III Mehmed: Redaktələr arasındakı fərq

|azərbaycan dilində adı = '''Sultan III. Mehmed'''|adın orijinalı = محمد ثالث <br/> Mehmed-i sālis|portret = Sultan Mehmet III of the Ottoman Empire.jpg|izah = |portretin ölçüsü = 290|titul = 13. Osmanlı Sultanı|ləqəbi = |dövr əvvəl = [[16 yanvar]] [[1595]]|dövr son = [[21 dekabr]] [[1603]]|sələfi = [[III Murad]]|xələfi = [[I Əhməd]]|varisi = |milliyəti = |dini = [[Sünni]], [[İslam]]|doğum tarixi = {{doğum tarixi|1566|5|26}}|doğum yeri = [[Manisa]], [[Osmanlı dövləti]]|ölüm tarixi = {{vəfat tarixi və yaşı|1603|12|21|1566|5|26}}|ölüm yeri = [[İstanbul]], [[Osmanlı imperiyası]]|dəfn yeri = |sülalə = |əvvəlki adı = |atası = [[III Murad]]|anası = [[Safiyə Sultan]]|həyat yoldaşı = [[Handan Sultan]]<br />[[Həlimə Sultan]]|uşaqları = |monoqramı = Tughra of Mehmed III.JPG|monoqramın adı = Tuğra}}'''III. Mehmed''' ([[Osmanlı dili|Osmanlı türkcəsi]]: محمد ثالث - Mehmed-i sālis) (d. [[26 may]] [[1566]], [[Manisa]] – ö. [[21 dekabr]] [[1603]], [[İstanbul]]) - 13. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] və 92. [[İslam]] xəlifəsidir. Taxta çıxdığı [[1595]]-ci ildən ölümünə qədər sultanlığını davam etmişdir.

Atası [[III Murad|Sultan III. Murad]], anası isə əsl adı Sofia Baffo olan venesiyalı[[venesiya]]<nowiki/>lı [[Safiyə Sultan|Safiyə Sultandır]]. Adı [[II Mehmed|Fateh Sultan Mehmedə]] nəzərən böyük babası [[Sultan Süleyman Qanuni|I. Süleyman]] tərəfindən qoyulmuşdur. Şahzadəliyi dövründə İbrahim Cəfər Əfəndi və Pir Mehmed Əzmi Əfəndi kimi dövrün tanınmış alimlərindən dərs almışdır. [[1583]] tarixində [[Manisa]] sancaqbəyliyinə təyin edilmiş, [[1595]]-ci ildə atasının vəfatı ilə [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]] taxt-tacına yiyələnmişdir.

[[III Mehmed|Sultan III. Mehmed]] taxta çıxdığı gecə [[Topqapı sarayı|Topqapı sarayından]] 19 tabutun çıxması dövrün bir çox tarixşünaslarının qeydlərində rast gəlinir.<ref>Bostanzade Yahya Efendi, Tuhfet ül-ahbâb, Milliyet Yayınları, s. 111</ref><ref>Hamit Bozarslan, Türkiye Tarihi, İletişim Yayınları, s. 52.</ref><ref>Reşad Ekrem Koçu, Tarihimizde Garip Vakalar, Varlık Yayınları, s. 142.</ref><ref>Metin And, On Altıncı Yüzyılda İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, s. 101.</ref> Bunlar yenicə taxta çıxan sultanın qardaşları idi. Bundan başqa bəzi təsdiqlənməyən qaynaqlarda Sultan III. Mehmedin vəfat edən atasının bir neçə hamilə qadınını və 8 bacısını edam etdirdiyi də qeyd edilir. Bu hadisə Osmanlı tarixinin ən qanlı səhifələrindən biri idi, çünki öldürülənlərin yarıdan çoxu körpə uşaq idi. Bu hadisədən sonra xalqın gənc sultana qarşı nifrət bəsləməsi də rəvayət edilir.

