II Səlim: Redaktələr arasındakı fərq

|azərbaycan dilində adı = '''II. Səlim'''|adın orijinalı = سليم ثانى <br/> Selīm-i sānī|portret = II. Selim Han.jpg|izah = |portretin ölçüsü = 290|titul = 11. Osmanlı Sultanı|ləqəbi = |dövr əvvəl = [[24 sentyabr]] [[1566]]|dövr son = [[15 dekabr]] [[1574]]|sələfi = [[I Süleyman]]|xələfi = [[III Murad]]|varisi = |milliyəti = |dini = [[Sünni]], [[İslam]]|doğum tarixi = {{doğum tarixi|1524|5|28}}|doğum yeri = [[Ədirnə]], [[Osmanlı dövləti]]|ölüm tarixi = {{vəfat tarixi və yaşı|1574|12|15|1524|5|28}}|ölüm yeri = İstanbul, [[Osmanlı imperiyası]]|dəfn yeri = |sülalə = |əvvəlki adı = |atası = [[I Süleyman]]|anası = [[Xürrəm Sultan]]|həyat yoldaşı = [[Nurbanu Sultan]]|uşaqları = |monoqramı = Tughra of Selim II.JPG|monoqramın adı = Tuğra}}'''II. Səlim''' və ya '''Sarı Səlim''' ([[Osmanlı Türkcəsi|Osmanlı türkcəsi]]: سليم ثانى ; Selīm-i sānī) ; ([[28 may]] [[1524]], [[İstanbul]] - [[15 dekabr]] [[1574]], [[İstanbul]]) 11. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] və 90. [[İslam]] xəlifəsidir. [[Sultan Süleyman Qanuni|Qanuni Sultan Süleyman]] və [[Xürrəm SultanınSultan]]ın oğludur.<ref>Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1951, yeni ed. 1988), ''Osmanlı Tarihi: Cilt. III/1 II. Selim'in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça Andlaşması'na Kadar'', Ankara:Türk Tarih Kurumu Yayınları</ref><ref name=":0">Sakaoğlu, Necdet, (1999), Bu Mülkün Sultanları, İstanbul:Oğlak <nowiki>ISBN 9753293006</nowiki>, say.149-160</ref> Qardaşı şahzadə[[Şahzadə BəyazidləBəyazid]]<nowiki/>lə taxt uğrunda mübarizədə atasının dəstəyi ilə qalib gəldi. Atasının vəfatı ilə [[1566]] tarixində taxta oturdu. Hakimiyyətə gələn kimi ilk səfərini qərb istiqamətinə yönəltdi və ölkə sərhədlərini Orta Avropaya qədər genişlətdi. [[Kipr (ada)|Kıbrıs (Kipr)]] və Tunisin[[Tunis]]<nowiki/>in fəthi ilə Osmanlı [[Aralıq dənizindədənizi]]<nowiki/>ndə güclü mövqe qazandı. [[Turqut Rəis|Turqut rəis]] kimi dənizçisi, [[Sokullu Mehmed Paşa]] kimi sədrəzəmi, [[Əbus-Səud Əfəndi|Əbu Suud Əfəndi]] kimi şeyxülislamı və [[Memar Sinan]] kimi memarı ilə ən şanslı Osmanlı sultanlarından biridir. Atasından 14.892.000 km² olaraq aldığı imperiyanın sərhədlərini genişlədərək 15.192.000 km²-ə çatdırmışdır. [[15 dekabr]] [[1574]] tarixində vəfat etmiş, cənazəsi [[Aya Sofya|Ayasofya MəscidindəkiMəscidi]]<nowiki/>ndəki türbəsinə dəfn edilmişdir.

Şahzadə Səlim atası [[Sultan Süleyman Qanuni|I. SüleymanınSüleyman]]ın son səfəri olan Zigetvar səfərinə qatılmamışdı. [[Kütahya]] yaxınlarında ovdaykən atasının təxminən 2 həftə əvvəl vəfat etdiyini, bu ölümü gizli saxlamaq məqsədi ilə sədrəzəm[[Sədrəzəm]] [[Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın fəthnamə adıyla yolladığı məktubdan öyrəndi. Dərhal lələsi Hüseyn Paşa və mühasibi Cəlal bəyləbəyin birlikdədə daxil olduğu kiçik bir heyətlə İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a yola düşdü. [[30 sentyabrdasentyabr]]<nowiki/>da paytaxta çatan Səlim səltənət qayığıyla [[Topqapı Sarayınasarayı|Topqapı Sarayı]]<nowiki/>na dəniz yolu ilə keçdi. Cülus mərasimi üçün dövlət xəzinəsi səfər hələ də davam etdiyi üçün açılmadı. Əvəzində bacısı [[Mehrimah SultandanSultan|Mihrimah Sultan]]<nowiki/>dan 50.000 qızıl borc alındı.<ref name=":0" /> Sultan Səlim dərhal 2 gün sonra ordunu və atasının nəşini qarşılamaq üçün İstanbuldan[[İstanbul]]<nowiki/>dan ayrıldı və 15 gün ərzində Belqrada[[Belqrad]]<nowiki/>a çatdı. Belqradda[[Belqrad]]<nowiki/>da qılınan cənazə namazı ilə atasının cənazəsini İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a yollamış, özü isə Belqradda[[Belqrad]]<nowiki/>da qalaraq ordu ilə birlikdə [[dekabr]] ayında paytaxta gəlib çıxmışdır.

