Beləcə III. Səlim Osmanlı Ordusunda çoxdandır etmək istədiyi yenilikləri etmə fürsəti tapdı. [[1793]]-ci ildə Nizam-ı Cədid ordusunu qurdu. Bu sırada [[Napoleon Bonapart|Napolyon Bonapart]]'ın əmri altındakı Fransız orduları Osmanlı Dövlətinə aid olan [[Misir]]ə hücum etmişdi ([[1798]]). Osmanlı ordusu İngilislərin köməyi ilə Misiri müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. [[1801]]-ci ildə bağlanan Əl-Ariş Andlaşması ilə Fransa Misirdəki əməllərindən imtina etdi.
[[1807]]-ci ildə Nizam-ı Cədid ordusunun qaldırılmasını istəyən yeniçərilər Mustafa Paşanın öndərliyi altında qiyam qaldırdılar. III. Səlim Nizam-ı Cədid ordusunu dağıtmaq və [[29 may]] [[1807]] tarixində də taxtdan çəkilmək məcburiyyətində qaldı. III. Səlimin yerinə keçən əmisi oğlu [[IV Mustafa|IV. Mustafa]] III. Səlimi təkrar qəfəsə geri göndərdi. [[28 iyul]] [[1808]] tarixində III. Səlimi təkrar taxta çıxarmaq məqsədiylə [[Ələmdar Mustafa Paşa]] saraya yaxınlaşarkən III. Səlim padşah [[IV Mustafa|IV. Mustafa]]<nowiki/>nın əmri ilə boğduruldu. III. Səlimin cənazəsi Laləli Məscidinin həyətində atası [[III Mustafa|III. Mustafa]] türbəsində dəfn edildi.
== Avropa ölkələri ilə münasibətlər ==
=== Osmanlı-Rusiya münasibətləri ===
III. Səlimin səltənəti Osmanlı-Rus müharibələri (1787-1792 Döyüşləri) davam edərkən başladı və Osmanlı Dövlətinin Fransaya qarşı Rusiyayla ittifaq bağlamasıyla davam etdi. Ancaq daha sonra bu ittifaq pozuldu və III. Səlimin səltənətinin sonunda Osmanlı Dövləti təkrar Rusiya ilə müharibə vəziyyətində idi.
1774-ci ildə Çariça II. Yekaterina ilə imzalanan Kiçik Qaynarca Müqaviləsi ilə Osmanlı Dövləti Krımı Rusiyaya vermək məcburiyyətində qalmışdı. III. Səlim taxta çıxanda Osmanlı Dövləti başında hələ II. Yekaterinanın olduğu Rusiyadan Krım kimi əhəmiyyətli torpaqları geri almaq məqsədiylə 1787-1792 Osmanlı-Rus Müharibəsində döyüşürdü. İngilis və Fransızlar da döyüşə qatılmamaqla birlikdə bu döyüşdə Osmanlı Dövlətini dəstəkləyirdilər ancaq Osmanlı Dövləti hesaplamadığı bir şəkildə özünü Avstriyanın da qarşısında tapdı. Osmanlı ordusu intizamdan uzaq idi və Rusiya ilə apardığı Fokşan (1 avqust 1789) və Boze (22 sentyabr 1789) Döyüşlərində böyük itkilərə uğradı. Akkerman Qalası Rusların əlinə keçdi və Bessarabiya Rusiya tərəfindən işğal edildi. Osmanlı Dövləti özünə müttəfiq tapmaq məqsədiylə 11 İyul 1789 tarixində İsveç və 31 yanvar 1790 tarixində də Prusya'yla sülh müqavilələri imzaladı. Ancaq bu iki dövlətdən də əllə toxunulur bir kömək ala bilmədi. Sonunda Osmanlı Dövlətinə qarşı Rusiya qədər müvəffəqiyyətli ola bilməyən Avstriya, Osmanlı Dövlətiylə sülh müqaviləsi imzaladı. (Ziştovi Müqaviləsi 4 avqust 1791) Avstriyanın döyüşdən çəkilməsindən bir neçə ay sonra Rusiya da sülh müqaviləsi bağlamağa razı oldu (Yaş Müqaviləsi 9 yanvar 1792). Osmanlı Dövləti bu andlaşmayla Krımın Rusiyanın suverenliyi altına keçdiyini təkrar qəbul etmək məcburiyyətində qaldı. Dnestr çayı Rusiya ilə Osmanlı Dövləti arasında sərhəd olaraq qəbul edildi.
