Çako müharibəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Ərazi mübahisəsi Boliviya və Paraqvay SimaliŞimali Canko ərazisinə sahiblənmə hələ dövlərin müstəqillik elan edilməsindən başlayır. Belə ki Paraqvay [[1811]],Boliviya isə [[1825]] ci illərdə qurtuluşunu elan etdilər. Paraqvay daha tez qurtuluşu elan etməsi ona bir çox üstünlüklər verdi. Paraqvay bölgə də öz qoşunlarını yerləşdirir və inzibati hakimiyyətini qurur.Bu əraziyə [[Braziliya]]da iddia edirdi.Bu cətinliklərinçətinliklərin səbəbi [[İspaniya]]nın hakimiyyəti zamanında burada dəqiq sərhədini müəyyənləşdirməməsi idi.Bu isə ərazinin quraq olması, iqlimi və əhali tərəfindən az məskunlaşması təsir edirdi.SərhəddinSərhədin müəyyənləşdirilməsi üçün 19XIX əsrdən başlanılsada bir nəticə əldə olunmadı.1905-ci ildə Boliviya bölgəyə qoşunlarını yerləşdirir və istehkamlar salır.Buna Paraqvayın cavabı [[1904]]-cü ildəki cevrilişçevriliş və [[Paraqvay vətəndaş müharibəsi (1922-1923)]] səbəbindən gecikdirdi.Region əhalisi getdikcə artırdı .Paraqvay isə bölgəni iqtisadi cəhətdən özünə birləşdirmək üçün Puerto-Kasadaya 200km-lik dəmir yolu xətti cəkirçəkir.Bu Paraqvay üçün ümumilli məsələ olmasının əsas səbəbi [[Paraqvay müharibəsi]]ndə demək olar ki ərazisinin yarıya qədərini itirməsi idi.Paraqvay Boliviyaya bir qədər torpaq təklif edirdi.Boliviya isə ya hamısı, yadaya hecnəda suarınıheçnə şuarını deməsi müharibəni qacılmazqaçılmaz edirdi.1928 -ci ildə Paraqvay kavalerləri Kanquardiya Boliviya düşərgəsinə hücüm təşkil edir və 6 əsgər ölür.Boliviya cavab olaraq Bokeron bölgəsini işgalişğal edir.Millətlər liqası bu münaqişəni yumşalda bilir.[[1929]]-cu ilin 16 sentyabrında Paraqvaylılar Boliviya düşərgəsini yenidən təmir edəcəyini və Bokeron isə geri qaytarilması ilə nəticələndi.[[1930]]-cu ilin 1 mayında iki dövlət arasında danışıqlar başladı .Bu zaman Boliviya 2150- min ,Paraqvay isə 800- min nəfər təşkil edirdi.

Ərazidə neft olması ehtimalı bu bölgəyə marağı daha da artırdı.Boliviya Standart Oil,Paraqvay isə Şelf oil sirkətlərişirkətləri dəstəkləyirdi.[[1931]]-ci ildən hər iki ölkə silahlanmaya başlayır.1922-1923 ildən Paraqvay hərbi reforma həyata kecirirkeçirir.Bunun nəticəsində 4- minlik daimi ordu və 20- minlik əlavə qüvvə yaradıldı.Hətta hərbi kadrlar hazırlayan 2 hərbi akademiya yaradıldı.10 il müddətində 1000 ədəd sonra 7000 Mauzer., Danımarkadan xırda caplıçaplı Madsen plemyotu,ABŞ-dan isə iri caplıçaplı pulemyot alır.Müharibə ərəfəsində isə 24 ədəd 81 mm kalibirlikalibrli Shonsa -Brandta minamyot sistemi alır.Silahlanmaya sərf edilən vəsait kasıb ölkəyə çox pis təsir edirdi.Boliviyada isə vəziyyət tamamən fərqli idi .Belə ki iqtisadi və əhali sayı baxımından güclü olması acıq aydın görsənirdi.1926 cı ildə Boliviya İngilis <Bikkers> şirkətindən 36 min tüfəng 250-agır ağır və 500- yüngül pulemyot alır.1929-cu ildə ingilislər imzalanan müqaviləni ləğv edir.Buna qədər 60006 minlik orduya 39- min Mauzer,750 pulemiyot, 5 tanq və bir qədər hərbi təyyarələrətəyyarə malik idi.Müharibə dönəmində silahlanmanı artırması qonşu dövlətlərin etirazına səbəb olurdu.Hətta Peru öz ərazisindən Boliviyaya silah tədarükünə qadağa qoyur.

