Vikipediya

Yamblix: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
k Aydın Əlizadə Yamblik səhifəsinin adını Yamblix olaraq dəyişdi.
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 21:
|Sayt =
}}
'''YámblikYámblix''' (yunanca Ἰάμβλιχος, 245/280 — 325/330) — antik dövrün neoplatonçu filosofu, [[PorfiriosPorfirius|PorfiriosunPorfiriusun]] tələbəsiöyrəncisi, Apameyada yerləşən neoplatonçuluğun Suriya məktəbinin yaradıcısı. Onun əsli Suriyanın Xalkida şəhərindən idi, Romada təhsil almış, sonra isə Suriyanın Apameya şəhərində fəlsəfədən dərs deyirdi. Bir sıra kitabların müəllifi idi.
 
== Fəlsəfəsi ==
 
YamblikYamblix [[Plotin|Plotinin]] davamçısı olaraq, onun '''''Vahid-Əql-Ruh''''' üçlüyü haqqında monistik təlimini bir qədər fərqli şəkildə təsəvvür edirdi. Məsələn o, [[Vahid|Vahidi]] ikiyə bölmüşdür. Birinci Vahid Plotində olduğu kimi, ''Birinci Vahid'' hər bir varlıqdan daha ücadırucadır. ''İkincisi'' isə özündən sonra gələn hər şeyin başlanğıcıdır. BuradaYamblix Yamblik, Vahidləburada Vahid-Əql və Vahidlə Vahid-çoxluq arasında keçid mərhələsini ortalığaqurmuşdur. çıxarmışdıBu bölgünü ona görə etmişdir ki, bir tərəfdən hər şeyin başlanğıcı olan Tanrı sonsuz olaraq uzaqlarda təsəvvür edilir. Başqa tərəfdən isə o bu dünyada var və hər şeyi yaradır. Vahid tanrının ikiyə bölünməsi ilə Yamblix bu ziddiyyəti aradan qaldırmaq istəmişdir.
 
Bu quruluşu Yamblix Əql anlayışına da aid edirdi. Onun fəlsəfəsində Əql də ikiyə bölünür. Birincisi hər bir var olan şeyin paradiqmasıdır (ilk obrazıdır), ikincisi isə ideyaların toplusudur. Bu kimi görüşlə Yamblix yenə də keçmiş platonçuların ziddiyyətlərini çözmək istəmişdir. Çünki, Əqldə ideyaların olmasından öncə onların ilk obrazları düşünülməli idi. Buna görə də, Yamblix bu ziddiyyəti həll etmək üçün Əqli iki hissədən ibarət təsəvvür edirdi.
Bunu Yamblik ''Əql'' anlayışına da aid edirdi. Yəni Əql də ikiyə bölünür. Birincisi hər bir var olan şeyin [[Paradiqma|paradiqmasıdır]] (ilk obrazıdır). İkincisi isə [[ideya|ideyaların]] toplusudur. Hər şeyin paradiqması olan birinci Əqlin tərkibi vahid deyil, ata (varlıq) - potensiya (varlığın mümkünlüyü) - əqlin özü (varlığın həqiqiliyi kimi, onun mümkünlüyünün düşünülməsi) üçlüyündən ibarətdir. Bu üçlüyün hər bir üzvü, ayrıca varlıqlardır və onlar [[tanrı|tanrılardır]]. Bu cür bölgünü Yamblik ikinci Əqlə, sonra ''Ruha'' və onun hissələrinə aid edir. Beləliklə dünyanın üstündə duran Vahidə, Əqlə və Ruha aid tanrılar [[panteon|panteonu]] yaradılır. Onların ardınca dünyanın içində olan tanrılar gəlir. Onlar isə öz növbəsində 12 səmavi (göy) tanrıya bölünür. Bu tanrılar da 36, onlar isə 360 tanrıya bölünür.
 
Hər şeyin paradiqması olan birinci Əqlin tərkibi bir deyil, ''ata'' (varlıq) – ''güc'' (varlığın mümkünlüyü) – ''əqlin özü'' (varlığın həqiqiliyi kimi, onun mümkünlüyünün düşünülməsi) üçlüyündən ibarətdir<ref>The Life of Proclus or Concerning Happiness by Marinus of Samaria / Translated by Kenneth S. Guthrie. London: Phanes Press, 1986, pp. 23-30.</ref>. Bu üçlüyün hər bir üzvü ayrıca varlıq və tanrılardır.
Bu bölgü çox güman ki, hansısa daha qədim dini inanclar, [[magiya]] və [[astroloqiya]] əsasında aparılıb. Yamblikə görə, insan və heyvan ruhlarının təbiəti fərqlənir. İnsan ruhu əqllə dərk edilən təbiətlə əlaqəlidir. Bu keyfiyyət heyvanlara aid edilə bilməz.▼
 
