Liberalizm: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Dexbot (müzakirə | töhfələr)
k Removing Link FA template (handled by wikidata) - The interwiki article is not featured
Geniş məlumat
Sətir 1:
Liberalizm, fərdi azadlıqları və haqqları müdafiə edən siyasi ideologiyadır. Liberallar geniş bir fikir müxtəlifliyinə sahib olsalarda, sekulyar dövlet, ifadə azadlığı, mülkiyyət hüququ, inanc azadlığı, ticarət azadlığı kimi fikrləri dəstəkləyirlər. 18-ci əsrdə liberal fikirlərin Maarifçilik çağı filosofları və iqtisadiyyatçıları arasında yayılması liberalizm ilk dəfə nəzərəçarpan bir siyasi hərəkat olaraq ortaya çıxmışdır. Liberal düşüncə; Dövlet dini, mütleq monarxiya, kralların dini haqqlarına qarşı çıxırdılar. Liberalizm müasir dövrdə ortaya çıxmış ilk siyasi ideologiyadır. Digər siyasi ideologiyaların böyük qismi liberalizmə bir reaksiya və onun tənqidi üzərindən şəkillənib inkşaf etmələri ölçüsündə, onun hərhansı bir ideologiya olmayıb, bir meta-ideologiya olduğu deyilə bilər.
Liberal sözü Latınca liberdən (azad) sözündən götürülmüşdür. Liberalizm, azadlığı ilk siyasi dəyər olaraq ələ alan bir ideologiya, siyasət ənənəsi və düşüncə axınıdır. Ümumi mənada liberalizm, fərdlərin ifadə azadlığına sahib olduğu, din, dövlət və bəzən təşkilatların gücünün məhdudlaşdırıldığı, düşüncənin sərbəst bir şəkildə dolaşdığı, xüsusi təşəbbüsə imkan təmin edən bir sərbəst bazar iqtisadiyyatının olduğu, hüququn üstünlüyünü etibarlı edən şəffaf bir dövlət modeli və ictimai həyat nizamının formasıdır. Liberalizmin kökləri qərb işıqlanma müddətinə söykənsə də, bu gün üçün termin sağdan sola siyasi təməlin fərqli nöqtələrini əhatə edən, azadlıq əsaslı bir düşüncə xəttini dəstəkləyir.
 
''Liberalizm'' (lang-fr|libéralisme) istər iqtisadiyyat fəlsəfəsində, istərsə də siyasət fəlsəfəsində dövlət, cəmiyyət və fərd arasındakı bütün əlaqələrdə fərdin haqq və azadlıqlarını önə çıxaran; hər fərdin vicdan, inanc və düşüncə azadlığının tanınmasının vacib olduğunu müdafiə edən iqtisadi və siyasi təlimə liberalizm deyilir.
 
Bu məzmunda, dövlətin iqtisadiyyata müdaxiləsinin ən aşağı səviyyəyə endirilməsinin tərəfdarı olan, daha ideal olanın isə dövlətin fərdlər, siniflər və beynəlxalq iqtisadi əlaqələrə heç bir şəkildə müdaxilə etməməli olduğunu önə sürən və konkret izahatını "Buraxın etsinlər, buraxın keçsinlər" "Laiseez faire laisez passer" sözündə tapan təlim, iqtisadi liberalizm deyə adlandırılır; dövlət səlahiyyətlərinin hər anlamda və hər sahədə məhdudlaşdırılması, bu səlahiyyəti əlində tutanların cəmiyyətin elementlər fərdlərin həyatlarını necə istiqamətləndirəcəklərinə hər hansı bir səbəb irəli sürərək heç bir şəkildə qarışmamalı olduğunu müdafiə edən, dövlətin ictimai və mədəni həyatın təşkil edilməsində heç bir təyin edici rol boynuna götürməmək olduğunun konkret izahatını verərək "Ən yaxşı hökumət ən az hökm edəndir" sözündə tapan təlimə isə siyasi liberalizm deyilir.
 
Siyasət fəlsəfəsi, liberal siyasət nəzəriyyəsi ilə yaxından əlaqəli azadlıq, tolerantlıq, fərdi haqqlar, demokratiya və hüquq qanunları kimi qanunların fəlsəfə tərəfindən dayaqlarını araşdırır. Liberallara görə, siyasi quruluşlar siyasi və ictimai mənfəətlərdən müstəqil olaraq fərdi mənfəətlərin qorunmasına və təmin edilməsinə etdikləri faydalar məzmununda legitimləşirlər.
 