Sultan III. Mehmed atası [[III Murad|III. Murad]] dönəmində başlayan [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı]]-[[Avstriya]] müharibəsi davam edən dövrdə taxta çıxmışdı. Taxta oturan kimi dərhal Avstriya və Əflak (indiki [[Valaxiya]]) məsələləri ilə məşğul olmağa başlamışdır. [[1595]] tarixində [[Avstriya]] ordusu Esterqon qalasını mühasirəyə almış, ancaq Mehmed Paşa yardım göndərməkdə gecikdiyinə görə qala təslim olmuşdur ([[2 sentyabr]] [[1595]]).

[[Sinan Paşa]] kiçik bir dəstə ilə Əflak yaxınlarına hücum etmiş, [[Osmanlı ordusu|Osmanlı qüvvələri]] [[Buxarest]] və Trqovişeni ələ keçirsə də, Hersoq Mixailin dəstələri ilə döyüşdə məğlub olaraq geri çəkilmişdir. Geri çəkilərkən bataqlığa düşən Osmanlı qüvvələrinin böyük bir qismi şəhid olmuşdur.

Vəziyyətin mənfiyə doğru getdiyini görən Sultan III. Mehmed dövlət adamlarını toplayıb ''"Cəddimiz, dövlətimizin qurucusu Osman Qazi həzrətlərindən, böyük babamız Qanuni Sultan Süleymana qədər bütün sultanlar əsgərlərinin önündə səfərə çıxmışdır. Babamız Sultan II. Səlimlə cənnət-i məkan atamız Sultan III. Murad bu ənənələri pozdular. Biz belə, ilk öncə səfəri paşalarımıza .tapşırmaqla xəta etdik. Əsgər övladlarımız bizi başlarında görmək istəyir. Qərarımız budur ki, səfərə çıxmaq vaxtıdır. Hazırlıqlar tamamlansın. Kafirlərə həddini bildirmək gərəkdir !"'' dediyi, ona qarşı çıxan anası [[Safiyə Sultan]]<nowiki/>a ''"Validə, biz sultan oğlu sultanıq, işlətməyəcəkdiksə, Əyyub Sultanda bu qılıncı niyə qurşandıq? Qərarımız qərardır, səfərə çıxacağıq. Taxt-tac uğruna dövləti fəda edə bilmərik"'' şəklində cavab verməsi və bundan sonra [[20 iyun]] tarixində hərəkətə keçərək mühasirəyə alınan Əyri qalasını (almanca Eqer qalası) [[12 oktyabr]] [[1596]] tarixində fəth etdiyi söylənilir.

Əyri qalasının fəthindən sonra [[Osmanlı ordusu|Osmanlı birlikləri]] irəliləyərək [[15 oktyabr]] [[1596]] günü Xaçobada böyük bir Avropa ordusu ilə qarşılaşdı. Bu ordu [[Avstriya]], [[Almaniya]], Ərdəl, [[Macarıstan]], [[İtaliya]], [[İspaniya]], [[Fransa]], [[Hollandiya]], [[Belçika]], [[Çexiya]], [[Xorvatlar|Xorvat]], [[Serbiya|Serb]], [[Slovakiya|Slovak]] və [[Polyaklar|polyak]] hərbi dəstələrinin birləşməsindən ibarət idi. Bununla da 140 minlik [[Osmanlı ordusu|Osmanlı qoşunununqoşunu]]<nowiki/>nun qarşısında 300 minlik bir xaçlı ordusu dayanmışdı. Bu xaçlı ordusuna [[Avstriya]] hersoqu III. Maksimilyan rəhbərlik edirdi.