[[1932]]-ci ilin 15 iyunnunda Boliviya paraqvayın nəzarətində olan Pitiantuta şəhərini tutur.Buna baxmayaraq Parqvay şəhəri bir necəneçə günə geri qaytarır.27-28 iyulda Boliviya genişmiqyaslı hücümahücuma kecərəkkeçərək Toleda ,Bokeron,Koppales bölgəsini işğal edir.Bu hücümhücum nəticədə paraqvay ordusu müqavimət göstərmədən daha təhlükəsiz və gücləndirilmiş şəhərlərə geri cəkilir.Güclü döyüşlər 1932 ilin avqust ayında baş verir.Boliviya 4000 qoşunla cənub-şərqdən ,əlavə 2000 və səpələnmiş 2 diviziya şimali şimal-şərqdən bölgəyə yerləşdirilmişdi .6000 əlavə qüvvə isə yolun uzunluğu və quru isti iqlim səbəbindən gecikirdi.Paraqvay isə İsla-Pay 8000lik8 minlik korpus və paytaxdan əlavə 40004 likminlik qüvvəsi vardı.Boliviya artıq müharibənin əvvəllərində Paraqvay ərazilərinə qədər gəlib cıxmışdıçıxmışdı .Bununla belə yerli hindu qəbilələri Paraqvayı dəsdəkləyirdi.1 sentyabr 1932-cı ildə Parqvay ordusu Bakeron üzərinə hücuma kecirkeçir.Hər iki tərəf hərbi təyyarələrdən istifadə istifadə edirdi.8 sentyabrda Paraqvay ordusunun 2 taborunun gizli hücumu qabaqcadan müəyyənləşdirilərək Boliviya ordusu tərəfindən onlara ağır zərbə vurulur.9 sentyabrdakı hücumda bir nəticə vermir 14 -cü tabor mügasirəyəmühasirəyə düşərək tamamən darmadağın edilir.8-9 sentyabr uğursuzluqları paraqvaylılara bir dərs olur.Növbəti döyüşlərdə Boliviya ordusu demək olar ki bütün hərbi təyyarələrini itirir və bu Paraqvay ordusuna müəyyən üstünlük verir.17 sentyabrda boliviyaBoliviya komandanlığı mühasirəyə düşən qüvvələrə əlavə əsgərlər gələnə qədər dözməyi və mühasirəni yarmağı əmr edirlər .Mühasirəni yarmaq bir nəticə verməsədəverməsə də burada olan 619 əsgər 3 həftə dirəniş göstərdi.Mühasirədəki qüvvələri məhv etmək istəyən 7500 paraqvaylı 500 itgiitki, buna qarşılıq boliviya isə 150 itgi verdi.Bu döyüşlərdən sonra müharibə müəyyən qədər səngiyir.Boliviya isə bundan istifadə edərək [[ABŞ]]dan 20 ədəd yeni Wright C14R <<Osprey >> təyyarə alır.1933 yanvarında ABŞ-dan 9 qırıcı və [[Almaniya]]dan 3 trens Ю 52 alır.Paraqvay da 25 yüngül bombardımancı (Potez-25)[[Fransa]]

dan ,[[İtaliya]]dan isə 5 Fiat C alır.[[1932]]-ci ildə paraqvaylılar boliviyanın hücümunun qarşısını alır və əks hücuma kecirkeçir. Nanava şəhəri uğrunda gedən döyüşlərdə Boliviya ağır itgilər verir.1933-cü il fevral ayında Boliviya Toledo şəhər ətrafında paraqvaylı orduya hücum edir. 6-7 iyul Nanavaya ikinci hücümda bir nəticə vemir və 2000 itgi verir.Halbu ki Paraqvay tərəfi 149 nəfər itgi verir.1933 -cü ilin oktyabr-noyabr aylarında paraqvaylıların hava kəşfiyyatı boliviya tərəfdə boşluqlar aşkarlanır.3 dekabr hücumları Boliviyanin 4-9 diviziyaları mühasırəyə düşür. Artıq 11 dekabrda boliviyalılar 2600 ölür, 7500 əsir düşür.Bundan sonra bütün cəbhə boyu geri cəkılən Boliviya ordusu 8000tüfəng8000 tüfəng, 536 pulemyot ,45 digər təyinatlı silah-sursat qoyaraq qacırqaçır.Bu Paraqvay ordusuna geniş imkanlar yaradır.Lakin hücumun ləngiməsi Boliviya tərəfinə ikinci müdafiə xəttini cəkərəkçəkərək müdafiəni gücləndirir.[[1934]] mayda 2 boliviya diviziyası paraqvaylılara agırağır zərbə endirirlər .Paraqvay tərəfi 500 ölü və 1500 əsir verir.1934-cü cüilinilin iyul ayında isə Boliviyanın hücumlarının qarşısı alınır.Sonradan boliviyalılar El-Kamen bölgəsində agırağır itgi verərək (2000 ölü,4000 əsir,yalnız 2000 nəfər mühasirəni yarır)geri cəkilirçəkilir.[[1935]] ildən müharibımüharibə artıq Boliviyanın ərazisinə kecirkeçir.Mart ayından isə fəal əməliyyatlar səngiyir cünkiçünki hər iki tərəf artır bütün qüvvələrini demək olar ki itirir.

Sülh danışıqları [[1935]]-ci ilin 12 iyundaiyununda [[Argentina]]nın başcılığı ilə baş tutur.Rəsmi müqavilə 1938-ci ilin 21 iyulunda imzalanır .Bu sənədə əsasən Boliviyaya yalnız mübahisəli ərazinin ¾ qalır əlavə cayçay sahilinə cıxış və burada özünə liman tikməsi üçün çay sahilində müəyyən qədər torpaq verilir.Bu sərhəd bu günə qədər dəyişilmədən davam edir.

Boliviya tərəfdən 150 yaxın Almaniyalı hərbi təlimçi Almaniya tərəfdən iştirak edirdisə ,Paraqvay tərəfdən də Ağ qvardiyalılar yardım edirdilər(İmperiyapərəst rus miqrantları).

2009-ilin aprelin 27 -də iki ölkə arasında son sərhəd anlaşması imzalanması ilə bölgə üzrə bütün anlaşılmazlıqlar aradan qalxır.