Vikipediya

I Mustafa: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi
|azərbaycan dilində adı = '''Sultan I. Mustafa'''|adın originalı = مصطفى الأول <br/> ''Dəli Mustafa''|portret = Mustafa 1SULTAN-I.MUSTAFA.jpg|portretin ölçüsü = 200|izah = |titul = 15. Osmanlı Sultanı|dövr əvvəl = 22 noyabr 1617|dövr son = 26 fevral 1618|sələfi = [[I Əhməd]]|xələfi = [[II Osman]]|titul_2 = İkinci səltənət dövrü|bayraq_2 = |bayraq2_2 = |dövr əvvəl_2 = 10 may 1622|dövr son_2 = 10 sentyabr 1623|sələfi_2 = [[II Osman]]|xələfi_2 = [[IV Murad]]|titul_3 = |bayraq_3 = |bayraq2_3 = |dövr əvvəl_3 = |dövr son_3 = |sələfi_3 = |xələfi_3 = |doğum tarixi = {{Doğum tarixi|1896|10|17}}|doğum yeri = Manisa, [[Osmanlı imperiyası]]|ölüm tarixi = {{Vəfat tarixi və yaşı|1639|1|20|1591|1|1}}|ölüm yeri = İstanbul, [[Osmanlı imperiyası]]|sülaləsi = |atası = [[III Mehmed]]|anası = [[Həlimə Sultan]]|həyat yoldaşı = |uşaqları = |imzası =Tughra of Mustafa I.JPG }}
 
'''I. Mustafa''' [[Osmanlı dili|(Osmanlı türkcəsi]]: مصطفى الأول) (d. [[1591]], [[Manisa]] – ö. [[20 yanvar]] [[1639]], Topqapı Sarayı, [[İstanbul]]), 15. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı padşahı]] və 94. [[İslam]] xəlifəsidir.
 
Atası Sultan [[III Mehmed|III. Mehmeddir]]. I. Mustafanın [[Qafqaz]] əsilli anasının adı bilinməsə də, bəzi qaynaqlarda [[Həlimə Sultan]] olaraq göstərilir.<ref>Börekçi, Gunhan (2010) ''İnkırâzın Eşiğinde Bir Hanedan: III. Mehmed, I. Ahmed, I. Mustafa ve 17. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Krizi'', Ohio State Üniversitesi Ph.D. Doktora tezi Türkçe özeti makale Sayfa:80</ref> Osmanlı tarixində ilk dəfə padşahlığın atadan oğula keçməsi qanunu pozuldu və şahzadə Mustafa qardaşı [[I Əhməd|I. Əhmədin]] [[22 noyabr]] [[1617]] tarixində vəfat etməsi ilə taxta oturdu. Müxtəlif illərdə 2 dəfə hakimiyyətdə olmuşdur.
 
