Sokrat: Redaktələr arasındakı fərq

''Peloponnesus savaşından'' (404-cü illərdə baş vermiş Afinanın Sparta dövləti ilə savaşıdır. Bu savaşqan spartalılar qalib çıxmışdırlar) sonra afinalılar spartalılara məğlub olmalarının səbəblərini araşdırarkən daxili düşmənlər axtarışında olmuşdurlar. O zaman Sokrata qarşı olanlar onu dövlətin dayaqlarının dağıdılmasında və təhlükəli təbliğatın aparmasında ittiham edib mühakimə etmişdilər. Onu həm də gənclərin əxlaqının pozulmasında, qədim tanrıları inkar edərək yeni tanrılar kultunun yaradılmasında suçlamışdılar. Məhkəmənin qərarı ilə Sokrat zəhər içərək intihar etmişdir<ref>Platon. Apology // The Dialogues of Plato / Translated by B. Jowett. Vol. 2. Oxford University Press, 1892. </ref>

İronik üslubuna görə bir çox varlı afinalılar Sokratla düşmənçilik, sonda onlar məhkəmədə ona qarşı çıxış belə etmişdirlər. Sokratın afinalı ''Anitusa'' qarşı yönəlmiş ironik üslubunun parlaq nümunələri Platonun “Menon” dialoqunda verilmişdir<ref>Менон (11/ Перевод С. А. Ошерова. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том .: Мысль, 1990, s. 601).</ref>.

Bundan sonra euristik metodda '''''maevtika'''''’ya (yun. ''μαιευτική'') keçid olur. Bu da hərfi mənada ''“mamalıq”'' deməkdir. Maevtikanın vasitəsilə Sokrat, müzakirə edilən mövzu ətrafında dolayı sualların verilməsi ilə həqiqi biliyi üzə çıxarırdı. Mamalıq terminindən bilinir ki, bu prosesi o qadının bala doğmasına bənzər şəkildə görürdü. Sadəcə mamalığın nəticəsində balanın deyil, həqiqətin və biliyin doğulması baş verir<ref>Теетет (19/ Перевод Т. В. Васильевой. // Платон. Собрание сочинений в 4-х томах. Том .: Мысль, 1993, s. 201-202).</ref>. Bu prosesdə Sokrat heç nə iddia etməyərək həmsöhbətlərinə yalnız köməkçi sualları verərək həqiqətin açıqlanmasını onların özlərindən gözləyirdi. Beləliklə, həqiqəti insanların özləri “doğmalıdır”. Deməli, maevtika həm də sualların düzgün verilməsindən asılı idi.

Bu zaman təriflərin verilməsi də mühüm məsələdir ki, ona '''''induksiya''''' (lat. ''inducsio'') deyilir<ref>Aristotle. (3Metaphysics / Translated by T. Taylor. London: Printed for the author by Davis, Wilks, and Taylor, 1801, pp. 319-322).</ref>. Çünki, tərif vermədən heç bir şey haqqında hansısa fikir yürütmək olmaz. Gəlinən obyektiv nəticələrə də tərif vermək lazımdır. Ona görə də, Sokrat hansısa bir şeyin mahiyyətinə varmaq üçün həmsöhbətlərindən onun tərifinin verilməsini tələb edirdi.

Fəlsəfə Sokrat üçün təbiət haqqında nəzəri fikirlər toplusu deyil, həm də '''''“Həyat necə olmalıdır?”''''' sualına cavab verən bilikdir. Ona görə də o, fiziklərə qarşı çıxış edərək onların təkcə duyğularla dünyanın dərk edilməsi iddialarına şübhə ilə yanaşırdı. Sokrat hesab edirdi ki, insan yalnız özünün hökmündə olan şeylər haqqında bilik əldə edə bilər. Kainat ya da dünya insanın hökmündə deyil. Onun hökmündə olan yalnız onun öz ruhudur. Buna görə də insan özünü tanımalıdır. Sokratın məşhur kəlamı olan: '''''“Özünü tanı”''''' sözləri sonralar Delfada Apollon məbədinin divarlarında həkk olunmuşdur.

Fəlsəfəni insanın özünə doğru yönəldən Sokrat, ''əxlaqi problemlərə'' önəm verirdi. Ona görə fəlsəfə xeyir və şərin nə olmasını araşdırır. Xeyir bilikdə, şər cəhalətdədir; var-dövlət isə heç bir xeyir gətirmir<ref>Diogenes (7Laertius. Lives and Opinions of Eminent Philosophers / Translated by C. D. Yonge. London: Georg Bell & Sons, 1915, p. 69).</ref>. Bu kimi əxlaqi rasionalizm Sokrat təliminin əsasını təşkil edir. İnsan əxlaqsız hərəkətin nə olduğunu bilsə heç vaxt pis hərəkət etməz. Pis hərəkət onun fikrincə, insanın yanılması və səhfidir. Səhfi isə heç kəs bilərəkdən etməz.

MüasirÇağdaş tədqiqatçılararaşdırmaçılar qədim yunan fəlsəfəsi tarixini '''''sokratöncəsi''''' və '''''sokratsonrası''''' dövrlərə bölürlər. Beləliklə, Sokrat qədim yunan fəlsəfə tarixinin mərkəzində duran bir şəxsiyyətdir.