Ksenofan: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 22:
}}
 
'''Kolofonlú Ksonáfan''' ya da Kolofonlú'''Ksenofanes''' (yunanca Ξενοφάνης ὁ Κολοφώνιος; em.ə ö. 570, Kolofon — em.ə ö. 475 , Eleya) – qədim yunan şairi və filosofu.
 
O, indiki Türkiyənin Qərbində yerləşən [[Kolofon]] (yun. ''Κολοφών'') şəhərindən idi. Sonra Cənubi [[İtaliya|İtaliyaya]] səfərlər etmiş və sonradan [[Eleya|Eleaya]] köçmüşdür.
== Həyatı ==
İndiki [[Türkiyə|Türkiyənin]] qərbində yerləşən [[Kolofon]] şəhərindən idi. Şəhərini iranlılar ələ keçirəndən sonra [[İtaliya|İtaliyanın]] cənubuna səfərlər etmiş, daha sonra orada [[Eleya]] şəhərində yaşamışdır. [[Eleya məktəbi|Eleya fəlsəfi məktəbinin]] yaradıcısı sayılır.
 
Ksenofanes çoxtanrılı yunan [[Panteon|panteonunu]] şiddətli tənqid etmişdir. O hesab edirdi ki, ''Olimpus'' dağında yaşayan yunan tanrıları əslində şairlərin uydurduqları və xalq təxəyyülündə formalaşan mifik obrazlardan başqa bir şey deyildir. Ksenofanesə görə insanlar özlərinə bənzər tanrılar yaratmışdılar. Bu baxımdan hər bir xalqın tanrılar haqqındakı təsəvvürləri məhz öz dünyagörüşləri əsasında formalaşmışdır. Yenə Ksenofanesə görə əgər öküzlər, atlar və başqa heyvanların düşüncəsi olsaydı, onlar tanrılarını elə özlərinə bənzər təsvir edərdilər<ref name=":0">Xenophanes. Fragments and Commentary // The First Philosophers of Greece. London: K. Paul, Trench, Trubner, 1898, p. 67.</ref>.
Ksenofanı [[Ontologiya|ontoloji]] problemlər deyil, ilahiyyat və kosmoloji problemlər maraqlandırırdı. O dinin tənqidçisi olan ilk filosof idi.
 
Tanrıların təbiəti və başqa xüsusiyyətləri haqqında doğru biliyi əldə etmək olmaz, bu barədə ancaq ehtimal edilə bilər. Buna görə də, Ksenofanes qədim yunan şairləri [[Hesiod|Hesiodos]] və [[Homer|Homeri]] tanrılara insan xüsusiyyətlərini aid etməkdə ([[Antropomorfizm|antpopomorfizm]]) günahlandırmışdır<ref>Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 283.</ref>.
Ksenofan çoxtanrılı yunan [[panteon|panteonunu]] şiddətli tənqid etmişdir. O hesab edirdi ki, Olimp dağında yaşayan yunan tanrıları əslində şairlər tərəfindən uydurulub və xalq fantazi-yasından başqa bir şey deyillər. İnsanlar öz görkəmlərinə bənzən tanrılar yaratmışdırlar və hər bir xalqın tanrılar haqqında təsəvvürləri öz adətləri və dünyagörüşləri əsasında formalaşmışdır. Ksenofana görə, əgər öküzlərin, atların və başqa heyvanların şüuru olsaydı və onlar tanrıları təsvir etsəydilər, onlar elə o heyvanlara oxşayacaqdırlar. <ref>Ksenofan. [http://www.lib.ru/POEEAST/KSENOFAN/ksenofan_fragments.txt_with-big-pictures.html Fraqmentlər] // Н.Ф. Дератани, Н.А. Тимофеева. Греческая литера-тура. М., "Просвещение", 1965.</ref>
 
Eyni zamanda, Ksenofanes [[Ateizm|ateist]] də olmamışdır. O, dini və tanrını özünəməxsus tərzdə təsəvvür edirdi. Onun fikrincə yunan toplumunda olan baxışlar ibtidai səviyyədə olmuşdur. Buna görə də Ksenofanes yunanların dini [[Dünyagörüşü|dünyagörüşləri]] ilə razılaşmayaraq öz fikirlərini açıqlamışdır. Onun fikrincə [[Tanrı]] bir və bölünməzdir; eyni zamanda, o dünyadan ayrı bir şey də deyildir<ref name=":0" />. Beləliklə, Ksenofanes Tanrını dünya ilə eyniləşdirmiş, onu təbiətdən ayırmamışdır. Buna görə də, dünya yaradılmamış, həmişə var olmuş və hər zaman da olacaqdır. Bu baxımdan Ksenofanes [[Panteizm|panteizmin]] əsasını qoyan filosoflardan biri olmuşdur. O güman edirdi ki, dünya əbədi, məhv olunmaz və vahiddir. Ona görə vahidlik elə Tanrının özüdür.
Ksenofanın fikrincə tanrıların təbiəti və başqa özəllikləri barədə doğru biliyi əldə etmək olmaz, ancaq ehtimal yürüdülə bilər. Buna görə də o [[Hesiod|Hesiodu]] və [[Homer|Homeri]] tanrılara insan özəlliklərini və əskikliklərini aid etməkdə suçlamışdır, bu barədə “Sill” adlı kitab yazmışdır. Onun fraqmentləri zamanımıza gəlib çatmışdır. <ref>Həmən yerdə.</ref>
 