smanBəzi tarixi qaynaqlara görə [[Kösəm Sultan]], əri [[I Əhməd|I. Əhməd]]ə təsir edərək qaynı şahzadə Mustafanın həyatda qalmasını təmin etmişdir.<ref>Ordinaryus Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Osmanlı Tarihi III. Cilt 1. Kısım: II. Selim'in Tahta Çıkışından Karlofça Andlaşması'na Kadar, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Sayfa: 127</ref> Lakin bu, şahzadənin sağ qalmasının əsas səbəbi deyildi. Əsas səbəb [[I Əhməd|I. Əhməd]]<nowiki/>in çox kiçik yaşda taxta oturması və ailədə başqa şahzadənin olmaması idi. [[I Əhməd|I. Əhməd]]<nowiki/>in vaxtsız ölümündən sonra onun ən böyük oğlu olan Şahzadə Osman ([[II Osman|II. Osman]]) 13 yaşında olduğundan ailənin ən böyük üzvü olan şahzadə Mustafa, Sultan I. Musafa adı ilə taxta oturdu. 15. [[Osmanlı sultanlarının siyahısı|Osmanlı sultanı]] olan [[I Mustafa|I. Mustafa]] bütün şahzadələr kimi mükəmməl təhsil almışdır. Taxta keçdiyi ilk gündən bəri dövlət məsələləri ilə məşğul olmadı.<ref>ASVe, SDC, filza 60, fol. 11r (18 Eylül 1604 tarihli rapor)</ref> Bu da dövlət nəznində padşaha qarşı narazılığın yaranmasına gətirib çıxardı və beləliklə, taxta çıxdıqdan 96 gün sonra – [[26 fevral]] [[1618]]-ci ildə baş verən saray çevrilişi ilə Sultan I. Mustafa taxtdan endirildi və qapalı bir otaqda həbs həyatı yaşamağa başladı. Onun yerinə qardaşı oğlu və [[I Əhməd|I. ƏhmədinƏhməd]]<nowiki/>in böyük oğlu [[II Osman|II. Osman]] taxta keçdi. Lakin yenilik tərəfdarı olan [[II Osman|II. Osman]] orduda və idarəçilikdə etdiyi dəyişikliklərlə yeniçəriləri özünə düşmən etdi. Bunun nəticəsində [[19 may]] [[1622]] tarixində baş verən üsyanla [[II Osman|II. Osman]] taxtdan endirildi və faciəvi şəkildə şəhid edildi. Beləliklə, Sultan I. Mustafaya yenidən taxt yolu açıldı. Taxta keçən Sultan I. Mustafa ilk iş olaraq qardaşı oğlunu zindanda gizlincə edam etdirən [[Qara Davud Paşa|Sədrəzəm]] [[Qara Davud PaşanıPaşa]]<nowiki/>nı vəzirlikdən qovdu və üsyançılara təslim etdi. Buna baxmayaraq üsyan daha da alovlanırdı. İstanbulda[[İstanbul]]<nowiki/>da baş verən qarışıqlıqlar və Anadoluda[[Kiçik Asiya|Anadolu]]<nowiki/>da alovlanan üsyanlar Osmanlı taxtına dövlət işləri ilə daha yaxından məşğul olan bir sultanın  gəlməsini zəruri etdi. ▼
Bəzi tarixi qaynaqlara görə [[Kösəm Sultan]], əri I. Əhmədə təsir edərək qaynı şahzadə Mustafanın həyatda qalmasını təmin etmişdir. Lakin bu, şahzadənin sağ qalmasının əsas səbəbi deyildi. Əsas səbəb I. Əhmədin çox kiçik yaşda taxta oturması və ailədə başqa şahzadənin olmaması idi. I. Əhmədin vaxtsız ölümündən sonra onun ən böyük oğlu olan şahzadə O 
 