1792-ci ildən 1805-ci ilə qədər Osmanlı Dövləti və Rusiya sülh içində yaşadılar. Hətta Osmanlı Dövləti Misiri işğal edən Fransaya qarşı İngiltərə və Rusiya ilə əməkdaşlıq belə etdi. 24 Sentyabr 1805 tarixində Osmanlılar Ruslarla yeni bir dostluq müqaviləsi imzaladılar. Ancaq bu müqavilənin imzalanmasından qısa bir müddət sonra təkrar Osmanlı Dövləti və Rusiya arasında anlaşılmazlıq çıxdı. Rusiya, Osmanlıların Rus tərəfdarı Əflak və Boğdan bəylərini vəzifədən almasından məmnun qalmadı. 40.000-ə yaxın Rus əsgəri Əflak və Boğdana girdi. III. Səlim 22 dekabr 1805 tarixində boğazları bağladı və Rusiyaya döyüş elan etdi. Rus donanması Osmanlı donanmasını 11 May 1807 tarixində Çanaqqala Boğazı yaxın 19-29 İyun 1807 tarixləri arasında da Limni adası yaxınlığında məğlub etdi. III. Səlim taxtdan endirildiyində 1806-1812 Osmanlı-Rus müharibəsi hələ də davam etməkdə idi.
=== Osmanlı-Avstriya münasibətləri ===
Osmanlılar 1529-ci ildə Qanuni Sultan Süleymanın Vyananı işğalından bəri dəfələrlə Avstriya ilə döyüşə girmişdilər. III. Səlim taxta keçdikdə də Avstriya Rusiyayla birlikdə Osmanlı Dövləti ilə təkrar döyüş vəziyyətində idi. Osmanlılar Avstriyaya qarşı İsmayıl zəfərini qazandılar. Ancaq Avstriyalılar Sebeş, Muhadiye, Lazarethane və Pançova'nı işğal etməyi bacardılar. Belqradı 8 Oktyabr 1789 tarixində və Səməndirəni daha sonra ələ keçirdilər. Ancaq Avstriya yenə də Osmanlılara qarşı qəti bir üstünlük təmin edə bilmədi. Həm döyüş yorğunluğu həm də daxili problemlərdən ötəri Avstriya Osmanlı Dövləti ilə müqavilə istədi. 4 Avqust 1791də imzalanan Ziştovi Müqaviləsi ilə Avstriya ələ keçirdiyi torpaqları Osmanlılara geri verdi və həmçinin Rusiyaya yardım etməyəcəyinə söz verdi. Bu döyüş Osmanlıların Avstriyalılarla apardığı son döyüş oldu. Bu tarixdən sonra Rusiya Osmanlıların ən əhəmiyyətli düşməni və rəqibi oldu.
=== Osmanlı-Fransa münasibətləri ===
Osmanlıların Fransızlarla Qanuni Sultan Süleyman zamanına qədər uzanan bir dostluq əlaqələri var idi. Fransızlar ilk dəfə onlara verilən kapitulyasiyalardan böyük fayda görmüşlər, əlaqələr fasiləsiz olaraq bir dostluq təməlində davam etmişdir. III. Səlim daha taxta keçmədən Fransa kralı XVI. Louis'lə məktublaşırdı və ruslarla davam edən döyüşdə fransızlar Osmanlı dövlətinin tərəfini tuturdular. Ancaq Fransa hökumətinin Böyük Britaniyanın Misir və Uzaq şərq ticarət yolları üzərindəki təsirini qırma məqsədini daşıması səbəbiylə bu əlaqələrdə ilk olaraq bir problem meydana gəldi. Xarici işlər naziri Charles-Maurice de Talleyrand-Perigord və General Napolyon Bonapart, Osmanlıların əlində olan Misiri ələ keçirib Fransa lehinə Böyük Britaniya qarşısında əhəmiyyətli bir üstünlük təmin etmək istəyirdi. 2 iyul 1798 tarixində Napolyon İskəndəriyəni işğal etdi. Misir hər nə qədər Osmanlı dövlətinin bir parçası olsa da daxili işlərində olduqca müstəqil olaraq idarə olunmaqda idi.
Qahirənin də 22 İyul 1798 tarixində Napolyon Bonapart'ın əlinə keçməsi üzərinə Osmanlılar bu vəziyyəti qəbul edə bilməyərək Misiri müdafiə etməyə qərar verdilər. 2 Sentyabr 1798 tarixində Osmanlı Dövləti Fransaya müharibə elan etdi. Osmanlı və Misir orduları Fransa qarşısında əvvəl bəzi məğlubiyyətlər aldılar amma Cezzar Əhməd Paşa əmrindəki ordu 18 Mart 1799 tarixində Akka önlərində qarşılaşdığı Fransız ordusunu müvəffəqiyyətlə geriyə püskürtdü. Bonapart əmrindəki Fransız ordusu 1 Avqust 1799'da Osmanlı qüvvələri qarşısında bir müharibə qazandı, ancaq Fransa ordusunun qeyri-kafi olduğu ortaya çıxmaqda idi. Bu vəziyyəti göz qarşısında saxlayan və Fransadakı siyasi böhrana müdaxilə etmək istəyən Napoleon Bonapart Fransaya geri döndü (22 avqust 1799). Misirdə gücünü toplamayan Fransa sonunda 27 İyun 1801 tarixində imzalanan müqavilənin müddəalarına uyğun olaraq Misirdən geri çəkildi. 9 Oktyabr 1801də imzalanan Paris Müqaviləsi Fransanın Misir səfərini başa çatdırdı; bu şəkildə Misir yenidən Osmanlı rəhbərliyinə keçdi.