Ksenofanes ay, günəş və ulduzları tanrılaşdırmamış, onları fiziki cisimlər kimi təsəvvür etmişdir. Onun fikrincə dünyaların sayı sonsuzdur. Yağışlar isə yerdən günəş şüalarının təsiri altında baş verən buxarlanmanın nəticəsidir<ref name=":1">Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 383.</ref>. Buxar göyə qalxır və yenidən su olub yerə yağır. Onun fikrincə insanlar və başqa canlılar su və torpağın qarışığından yaranmışdırlar<ref name=":1" />. [[Qədim Misir dini|Qədim Misir dinində]] də insanları qoyunbaşlı tanrı [[Xnum]] torpaqdan (gildən) yaratmışdır. [[Adəm|İnsanın torpaqdan yaradılması]] haqqında rəvayətlər Yəhudilik, Xristianlıq və İslamda da vardır.
Ksenofana görə, əgər tanrılar çox olsaydılar, onda bir-birinə qarşı üstünlük qazan-mağa çalışacaqdırlar. Çünki əsil Tanrı hamıdan uca olar. Əgər tanrılar bərabərdirlərsə, onda onlar tanrı olmaz. Çünki onların üstünlükləri olmaz.
 
Eyni zamanda Ksenofan [[ateist]] də olmamışdır. O [[Panteizm|panteist]] dünyagörüşünün əsasını qoyan düşünürlərdən biri olmuşdur. O güman edirdi ki, dünya əbədidir və məhz olunmazdır. O vahiddir və bu vahidlik də Tanrıdır. <ref>Ksenofan. [http://www.ancientrome.ru/antlitr/ksenophanes/ksen.htm Təbiət haqqında] // «Эллинские поэты VIII—III вв. до н.э.», М., Ладомир, 1999.Перевод М. Гаспарова (9, 15), Ф. Зелинского (4, 5, 12—18), Я. Мееровича (11, 17, 19—31),
С. Ошерова (2), Ф. Петровского (3), Г. Церетели (1), В. Ярхо (6—8, 10, 13, 14).</ref>
Ksenofan ay, günəş və ulduzları tanrılaşdırmırdı, onları fiziki cismlər kimi təsəvvür edirdi. İnsanlar və başqa canlılar isə su və yerdən yaranıblar.
 
Tanrılara qarşı çıxan Ksenofan, eyni zamanda xalq adətlərinə də qarşı çıxıb, onları tənqid etmişdir. Onun fikrincə ən uca məqam filosof halına çatmaqdır.<ref>[http://www.ancientrome.ru/antlitr/ksenophanes/ksen.htm Kolofonun sakinləri haqqında] // «Эллинские поэты VIII—III вв. до н.э.», М., Ладомир, 1999.
Перевод М. Гаспарова (9, 15), Ф. Зелинского (4, 5, 12—18), Я. Мееровича (11, 17, 19—31),
С. Ошерова (2), Ф. Петровского (3), Г. Церетели (1), В. Ярхо (6—8, 10, 13, 14).</ref>
Bundan başqa Ksenofan “Təbiət haqqında” kitabını fəlsəfi poema janrında yazmış və vu üslubun yaradıcısı idi.
 
== Mənbə ==
* [[Aydın Əlizadə]]. [http://alizadehwww.narodanl.ruaz/meqalelerel/20Kitab/2016/Azf-289695.htmlpdf KsenofanAntik / "Fəlsəfəfəlsəfə tarixi"]. kursuBakı: üzrə3 mühazirələr]saylı //Bakı FəlsəfəMətbəəsi üzrəASC, elmlər2016, doktoru Aydın Əlizadənins. səhifələri27-28.
 
== ƏdəbiyyatƏdəbiyya ==
* Aydın Əlizadə. Antik fəlsəfə tarixi. Bakı: 3 saylı Bakı Mətbəəsi ASC, 2016, 298 s.
* ''Лебедев А. В.'' Фалес и Ксенофан (Древнейшая фиксация космологии Фалеса) // Античная философия в интерпретации буржуазных философов. — М., 1981.
* Diogenes Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915.
* ''Вольф М. Н.'' Становление философского поиска и дискуссия об идее прогресса: Ксенофан В 18 DK // Вестник НГУ. Серия: Философия. — 2011. — Т. 9. — Вып. 3.
* Xenophanes. Fragments and Commentary // The First Philosophers of Greece. London: K. Paul, Trench, Trubner, 1898.
* R. Kattel, "The Political Philosophy of Xenophanes of Colophon", ''Trames'' 1(51/46) (1997), 125-142
* Richard D. McKirahan, ''Xenophanes of Colophon. Philosophy Before Socrates''. Indianapolis: Hackett Publishing Company, 1994
* ''Вольф М. Н.'' Становление философского поиска и дискуссия об идее прогресса: Ксенофан В 18 DK // Вестник НГУ. Серия: Философия. — 2011. — Т. 9. — Вып. 3.
* Физика // Аристотель. Сочинения в четырех томах / Том 3. Перевод В. П. Карпова: М. Мысль, 1981.
 
== Həmçinin bax ==