Bu cür bölgünü Yamblix ikinci Əqlə, sonra Ruha və onun hissələrinə də aid edirdi. Beləliklə, onun təsəvvüründə dünyanın üstündə duran Vahidə, Əqlə və Ruha aid tanrılar panteonu yaradılmışdır. Onların ardınca dünyanın içində olan tanrılar gəlir. Bu tanrılar isə öz növbəsində 12 göy tanrısına bölünürlər. Bu tanrılar da 36, onlar isə 360 tanrıya bölünür<ref>Ямвлих // Энциклопедический словарь Ф. А. Брокгауза и И. А. Ефрона. С.-Пб.: Брокгауз-Ефрон. 1890-1907.</ref>. Eyni zamanda, Yamblixa görə Tanrının birliyi və tanrıların çoxluğu arasında fərq də yoxdur. Çünki, bir olan yaradan çoxlu sifətlər və adlarda təzahür olunur. Onlar tanrılar kimi sayılsa da, bir Tanrının hissəcikləridir. Beləliklə, Yamblix göylərdən başlayan və yerdə bitən bir ardıcıl düzən qurmuşdur. Bu düzəndə hər bir hissə öncəkinə tabe olur, ondan doğur. Buna da ''iyerarxiya'' deyirlər.
Yamblik, Porfirios kimi, teurgiya (tanrıların rəğbətini qazanmaq üçün, onların iradəsinə təsir etmək sənəti, qabiliyyəti. Magiyanın bir növüdür) ilə məşğul olurdu. Onun tanrılara ibadət edən zamanı, yer üzərində qalxması, işığ saçması haqqında əfsanələr gəzirdi.
 
Yamblixə görə ideyalar da şeylərdən fərqlidir. Sadəcə şeylər onun bəzi özəlliklərini əks etdirir. Bu yansıma ideya haqqında qismən bilgi verir və sonludur. İdeya isə əbədi olaraq yaşayır. Deməli, hər bir şeyin əbədi və “yansıyan” (əks olunan) varlığı vardır. Maddi dünyada olan hər şey dünya Ruhundan yaranırsa, deməli o da ikiyə bölünür. Biri "təmiz" Ruhdur ki, onun bu dünyada "yansıması" yoxdur və o ideal aləmə yönəlir. Dünyada olan "yansımalar" ancaq dünya Ruhunun ikinci hissəsindən əmələ gəlir<ref>Ямвлих // Античная философия: Энциклопедический словарь / Составитель Е. В. Афонасин. М.: Прогресс-Традиция. 2008.</ref>. Ola bilsin bu bölgü hansısa daha qədim dini inanclar, magiya və astrologiya  əsasında yaranmışdır.
Göründüyü kimi, Yamblik, tənəzzülə uğrayan, [[Xristianlıq|Xristianlıqla]] artıq rəqabət aparmaq iqtidarında olmayan [[politeizm|politeizmin]] dirçəldilməsi üçün, əlindən gələni edirdi. Bu yolda o, qədim yunan-roma fəlsəfəsini daha da mifləşdirirdi.▼
 
▲BuYenə bölgü çox güman ki, hansısa daha qədim dini inanclar, [[magiya]] və [[astroloqiya]] əsasında aparılıb. YamblikəYamblixə görə, insan və heyvan ruhlarının təbiəti bir-birindən fərqlənir. İnsan ruhu əqllədüşüncə dərkilə edilənqavranılan təbiətlə əlaqəlidirbağlantıdadır. Bu keyfiyyət heyvanlara aid edilə bilməz.
Yamblikin bir çox ardıcılları vardır. Onlardan ən məşhuru imperator [[Yulian]] (Julianus) olmuşdur. Onun taxta qalxması zamanı Xristianlıq artıq [[Roma|Romada]] aparıcı ideologiyaya çevrilmişdi. Yulian isə, öz qısa hakimiyyəti dövründə (361-363), [[Bütpərəstlik|bütpərəstliyə]] Xristianlıqla bərabər dövlət dini statusu vermək istəyirdi. Lakin onun İrana qarşı müharibədə həlak olmasından sonra, Xristianlıq yenidən dövlət dininə çevrildi və bu proses artıq geriyə dönməz oldu.
 
Porfirius kimi Yamblix də ''teurgiya'' (tanrıların rəğbətini qazanmaq üçün onların iradəsinə təsir etmək sənətidir; magiyanın bir növüdür) ilə məşğul olurdu. Onun tanrılara ibadət edən zaman yer üzərində qalxması, işıq saçması haqqında əfsanələr gəzirdi<ref>Philostratus and Eunapius. The lives of the sophists / Translated by W.C. Wright. : William Heinemann, 1922, pp. 363-373.</ref>. Yamblixin fikrincə heykəllər tanrı deyillər və onlara ibadət etmək olmaz. Ancaq kahin zikr, qurbanlar və başqa mistik aktlarla göy tanrılarından aldığı gücü heykəllərə və başqa maddi obyektlərə ötürüb onları tanrılaşdıra bilər. Beləliklə, kahinin fəaliyyətindən sonra tanrı ruhu heykəllərə və başqa maddi şeylərə keçə bilər.
 
▲Göründüyü kimi, Yamblik,Yamblix tənəzzülə uğrayan, [[Xristianlıq|və Xristianlıqla]] artıq rəqabət aparmaqapara iqtidarındabilməyən olmayançoxtanrılığın [[politeizm|(politeizmin]]) dirçəldilməsi üçün, əlindənyeni gələniideyalarla çıxış edirdi. BuBunu yoldaedərkən o, qədim yunan-roma fəlsəfəsini dahamifləşdirmiş, onu müxtəlif mistik təlimlər və teurgiya dailə mifləşdirirdiqarışdırmışdır.
 
== Mənbə ==
Sətir 46 ⟶ 50:
 
== Həmçinin bax ==
*[[Platon]]
*[[Ammonius Sakkas]]
*[[Neoplatonizm]]
*[[Plotin]]
*[[Porfirios]]
*[[Proklos]]
*[[Pifaqorçular məktəbi]]
*[[Neopifaqorçuluq]]
 
[[Kateqoriya:Suriyada doğulanlar]]
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Yamblix"