Karbon: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
orfoqrafik səhvlər, təkrarlanan cümlələrin yenidən düzəldilməsi |
||
Sətir 26:
'''Karbon''' ('''C''') – D.İ. Mendeleyevin [[Kimyəvi elementlərin dövri cədvəli|elementlərin dövri sistemində]] 6-cı element.
Karbon Mendeleyevin dövri sistem cədvəlində 2-ci dövr, 4-cü qrupda yerləşir. Karbonla eyni yarımqrupa [[silisium]] Si, [[germanium]] Ge, [[qalay]] Sn, [[qurğuşun]] Pb elementləri daxildir. Valent elektronlarının sayı 4-dür.
Karbon təbiətdə çox tapılan qeyri metal kimyəvi elementdir. Kainatda yayılmasına görə altıncı yerdədir. Dünyada həm təbii, həm də mürəkkəb birləşmələr şəklində olan karbon ağırlıq olaraq Yer qabığının təxminən 0.2% - ni təşkil edir. Atmosferin isə təxminən 0.05% - ni təşkil edən karbon karbon dioksid, [[mərmər]] kimi karbonat [[mineral]]larının, kömürün, [[neft]]in, [[təbii qaz]]ın əsas elementlərindən olan hidrokarbonatların və s. tərkibində vardır. Birləşmələrin 94% - in (4 milyondan çoxunun) tərkibində karbon vardır. ▼
▲Karbon təbiətdə çox tapılan qeyri
== Xüsusiyyətləri ==
Sətir 33 ⟶ 35:
İnkişaf etmiş olkələrin iqtisadiyyatlarının böyük bir hissəsini karbon olan yanacaqların, plastiklərin, kimyəvi maddələrin və dərmanların istehsalına əsaslanır. Karbon əsaslı sintetik birləşmələrin istehsalı vəistifadə edilməsi bir çox ölkələrdə həyat səviyyəsinə dərindən təsir etmişdir.
Karbonun ən çox olan [[izotop]]u, təbii karbonun 98,89%-ni təşkil edən karbon-12 (
== Kömür ==
Sətir 46 ⟶ 48:
Ağac kömürünün katışıklı bir növü də, yalnız yüzdə 10 nisbətində karbon olan sümük kömürüdür. Sümük kömürü, heyvan sümüklərinin yaxşıca qırılıb havasız mühitdə yandırılması ilə əldə edilir. Sümük kömürü hər hansı bir maye ilə qızdırıldıqda, məhlulun rəngini yox edər, bu səbəblə sənayedə rəng aradan qaldırıcı olaraq istifadə edilər. Məsələn, şəkər bu üsulla təmizlənir. Çay sümük kömürü ilə qaynadıldıqda tamamilə rəngsiz hala gəlir.
== Allotropik
=== Almaz ===
'''Almaz''' – tanınan ən sərt təbii maddədir (Mohs şkalası ilə sərtliyi 10-a bərabərdir). Almazda C atomları sp<sup>3</sup> hibridləşmə halındadır. Valent bucağı 109° 28'dir. Atom kristal qəfəsinə malikdir. Elektriki keçirmir. Rəngsiz və şəffaf olmasına
=== Qrafit ===
'''Qrafit''' – karbonun geniş bir allotropudur. Yumşaq, yağlı, kağızda iz buraxan, qara rəngli bir qatı maddədir. Qrafitdə hər bir karbon atomu eyni müstəvidə olan digər üç atoma altıbucaqlı halqalar meydana gətirəcək şəkildə bağlanır. Yaranan rabitə iki ölçülüdür və bu şəkildə meydana gələn təbəqələr bir-birinə zəif Van der Waals qüvvəti ilə bağlanır. Buna görə, təbəqələr bir-birlərinin üzərindən asanca sürüşür. Qrafit, yağ halına gətirilib maşınlarda, çalışan parçaların bir-birinə sürtülərkən aşılmasını azaltmaq ya da maneə törətmək məqsədiylə yağlayıcı olaraq istifadə edilər. Sadə karandaşların içindəki uc da, içinə gil qatılaraq bir az sərtləşdirilmiş qrafitdir. Qrafit əldə edildiyi əsas yerlər [[Şri-Lanka]], [[Sibir]], [[Şimali Amerika]] və [[Meksika]]dır. Qrafit, kokömürünün çox yüksək dərəcələrdə xüsusilə işlənməsiylə süni olaraq da istehsal edilə bilər. Qrafit çox yüksək istiliklərə dözə bilər, həm də çox yaxşı bir elektrik keçiricidir. Bu səbəblə, paltaryuyan maşın və elektrik süpürgə kimi elektrik mühərriklərinin fırçaları qrafitdən edilir. Son dövrlərdə, kosmos kapsulalarının istilik qalxanlarının istehsalında da qrafitdən istifadə olunmağa başlanmışdır.
=== Fülleren ===
'''Fülleren''' - sp<sup>2</sup> hibridləşmə halındadır. Quruluşu əsasən futbol topunu, bəzi hallarda yemişi xatırladır.
=== Karbin ===
'''Karbin''' - narın, qara kristallik tozdur. Elektriki keçirmir. 2 cür karbin vardır: α karbin (poliin), β karbin (polikumulen). C atomları sp hibridləşmə halındadır.
== Həmçinin bax ==
| |||