II. Səlim [[Osmanlı]] tarixində dövlət işləri ilə məşğul olan ancaq səfərlərə qatılmayan ilk sultandır. Ordu idarəsini qızı [[Esmehan Sultan|Əsməxan SultanınSultan]]ın əri və sədrəzəmi[[Sədrəzəm]]<nowiki/>i [[Sokullu Mehmed PaşayaPaşa]]<nowiki/>ya həvalə etdi. Bundan başqa cülus bəxşişinin elm adamlarına da ödənməsi adəti məhz onun dövründən başlamışdır.

Sultan II. Səlimin atası [[Sultan Süleyman Qanuni|I. SüleymanınSüleyman]]ın ölümündən sonra fəth etdiyi ilk yer olaraq bilinir. [[Sokullu Mehmed Paşa]] idarəsindəki birliklər 1566 tarixində adanı fəth edərək [[İstanbul]] boğazının təhlükəsizliyini təmin etdi.

[[Yəmən]] [[1517]] tarixində [[Osmanlı]] hakimiyyəti altına girmiş, [[Hadım Süleyman PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın [[1538]] tarixli [[Hindistan]] səfəri ilə [[Osmanlı]] torpaqlarına qatılmışdır. [[1567]] tarixində bölgədə Zeydi imamı Topal Mutahhar rəhbərliyi ilə üsyan çıxmış, üsyanı yatırmaq üçün Özdəmiroğlu Osman Paşa və Şam bəylərbəyi Lələ Mustafa Paşa [[Yəmən]] sərdarlığına gətirildi. [[1568]] tarixli [[Yəmən]] səfərində Taiz və [[Qahirə]] qalalarından sonra [[15 maydamay]]<nowiki/>da [[Ədən körfəzi|Ədən]], [[26 iyuldaiyul]]<nowiki/>da isə Səna qalalarını fəth edən [[Osmanlı ordusu]] Yəməni[[Yəmən]]<nowiki/>i yenidən [[Osmanlı]] torpaqlarına birləşdirdi.<ref>Turan, Serafeddin (1958), "Lala Mustafa Paşa Hakkında Notlar ve Vesikalar", ''Belleten C.22'', say. 551-593.</ref>

[[Sultan Süleyman Qanuni|Qanuni Sultan Süleyman]] dönəmində imzalanan [[1562]] tarixli sülh müqaviləsi [[1566]] tarixində pozulmuş, Zigetvar müharibəsi ilə [[Osmanlı ordusu]] qalib gəlmişdi. Hər iki tərəfin sülh meyilli olması ilə [[17 fevral]] [[1568]] tarixində Ədirnə sülhü imzalandı. Sülhün şərtlərinə görə [[Avstriya]] Şimali [[Macarıstan]] üçün ödədiyi 30.000 düka qızıl vergisini ödəməyə davam etməli idi.

İndiki İndonezyaya[[İndoneziya]]<nowiki/>ya məxsus [[Sumatra|Sumatra adasınınadası]]<nowiki/>nın şimal-qərbində yerləşən Açe Sultanlığı bölgədəki sərvətlərə göz dikən portuqalların[[portuqallar]]ın hədəfinə çevrilmişdi. Gündən günə artan portuqal təzyiqinə dözməyən dönəmin Açe sultanı Əlaüddin şah İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a yardım üçün elçi heyəti yolladı. Bu heyət [[1566]] tarixində İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a çatanda [[Sultan Süleyman Qanuni|I. SüleymanınSüleyman]]ın ölüm xəbəri yenicə gəlmişdi. Hakimiyyətə yeni gələn II. Səlim heyətə hər cür köməkliyi göstərəcəkləri barədə söz verdi. [[1569]] tarixində Osmanlının [[Qırmızı dəniz]] admiralı Qurdoğlu Xeyrəddin Xızır rəis idarəsindəki 22 gəmilik [[Osmanlı donanması|Osmanlı Donanması]] [[Hind okeanı|Hind Okeanı]] üzərindən adaya yardıma gəldi. Bununla da Açe sultanlığı Osmanlı hakimiyyətini qəbul etmişdir.<ref>Safvet Bey (1329), "Şark Levendleri: Osmanlı Bahr-i Ahmer Filosunun Sumatra Seferi Üzerinde Vesikalar", ''Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası C.4'', say. 1521-1540 (Osmanlıca)</ref>