Osmanlı cəbhəsində ''"ordunun mərkəzi ələ keçirilib və padşah qaçıb"'' dediqodusu yayıldı və buna görə də qorxuya düşən ordu dağılmağa başladı. Bunu görən xaçlı ordusu qalib gəldiyinə inanıb, döyüş meydanına səpələndlər. Bu vaxt Osmanlıların arxa cəbhəsində çalışan odunçular, çadırçılar, dəvəçilər və aşbazlar əllərinə aldıqları balta, odun parçaları, kürək, külüng, hətta qazan-qaşıqla xaçlı ordusunun üzərinə hücum çəkdilər. Gözlənilmədən edilən bu hücum əslində səpələnmiş xaçlı ordusunu zəiflətdi və bundan həvəslənən yeniçəri və sipahilər yenidən döyüşə qayıtdılar. Bu gözlənilməz zəfər tarixdə "Qazan-qaşıq Müharibəsi" olaraq qeydə alınır.<ref>Metin Hasırcı, Büyük Osmanlı tarihi Böl:1 Kıs.5</ref><ref>Mustafa Müftüoğlu, Yalan söyleyen tarih utansın, 1. cilt Say. 64</ref><ref>Midhat Sertoğlu, Osmanlı tarih lügatı, Say, 255</ref>

Xaçoba müharibəsindən sonra [[III Mehmed|Sultan III. Mehmed]] İstanbula[[İstanbul]]<nowiki/>a geri qayıtdı və [[Avstriya]] cəbhəsinə [[Cərrah Mehmed Paşa|Cərrah Mehmed Paşanı]] təyin etdi. Tata qalasını ələ keçirən Mehmed Paşa Budinin (indiki [[Budapeşt]]) şimalında yerləşən Vaç ərazisində düşmən ordusuna məğlub oldu. Bir müddət sonra Avstiya birlikləri [[1594]]-cü ildə fəth olunan Yanıqqalanı (Raab qalası) ələ keçirdi. Avstriya elçiləri ilə sülh danışıqları aparılsa da, bu danışıqlar bir nəticə vermədi.

[[Cərrah Mehmed Paşa]] artıq iki il idi ki, heç bir hərbi uğur qazana bilmirdi. Bu müddət ərzində Osmanlılar bir çox önəmli qalalarını itirmişdi. [[Cərrah Mehmed Paşa|Cərrah Mehmed Paşanın]] edam edilməsindən sonra [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm Kürəkən İbrahim Paşa]] ordunun başına keçdi və Belqrada[[Belqrad]]<nowiki/>a gəldi. Bundan qorxuya düşən Avstriya tərəfi sülh danışıqlarına başladı. Şərtlərə görə Avstriyalılar Əyri və Hatvan qalalarını təslim etməli, qarşılığında isə Esterqon, Noviqrad, Filek və Yanıqqalanı Avstriyaya geri qaytarılmalı idi. Ancaq Osmanlı tərəfinin narazılığı ilə danışıqlar bir nəticə vermədi.

Belqradda[[Belqrad]]<nowiki/>da qışı keçirdən [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm İbrahim Paşa]] [[Kanija müdafiəsi|Kanija qalasını]] mühasirəyə almışdı. Mühasirə davam edərkən qalanın içərisində əsir tutulan Osmanlı əsgərləri canlarını fəda edərək barut anbarını partlatmış və qalanın müdafiəsini zəiflətmişdir. Ancaq yenə də təslim olmayan qalanın köməyinə Flippe Emanuel rəhbərliyində 20.000 nəfərlik bir ordu gəldi. 2 od arasında qalan Osmanlı ordusu qəhrəmanca vuruşdu, düşmən ordusunun geri çəkilməsi ilə 40 günlük mühasirəylə Kanija qalası fəth edildi.

