Sümük: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k vikiləşdirmə, orfoqrafiya |
|||
Sətir 1:
[[Şəkil:Genga 10.jpg|thumb|Sümük]]
'''Sümük''' canlı orqanizmin üzvü olub, bir çox toxumalardan ibarətdir. Ən vacibi sümük toxumalarıdır. Sümük dayaq-mexaniki və qoruyucu funksiyalarını yerinə yetirir. O onurğa [[Skelet (insan)|skeletinin]] əsas tərkib hissəsi
Sümüyün tərkibinə həm üzvi, həm
Böyük insanlarda mineralların miqdarı (əsasən də [[hidroksiapatit]]) ümumi çəkinin 60-70%-ni təşkil edir, üzvi maddələr (əsasən kollaqen I) isə — 30—40 % civarındadırlar. Sümüklər yüksək möhkəmliyə və
▲Sümüyün tərkibinə həm üzvi, həm dəqeyri üzvi maddələr daxildir. Birincinin miqdarı orqanizmin yaşından asılıdr və cavan orqanizmlərdə o daha çox olur. Buna gör əd cavan orqanizmlərin sümüyü elastiki və yumşaq olurlar. Yaşlılarda isə əksinə sümük getdikcə bərkləşir. Sümükdə olan bu hər iki maddələr onurğalıların qruplarında fərqlənirlər. Məsələn, dərin sualrda yaşayn balıqların sümülərində minerallar azdır, ona görə də onun sümüy yumşaq və laylı olur.
▲Böyük insanlarda mineralların miqdarı (əsasən də [[hidroksiapatit]]) ümumi çəkinin 60-70%-ni təşkil edir, üzvi maddələr (əsasən kollaqen I) isə — 30—40 % civarındadırlar. Sümüklər yüksək möhkəmliyə və hədən artıq yüksək sıxılma müqavimətinə malikdirlər. Onlar dağılmaya qarşı uzun müddət davam gətirə bilirlər. Buna arxeoloji qazıntılar zamanı tapılan qədim sümükləri misal gətirmək olar. Yanma zamanı sümük tərkibində olan üzvi maddələri itirir, amma öz formasını saxlayır. Sümüyə turşu ilə təsir etdikdə onun tərkibindəki mineralları həll etməklə elastiki üzvi birləşmə əldə etmək olar.
▲===Sümüyün quruluşu===
[[Şəkil:Transverse Section Of Bone.png|300px|thumb|Sümüyün mikroskopik strukturu]]
Sümük maddələrinin mikroskopik quruluşu toxumanın xüsusi növünü təşkil edir. Onun səciyyəvi
İnsan skeletində formasına görə uzun (yastı və qarışıq) sümüklər, həmçinin pnevmatik və sesamoid formalı sümüklər də mövcuddurlar. Sümüklərin skeletdə yerləşməsi onun icra etdiyi funksiyadan
[[Uzun sümüklər]],ossa longa, uzadılmış, diafiz adlanan boruşəkilli orta hissəyə malik kompakt maddələrdən təşkil olunur. Diafizin daxilində sümük iliyi üçün boşluq (cavitas medullaris) və daxilində sarı rəngli ilik yerləşir. Hə ruzun sümüyün sonunda qırmızı rəngli sümük iliyi dolun epifiz yerləşir. Diafiz və epifiz arasında metafiz yerləşir. Sümüyün inkişaf mərhələsində burada xirtmək yerləşir və inkişafın sonunda sümüyə çevrilir. Uzun boruşəkilli sümüklər əsasən əza skeletlərini təşkil edir. Epifizlərdəki çıxıntılar apofizm adlanır və əzələlərin birlşməsinə imkan verir.
Sətir 19 ⟶ 18:
[[Yastı sümüklər]],ossa plana, kobud maddənin nazik qatından ibarətdir. O xaricdən kompakt maddələrlər örtülür. Onlar mənşələrinə görə fərqlənirlər: kürə və taz sümüklər xirtməkdən, kəllənin üst hissəsini təşkil edən yastı sümük isə birləşdirici toxumalardan ibarətdir.
[[Qısa sümüklər]],ossa brevia, kobud maddələrdən təşkil olunur. Xarici səthi kompakt maddələrdən ibarət
[[Qarışıq sümüklər]], ossa irregularia, skeletin müxtəlif hissələrində (onurğa, kəllə) yerləşirlər. Onlar qısa və yastı sümüklərin elementlərini özündə əks etdirirlər. Bu onların mənşəyi
[[Pnevmatik sümüklər]]in içərisində hava daxil olması üçün seliklə əhatə olunmuş boşluq olur. Buraya hava dolmaqla onun çəkisini yüngülləşdirir, möhkəmliyini isə
[[Sesamoid sümüklər]] - əzələlərə daxil olmuş və onun gücünü artırmağa, həmçinin işləmə qabiliyyətini artırmağa xidmət edən sümüklərdir.
===Sümük iliyi===
Sümüyün daxilindəki boşluqda yumşaq, incə, hüceyrələrlə və qan [[damar]]ları ilə zəngin, sümük iliyi adlanan kütlə yerləşir. Onun üç növü fərqlənir: selikli (jelatinşəkilli), qırmızı
===Sümüyün inkişafı===
| |||