Rusiyanın[[Rusiya]]<nowiki/>nın [[1552]] tarixində [[Qazan xanlığınıxanlığı]]<nowiki/>nı, [[1556]] tarixində [[Həştərxan xanlığı|Astraxan xanlığınıxanlığı]]<nowiki/>nı işğal etməsilə [[şimal]] sərhədləri ilk dəfə təklükə altına düşdü. [[Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın hazırladığı plana görə, [[Don]] və [[Volqa]] çaylarını bir kanalla birləşdirilərək [[Qara dəniz]] və [[Xəzər dənizi|Xəzər dəniz]]<nowiki/>i arasında əlaqə yaradılmalı, bununla da həm rusların[[Ruslar|rus]]<nowiki/>ların cənuba[[cənub]]<nowiki/>a irəliləməsinin qarşısı alınacaq, həm də [[Səfəvilər|Səfəvilərlə]] olan döyüşlərdə donanmadan istifadə edilməsi təmin olunacaqdı. [[Avqust]] [[1569]] tarixində Kəfə sancaqbəyi Qasım Paşa tərəfindən başladılan çalışma işləri rusların hücumu, ağır qış şəraiti və [[Krım xanlığınınxanlığı]]<nowiki/>nın təxribatları ilə yarım buraxıldı.<ref>İnalcık, Halil (1948), "Osmanlı-Rus Rekabetinin Menşei ve Don-Volga Kanalı Teşebbüsü (1569)", ''Belleten C.12'' Say.349-402.</ref>

[[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı dövləti]] [[Don]]-[[Volqa]] kanalı inşasına başlamazdan qabaq [[1556]] tarixindən bəri rusların əlində olan Astraxanın[[Həştərxan|Astraxan]]ın geri alınması üçün səfərə çıxdı. [[1569]]-cu ilin sərt qış aylarında başlayan mühasirə [[Rus çarlığı|rus çarı]] [[IV İvan (Qroznı)|IV. İvanınİvan]]ın Serebiyanov rəhbərliyi ilə göndərdiyi 20.000 nəfərlik ordunun gəlişindən 16 gün sonra başa çatdı.<ref>[[Akdes Nimet Kurat|Kurat, Akdes Nimet]] (1966) ''Turkiye ve Idil Boyu . 1569 Astarhan Seferi. Ten-Idil Kanali ve XVI-XVII Yuzyil Osmanli Rus Munasebetleri'' Ankara</ref>

[[Krım xanları|Krım xanı]] Dövlət Gəray xan [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı dövlətinindövləti]]<nowiki/>nin [[Rusiya]] siyasətini bəyənmirdi və bu səbəbdən rus təhlükəsini bir dəfəlik aradan qaldırmaq üçün 120.000 nəfərlik orduyla səfərə çıxdı. [[Oka çayınıçayı]]<nowiki/>nı keçərək burada 6.000 nəfərlik rus ordusunu məğlub edən Dövlət Gəray xan Moskvanı[[Moskva]]<nowiki/>nı hədəf seçdi. [[24 may]] [[1571]] tarixində Moskvanı[[Moskva]]<nowiki/>nı yandıraraq bütün şəhəri xarabalığa çevirən Dövlət Gəray xan rus əsgərlərinin geriyə çəkilməsi səbəbilə tam qalibiyyət əldə edə bilmədi. Bir il sonra yenidən Moskvaya[[Moskva]]<nowiki/>ya hücum edən Krım ordusu bu dəfə qarşılarında 60.000 nəfərlik rus ordusunu gördü. [[30 iyul]] - [[3 avqust]] müddətində baş verən döyüşdə Krım ordusu ağır məğlubiyyətə uğradı və geri çəkildi.

Şərqi [[Aralıq dənizi]] [[Sultan Süleyman Qanuni|I. Süleyman]] dönəmində Osmanlının daxili dənizinə çevrilmişdi. Ancaq venesiyalı[[venesiya]]<nowiki/>lı dəniz quldurlarının sığınacaq yeri olan [[Kipr (ada)|Kipr adası]] hələ də fəth olunmamışdı. Kiprin fəth edilməsinin səbəbləri bunlardır :

* [[Sultan Süleyman Qanuni|I. SüleymanınSüleyman]]ın oğlu II. Səlimə ''"Kipri fəth etmek bizə nəsib olmazsa, sən fəth eylə"'' şəklində vəsiyyət etməsi, bunun qarşılığında [[II Səlim|II. SəliminSəlim]]<nowiki/>in ''"Əgər padşah olsam, Kipri quldurların başına yıxacam"'' deməsi ;

* [[Aralıq dənizi]] ilə Misirdən[[Misir]]<nowiki/>dən II. Səlimə göndərilən hədiyyə dolu gəminin quldurlar tərəfindən qaçırılması və bütün əsgərlərin zindana atılması.