Liberal mütəfəkkirlər, istər hər cəmiyyət və mədəniyyətin öz sonunu öz içində daşıdığı düşüncəsinə istərsə də siyasi və ictimai quruluşların insanı daha yaxşıya doğru çevirmə kimi bir məqsəd daşımalarının lazım olduğu fikirinə qarşı çıxırlar. Liberal fəlsəfəçilərə görə, maddi olsun, mənəvi olsun hər adamın öz məqsədləri vardır və bu məqsədlər başqalarınınkıyla təbii olaraq uyğunlaşma içində olmadığından fərdlərin məqsədləri uğruna nələri edə biləcəkləri ilə başqalarının məqsədlərini hansı baxımlardan quracağına şərait yaradan qaydalar yaradılmalıdır. Bu məzmunda siyasət fəlsəfəsinin vəzifəsi, bir tərəfdən fərdlərin ayrı-ayrı istəklərinə cavab verən, bir tərəfdən də cəmiyyəti zəmanət altına alan bir həyat forması hazırlamaqdır. Liberalizm ilə fəlsəfəsi, "sol" tərəfindən rifah və iqtidarın bir neçə adamın əlində toplanmasına qarşı heç bir müdafiəsi olmayan və insanın ictimai və siyasi təbiətinə bağlı hər hansı bir təhlil etmədən məhrum "azad bazar ideologiyası" olmaqla tənqid olunar.
 
 
'''Liberalist üçün azad o fərddir ki, özlüyündə yetərlidir, rasional, eqoist bir qaydada fəaliyyət göstərir'''.
 
 
Buna görə də, bizim liberalizmə individualizm kimi verdiyimiz tərif kortəbii deyildir. Liberalizm onun nəzərdə tuttuğu sosial fəlsəfə və ya antologiya olmadan başa düşülə bilməz. Eləcə də, azadlıq haqqında istənilən təlim nəyəsə münasibətdə azad olmağın nə demək olması barədə uyğun təlim olmadan başa düşülə bilməz.
 
Qeyd etmək zərurudir ki, “liberalizm” termini ən çox azadlığı başlıca dəyər kimi şərh edən siyasi-iqtisadi nəzəriyyələrin xarekteristası üçün, maarifçi şəxsi mənafe isə əsas hərəkətverici qüvvə kimi istifadə olunur. Eyni zamanda bu nəzəriyyələr dövlətə müstəqil iştirakçıların fəaliyyət sferasını müdafiə etmək vəzifəsini, yəni sülhün və nizamın təmin olunması vəzifəsini, siyasi stabilliyin və mülkiyyət hüququ vəzifəsini şamil edir. Bütün bunlar rasional olaraq qabaqcadan söylənilən əməlləri mümkün edir. Sözün adi mənasında başa düşülən və dövlətin əməllərinin despotikliyini və özbaşınalığını deyil, insan azadlıqlarının bazis xarakterini nəzərdə tutan “liberalizm” əsasında Hobbsun liberalist adlandırmaq qeyri təbii olardı.
 
Bu terminologiyanın üstünlüyü ondadır ki, kapitalizmin müxtəlif fazaların ideologiyaları arasındakı bəzi əlaqələri onun köməyi ilə təsəvvür etmək olar. Hobbsun ideoloqu olduğu erkən faza üçün sağ qalmaq uğrunda amansız mübarizə və mütləq monarxiyanın zəruriliyi xarakterik idi. Növbəti fazada (Lokk) kapitalizm möhkəmləməyə başlamışdır və mütləq monarx qarşısında özünün sarsılmaz hüquqlarını müdafiə etmək burjuaziya üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etmişdir. İnkişaf etmiş kapitalizmin təşəkkülü ilə burjuaziya dünyadan həzz ala bildi, həzz və gəlir anlayışları isə müəyyən mənada özünü qoruyub saxlama və anadangəlmə siyasi hüquq anlayışların yerini tutdu. Müqavilə ideyası öz yerini dövləti hakimiyyətin utilitarist bəraət qazandırılmasına verdi və dövlətin qarışması prinsipinə əsaslanan radikal liberalizm yarandı (Rikardo, Smith).
Liberalizmə yönəldilən bir başqa təməl tənqid də liberalizmin ictimai faktoru arxa plana itələyərək cəmiyyətlərdən ayrı fərdlərin ya da mücərrəd qaydaların olduğunu qəbul etməsidir.
 
== Liberalizmin formaları ==
Liberalizm içində dərin qarşıdurmalar və əleyhdarlıqlar olan bir sistemdir. Bu qarışıqlıqlar klassik liberalizm xaricində fərqli meyllər meydana gəlməsini təmin etdi. Liberalizmin aşağıdakı formaları var:
 
 
* Siyasi liberalizm - liberal demokratiya tərəfdarlığı
 
* Mədəni liberalizm - fərdi haqq və azadlıqların kimi dövlətsəl və ya dini səbəblər üzündən məhdudlaşdırılması əleyhdarlığı
 
 
* İqtisadi liberalizm dövlət mülkiyyətinə qarşı xüsusi mülkiyyət haqqı tərəfdarlığı
 
 
* İctimai liberalizm fürsət bərabərsizliyinə qarşı olaraq bərabərlik tərəfdarlığı
 
 
* Mühafizəkar liberalizm Fərdi azadlıq, sərbəst iqtisadiyyat təşəbbüskarlığı, düşüncə və din və vicdan azadlığını xalqın ənənəvi ,mədəni quruluşu nəzərə alan sağçı ideologiya azadlığıdır.
 
 
== Mənbə ==
 
http://www.felsefe.gen.tr/liberalizm_nedir.asp
 
Felsefe Sözlüğü; Bilim ve Sanat Yayınları; 2002
 
{{Siyasi ideologiyalar}}
 
[[Kateqoriya:Liberalizm| ]]