Misir barədə anlaşılmazlıq müsbət bir nəticəyə bağlandıqdan sonra Fransayla olan əlaqələr qısa zamanda düzəldi. 25 İyun 1802də Parisdə imzalanan bir digər barış andlaşması da Fransa və Osmanlı Dövləti arasındakı dostluğu gücləndirdi. Napoleon Bonapart 1804-ci ildə özünü "I. Napoleon" adıyla imperator elan etdikdən sonra İstanbula bir elçi göndərdi. Horace Sebastiani adındakı bu elçi III. Səlimin çox yaxın etibarını qazandı. Sebastiani III. Səlimi Rusiya və İngiltərəyə qarşı müharibə açmağa razı salmağa çalışırdı. Ruslar da tam əksinə Osmanlıların Fransaya müharibə elan etməsini istəyirdilər.
Ancaq Rusiyanın Osmanlı Dövlətindən özünü Balkanlarda Xristianların qoruyucusu olaraq qəbul etməsini istəməsi və Serbiya üsyanlarını dəstəkləməsi Rusiyayla olan əlaqələri gərginləşdirdi. Sonunda Rusiyanın Əflak və Boğdana girməsiylə Osmanlılar Rusiyaya döyüş açdılar. Birləşmiş Krallıq Osmanlı dövlətindən Sébastianini deportasiya etməsi, Fransaya döyüş açması, Əflak və Boğdanın Rusiyaya verilməsi kimi qəbul edilə bilməyəcək tələblər irəli sürdü. Bu tələblər qəbul edilmədi və də Admiral Sir John Thomas Duckworth (1748-1817) əmrindəki Birləşmiş Krallıq donanması 19 Fevral 1807-ci ildə Çanaqqala boğazından Mərmərə dənizinə girərək Osmanlı donanmasını yox etdi. Donanmasını İstanbul limanında dayandıran Duckworth, Osmanlı Dövləti ilə razılaşmağa çalışdı. Bir razılaşma olmadı amma keçən müddət ərzində Sébastiani'nin də köməyi ilə İstanbulun müdafiəsi gücləndirildi. Səngərlər qazıldı və şəhəri müdafiə etmək üçün toplar yerləşdirildi. O günlərdə III. Səlimin şəhəri qorumaq üçün Sebastiani ilə birlikdə şəxsən xəndək qazdığı deyilir. Şəhərin müdafiəsini qıra bilməyəcəyini anlayan Duckworth donanması geri çəkilərək İstanbul limanından ayrılmaq məcburiyyətində qaldı. Beləcə İstanbul əhəmiyyətli bir bombardman təhlükəsini sovuşdurmuş oldu.
== III. Səlim dönəmində aparılan islahatlar ==
Hərbi sahədə xüsusilə zabit yetişdirilməsinə önəm verilmişdir. III. Səlim; Yeniçərilərin və Timarlı sipahilərin islahatıyla əlaqədar 72 maddəlik bir fərman nəşr etdirmişdi. Bu maddələrin əsas başlıqları bunlardır;
* Yeniçərilərin əsamə alışı qadağan edildi;
* Nizam-i cədid adlı ilk qərb üslubunda ordu yaradılmışdır;
* Bu ordunun xərclərini qarşılamaq üçün İrad-i cədid adlı bir xəzinə qurulmuşdur;
* Hərbi məktəblərdə ilk dəfə xarici dil (fransızca) təhsili başlamışdır;
* Xıdırəlləzdən noyabr ayına qədər olan təlimlərin sayı üçə çıxarıldı;
* 1790-cı ildə Topxanada bir məktəb tikdirmişdir;
* 1792-ci ildə isə Halıcıoğlunda bir Topçu ocağı qurmuşdur. Bu qışlağın bir hissəsində istehkamçı, digər bir hissəsində isə topçular yetişdirilirdi;
* Daha əvvəl Əyyubda yerləşən Mühəndisxane-yi Sultan Halıcıoğluna köçürüldü;
* 1800-ci ildə Topçu Ocağına bağlı olaraq Mühəndisxane-yi Fünun-i Bərr-i Humayun quruldu;
* Məscid altında olan Liman Mühəndisxanasına gəmi tikinti hissəsi də əlavə olunmuşdur;
* 1805-ci ildə yenə bu məktəb, tikinti və seyri sevafin adlı iki əsas hissəyə ayrılmışdır.
{{Osmanlı padşahları}}
| |||