Məhdi Ülya: Redaktələr arasındakı fərq

| adın orijinalı = ''HeyrannisəXeyrənnisə Sultan Mir Abdulla xan qızı Mərəşi''

HeyrannisəXeyrənnisə Sultan soyluxanım Mazandaran xanı Abdulla xanın böyük qızıdır.[[1549]]-cu ildə anadan olmuşdur. Anası da varlı bəy qızı olmuş Lazibar xanım idi. Abdulla xan bu qızını xüsusi yetişdirmişdi.Ona at çapmağı, oxla nişan almağı öyrətmiş, əsasında, bacı və qardaşı ilə xüsusi müəllimlərin iştirakında elmlərə yiyələnmişdilər. Heyrannisə Sultan ilə [[Şah Məhəmməd Xudabəndə]]in tanış olması tamamən təsadüfi idi.Tarixi qaynaqlardan biri yazır ki, Şahzadə Mazandaran bölgəsini gəzərkən Bazara yolunu salmış və kəndli qiyafəsində insanları sorğu-sual edirmiş.Elə bu zaman xan qızı HeyrannisəXeyrənnisə bacısı Zeynəb ( [[I Abbas]] zamanı Zeynəb Sultan şərqin ll diplomat qadını, bacısının intiqamçısı) ilə orada olur.Lakin şahzadə Paytaxdanpaytaxdan muzdlu tutulmuş oxcunun nişanı yaralanır və yerə yıxılır. Bu zaman gənc qız olan HeyrannisəXeyrənnisə qaçaraq onu qaldırıt, su verərək, əhvalını soruşitsoruşur, yarasına məlhəm bağlayır. HeyrannisəXeyrənnisə bəyimin gözəliyinə valeh olan şahzadə oradaca ona vurulut, lakin özünə gəldikdən sonra onu görmür, getdiyini öyrənir.Bu hadisələr [[1565]]-ci ildə baş verir.Hadisədən bir müddət sonra Şahzadə bu qızı araşdırır, Abdulla xanı öyrənir,ona elçi göndərir. 1565-ci ilin sonları HeyrannisəXeyrənnisə zorla saraya gətirilir.Əvvəlcədən Məhəmməd mirzəni istəməsə də, sonradan aşiq olur və ona 4 övlad bəxş edir.Lakin əri Məhəmməd mirzənin gözünün zəif olması, onun bu zəifliyini fikir etməsi, yuxarıların onları saymaması HeyrannisəniXeyrənnisəni övladlarının həyatda qalması üçün siyasətə girməyə məcbur edir.Və o ailəsini hər daim qoruyacağı haqda and içir.Oğlu Həsənin "təzə" şahın əmri ilə öldürülməsi onun mərhəmət hissini alır. Atasının yolunu azmış əmisi Mir Həsən xanla qızılbaşlar tərəfindən qətli isə onda bu nifrəti daha da artırdı.Uzun mübarizələrdən sonra bütün düşmənlərini,xüsusiilə də [[Pərixan Sultan]]ı aradan qaldırıt.1578-ci ildə Şahzadə Məhəmməd mirzə "şahlıq taxtı"na oturur.Bu zaman HeyrannisəXeyrənnisə "Şahbanu" az sonra "Nəvvab" daha sonra isə "Ali divanın Vəkili" olur.İndiyənəcən nə şərqdə,nə də qərbdə bu rütbəyə bir anda heç bir qadın yiyələnməmişdi, lakin Fars qızı bunu başara bilir.Əsrin son rübündə [[I Şah İsmayıl]]ın yaratdığı və [[Osmanlı imperiyası]]nın sərhədlərindən [[Hindistan]]a qədər uzanan böyük Səfəvi dövləti ağır böhran içində idi. Taxt-tac az qala kor, iradəsiz və zəif xarakterli [[Şah Məhəmməd Xudabəndə]]nin əlində idi.Bu işləri qaydaya salmaq üçün dövləti faktiki rəhbərliyi onun arvadı Məhdi Ülya ləqəbli Xeyrənnisə bəyim və oğlu, osmanlılar üzərində bir sıra parlaq qələbələr qazanmış bacarıqlı sərkərdə Həmzə mirzə edirlər.[[1578]]-ci ildə Osmanlı qoşunu Səfəvi sərhədlərini keçdi.Qızılbaşlar ilk döyüşdə məğlub oldular.Bu xəbər saraya çatan zaman Heyrannisə Sultan böyük divan topladı.Bu döyüşdə arxayınlıq edib, mal, mülk eşqinə, dövlətlilik sevdasına düşən və ən əsası ona düşmən olan bütün qızılbaş əmirlərini vəzifələrindən çıxardıb, ucqarlara sürgün etdi.Bu zaman Məhəmməd şah xəstə idi.Gözlərinin ağrısı ən son həddə çatmışdı.Bu səbəbdən oğlu Həmzə Mirə ilə digər döyüşlərin planını hazırlamağa başladı.Döyüş qəraragahına bir-başa özü getdi.Və həm qələbə, həm də əsir alınan Adil Gərayla saraya döndü.Əvvəl Adil Gəraya xoş davransa da, onun şaha qətl etmək istəyərkən yaxalanması vəziyyəti kökdən dəyişdi.Gəray zindana salındı.

[[İsgəndər bəy Münşi]] yazır: "Şah Abbasın ana tərəfdən əsil-nəsəbinin bəyanı. Onun şərəfli anası böyük banu Məhdi-Ülya HeyrannisəXeyrənnisə Sultan özündə seyidliklə sultanlığı birləşdirən Mazandaran valisi Mir Abdulla xanın qızıdır ki, [bu sonuncu da öz növbəsində] aşağıdakı tərtiblə Mir Büzürg ləqəbi ilə məşhur olan rəhmətlik Seyid Qivaməddinin nəslindəndir: Mir Abdulla xan ibn Sultan Mahmud xan ibn Mir Əbdülkərim ibn Seyid Məhəmməd ibn Seyid Mürtəza ibn Seyid Əli ibn Seyid Kəmaləddin. Bu sonuncusu böyük Əmir Teymur Kürəkanın müasiri olmuş və tarix kitablarında yazıldığı kimi, Mahanə qalasına çəkilib, ona qarşı mühasirə şəraitində döyüş və vuruş aparmışdır. Həmin bu cənab adı çəkilən Mir Büzürgün oğlu idi.

[[Qızılbaş]] əyanlarının sevmədiyi HeyrannisəXeyrənnisə Sultan, onlar tərəfindən sarayda girov saxlanılan Krım xanının qardaşı Adil Girey ilə eşq məcarası yaşamaqda ittiaham olunaraq, bir qrup sui-qəsdçinin hərəmxanaya basqı nəticəsində anası ilə birlikdə öldürülmüşdür.Səbəb isə onların yerinə HeyrannisəXeyrənnisə Sultanın özü tərəfdən farsların dövlət işlərinə girməsi idi.Iakin HeyrannisəXeyrənnisə Sultan doğru yolu seçmişdi. [[Qızılbaşlar]] dövlətdə bütünlük deyil, ayrılmaq niyyəti güdürdülər.Bu hadisə gələcəkdə [[I Abbas]]ın mindən çox Qızılbaş əsəgərinin kəlləsinin alımasına və [[Qızılbaş]] əyanalarına qarşı amansız cəza tədbirləri görməsinin səbəblərindən biridir.Bəlkə də, HeyrannisəXeyrənnisə Sultan öldürülməsə idi, nə Osmanlı, nə də bir başqası Səfəvi dövlətini tutmağa cürət edə bilməzdi.