Bu və başqa səbəblərdən sədrəzəm [[Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın etirazlarına baxmayaraq [[15 may]] [[1570]] tarixində osmanlı donanması səfərə çıxdı. [[18 may]] [[1750]]`də Kevkeban qalası, [[2 iyul]] [[1570]]`də Leftari qalası, [[9 iyul]] [[1570]]`də Girne qalası, [[9 sentyabr]] [[1570]]`də [[Lefkoşa]] və nəhayət [[1 avqust]] [[1571]] tarixində Magosa qalası fəth edildi və bunnunla Kiprin fəthi tamamlandı.

Kiprin[[Kipr (ada)|Kipr]]<nowiki/>in [[türklər]] tərəfindən fəth edilməsi [[Qərbi AvropadaAvropa]]<nowiki/>da əks səda doğurdu. Venesiyanın[[Venesiya]]<nowiki/>nın təkidi ilə ispanlar, genuyalılar, [[Papa]] donanması və [[Malta]] əsgərləri də daxil olmaqla "Müqəddəs ittifaq" yaradıldı. Avstriyalı admiral Don Juan idarəsindəki Xaçlı donanması qarşısında Müəzzinzadə Əli Paşa idarəsindəki Osmanlı donanması məğlub oldu. Osmanlı donanması tarixdə ilk dəfə yandırıldı. Ancaq bu məğlubiyyətin nəticələri elə də ağır olmadı. Dövrün sədrəzəmi[[Sədrəzəm]]<nowiki/>i [[Sokullu Mehmed Paşa]] bu vəziyyəti [[Venesiya]] elçisinə belə açıqlamışdır :

Osmanlı hakimiyyəti donanmanın məğlub olması xəbərini döyüşdə ən uğurlu olan Uluç Əli Paşadan aldı. Bundan sonra [[kaptan-ı dərya]] elan edilən Uluç Əli Paşa [[sədrəzəm]] [[Sokullu Mehmed PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın əmriylə yeni bir donanma qurmağa başladı. Qısa zamanda qurulan yeni donanma [[1572]] yayında [[Aralıq dənizinədənizi]]<nowiki/>nə açıldı. İspaniyanın[[İspaniya]]<nowiki/>nın da ittifaqı tərk etməsiylə tək qalan [[Venesiya]] sülh istədi. [[1573]] tarixində imzalanan sülh andlaşması ilə [[Venesiya]] [[Kipr Kiprin(ada)|Kipr]]<nowiki/>in fəthini və döyüş təzminatı ödəməyi qəbul etdi.

[[1573]] tarixində Venesiyanı[[Venesiya]]<nowiki/>nı sülh bağlamağa vadar edən bu böyük donanmanın ilk hədəfi [[1574]] tarixində [[İspaniya]] tərəfindən işğal olunan [[Tunis]] qalası oldu. Bu qala [[1534]] tarixində [[Xeyrəddin Barbarossa|Barbaros Xeyrəddin Paşa]] tərəfindən fəth edilmiş, ancaq ertəsi il [[V Karl|V. Karl]] idarəsindəki ordu tərəfindən geri alınmışdı. Xüsusilə də [[Turqut rəisinRəis|Turqut rəis]]<nowiki/>in fəthlərilə [[şimali AfrikadaAfrika]]<nowiki/>da sıxışıb qalan [[Almanlar|alman]]-[[İspaniya|ispan]] hakimiyyəti Uluç Əli Paşa idarəsindəki donanma tərəfindən [[13 sentyabr]] [[1574]] tarixində fəth edildi. Elə həmin il [[Tunis|Tunis əyaləti]] quruldu.

Məkkə-i mükərrəmənin su yollarının təmiri, Məscid-i Haramın mərmər qübbələrlə bərpası, Lefkoşa Səlimiyə Məscidi, Əziz Əfəndi təkkəsi, Navarin limanındakı qüllə məhz onun tərəfindən inşa edilmişdir. Dövrün məşhur memarı [[Memar SinanaSinan]]<nowiki/>a 1571 tarixində [[Ədirnə|Ədirnə şəhərindəşəhəri]]<nowiki/>ndə Səlimiyə Məscidini inşa etdirmişdir.

* [[Nurbanu Sultan]]

* [[III Murad|III. Murad]]

* [[Gövhərxan Sultan]] (1544 - 1580)

* Əsməxan[[Esmehan Sultan|Əsməhan Sultan]] (1544 - 1585)

* [[Şah Sultan (II. Səlimin qızı)|Şah Sultan]] (1544 - 1580)

* [[Fatma Sultan (II. Səlimin qızı)|Fatma Sultan]] (1548-1580)