Bəylərbəyliyin mərkəzi Kanija qalasına köçürüldü və Kanija Bəylərbəyi olaraq [[Tiryaki Həsən Paşa]] təyin edildi. Sultan III. Mehmed əldə etdiyi bu uğura görə [[Kürəkən İbrahim Paşa|Sədrəzəm İbrahim Paşaya]] sağ olduğu müddətcə sədrəzəmlikdə qalacağı barədə söz verdi ([[10 sentyabr]] [[1601]]). Kanija qalasını geri almaq istəyən Hersoq Ferdinand qalanı böyük bir qoşunla mühasirəyə aldı. [[Tiryaki Həsən Paşa]] idarəsindəki kiçik bir dəstə qalanı 2 ay boyunca qəhrəmancasına müdafiə etdi. Qida ehtiyyatı və cəbhəxanası azalan Osmanlılar gözlənilmədən hücum edərək özlərindən qatbaqat çox olan xaçlı ordusuna qalib gəldilər ([[18 noyabr]] [[1601]]). Bu qalibiyyətdən sonra [[1603]] tarixində İstolni-Belqrad və Esterqon qalaları da geri alındı.

[[Səfəvilər]] [[1590]]-cı ildə imzalanan və 13 il davam edən İstanbul sülh müqaviləsini pozmuşdular. [[I Abbas|Şah I. Abbas]] Osmanlıların[[Osmanlı Avstriyalılarlaİmperiyası|Osmanlılar]]ın [[Avstriya|Avstriyalılar]]<nowiki/>la müharibədə olmasından istifadə edərək itirdiyi torpaqları geri qaytarmağa çalışdı. [[25 avqust]] [[1603]] tarixində rəsmən müharibə elan edən [[Səfəvilər]] [[Təbriz]] və İrəvanı[[İrəvan]]ı ələ keçirdi. Əvvəlki qüdrətini qazanan [[Səfəvilər]] anası [[fars]] mənşəli olan [[Şah Abbas|Şah I. AbbasınAbbas]]ın dövründə getdikcə farslaşdı və [[Osmanlı İmperiyası|Osmanlı dövləti]] ilə aralarında böyük bir uçurum yarandı.

Memarlıq işləri ilə maraqlanan Sultan III. Mehmed süd anası Həlimə Xatunun adına Gölmərmərə adlanan yerdə Həlimə Xatun Məscidi və külliyatıkülliyəsi, eləcə də anası [[Safiyə Sultan|Safiyə Validə Sultan]] adına Yeni Validə Məscidi və külliyatıkülliyəsi tikdirmişdir. Bundan başqa bir çox məscidi və tikilini təmir etdirən Sultan III. Mehmed [[Yeni Məscid|Yeni Məscidin (Validə Sultan Məscidi)]] də təməlini atmışdır.

Bir gün ovdan qayıdarkən qarşısına çıxan bir dərviş sultana ''"56 gün ömrün qalıb, qafil olma sultanım !"'' deməsi sultanı dərindən sarsmışdır. 37 yaşlı gənc sultan yeyib içməkdən kəsilmiş və [[21 dekabr]] [[1603]] tarixində, yəni dərvişin dediyi gün ürək çatışmamazlığından (infarkt) vəfat etmişdir. Bəzi qaynaqlarda ölüm səbəbi olaraq oğlu şahzadə Mahmudu haqsız yerə edam etməsi və bu səbəbdən vicdan əzabı çəkməsi göstərilir.

* '''[[Handan Sultan]]''' (əsl adı: Helen) - [[I Əhməd|I. Əhməd]], Şahzadə Süleyman, [[Şahzadə Səlim (III Mehmedin oğlu)|Şahzadə Səlim]]<nowiki/>in və şahzadəXədicə SəliminSultanın anasıdır.<ref>Federico Seneca, Il Doge Leonardo Donà: la sua vita e la sua prepara-zione politica prima del dogado, Editrice Antenore, Padova 1959, s.286</ref>

* [[Şahzadə Mahmud]]  - atası [[III Mehmed|III. Mehmed]] tərəfindən 7 iyun 1603 tarixində boğularaq edam edilmişdir.<ref>Bu Mülkün Sultanları, Yazan: Necdet Sakaoğlu Sayfa:198</ref>

* Dilrüba Sultan (1592- 1687) - Həlimə Sultanın qızı.