Beləliklə, [[Sədrəzəm]] [[Kəmankeş Qara Əli Paşa|Sədrəzəm Kəmankeş Əli PaşanınPaşa]]<nowiki/>nın dəstəyi, dövrün Şeyxülislamı Yəhya Əfəndinin razılığı və digər dövlət adamlarının ortaq qərarı ilə I. Mustafa [[10 sentyabr]] [[1623]] tarixində yenidən devrildi. Yerinə [[I Əhməd|I. ƏhmədinƏhməd]]<nowiki/>in və [[Kösəm Sultan|Mahpeykər Kösəm SultanınSultan]]ın oğlu olan 11 yaşlı şahzadə Murad ([[IV Murad|IV. Murad]]) taxta keçirildi.<ref>E. van Donzel, Islamic Desk Reference: Compiled from the Encyclopaedia of Islam, Brill Academic Publishers, s. 219</ref> Devrilən sultan qalan 16 il ömrünü hərəmxananın qapalı bir otağında məhbus həyatı keçirdi və [[20 yanvar]] [[1639]] tarixində [[Topqapı Sarayındasarayı|Topqapı Sarayı]]<nowiki/>nda vəfat etdi.<ref>John Freely, Osmanlı Sarayı, Remzi Kitabevi, 2000, Çevirmen Ayşegül Çetin, ISBN:9789751408365, Sayfa: 368</ref> Cənazəsi [[Aya Sofya|Ayasofya MəscidinəMəscidi]]<nowiki/>nə dəfn edildi. Ağır dərəcədə sinir xəstəsi, hətta bəzi mənbələrə görə ruhi xəstə olan Sultan I. Mustafa ömrü boyu heç bir qadını özünə yaxın buraxmamış və buna görə də övladı olmamışdır.<ref>Enver Behnan Şapolyo, Osmanlı Sultanları Tarihi, Rafet Zaimler Yayınevi, Basım Tarihi: 1961, Sayfa: 226</ref>▼
▲sman ([[II Osman|II. Osman]]) 13 yaşında olduğundan ailənin ən böyük üzvü olan şahzadə Mustafa, Sultan I. Musafa adı ilə taxta oturdu. 15. Osmanlı sultanı olan [[I Mustafa|I. Mustafa]] bütün şahzadələr kimi mükəmməl təhsil almışdır. Taxta keçdiyi ilk gündən bəri dövlət məsələləri ilə məşğul olmadı. Bu da dövlət nəznində padşaha qarşı narazılığın yaranmasına gətirib çıxardı və beləliklə, taxta çıxdıqdan 96 gün sonra – 26 fevral 1618-ci ildə baş verən saray çevrilişi ilə Sultan I. Mustafa taxtdan endirildi və qapalı bir otaqda həbs həyatı yaşamağa başladı. Onun yerinə qardaşı oğlu və I. Əhmədin böyük oğlu [[II Osman|II. Osman]] taxta keçdi. Lakin yenilik tərəfdarı olan II. Osman orduda və idarəçilikdə etdiyi dəyişikliklərlə yeniçəriləri özünə düşmən etdi. Bunun nəticəsində 19 may 1622 tarixində baş verən üsyanla [[II Osman|II. Osman]] taxtdan endirildi və faciəvi şəkildə şəhid edildi. Beləliklə, Sultan I. Mustafaya yenidən taxt yolu açıldı. Taxta keçən Sultan I. Mustafa ilk iş olaraq qardaşı oğlunu zindanda gizlincə edam etdirən [[Qara Davud Paşa|Sədrəzəm Qara Davud Paşanı]] vəzirlikdən qovdu və üsyançılara təslim etdi. Buna baxmayaraq üsyan daha da alovlanırdı. İstanbulda baş verən qarışıqlıqlar və Anadoluda alovlanan üsyanlar Osmanlı taxtına dövlət işləri ilə daha yaxından məşğul olan bir sultanın  gəlməsini zəruri etdi.
 
▲Beləliklə, [[Kəmankeş Qara Əli Paşa|Sədrəzəm Kəmankeş Əli Paşanın]] dəstəyi, dövrün Şeyxülislamı Yəhya Əfəndinin razılığı və digər dövlət adamlarının ortaq qərarı ilə I. Mustafa 10 sentyabr 1623 tarixində yenidən devrildi. Yerinə I. Əhmədin və Mahpeykər Kösəm Sultanın oğlu olan 11 yaşlı şahzadə Murad ([[IV Murad|IV. Murad]]) taxta keçirildi. Devrilən sultan qalan 16 il ömrünü hərəmxananın qapalı bir otağında məhbus həyatı keçirdi və 20 yanvar 1639 tarixində Topqapı Sarayında vəfat etdi. Cənazəsi Ayasofya Məscidinə dəfn edildi. Ağır dərəcədə sinir xəstəsi, hətta bəzi mənbələrə görə ruhi xəstə olan Sultan I. Mustafa ömrü boyu heç bir qadını özünə yaxın buraxmamış və buna görə də övladı olmamışdır.
 
{{Osmanlı padşahları}}
 
== Mənbə ==
[[Kateqoriya:Osmanlı sultanları]]
[[Kateqoriya:1591-ci ildə doğulanlar]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/I_Mustafa"