Su: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 1:
{{Aydınlaşdırma
|mövzu = Su
|digər mövzu = Digər mənalar
|digər mövzu səhifəsi = Su (dəqiqləşdirmə)
}}
[[Şəkil:2006-02-13 Drop-impact.jpg|thumb|250px|right|Su doldurulmuş stəkan]]
[[Şəkil:LightningVolt Deep Blue Sea.jpg||thumb|250px|right|Okean suları]]
'''Su''' - Yer kürəsinin axarsu, [[göl]], [[dəniz]] və [[Okean|okeanlarını]], eləcə də canlılardaki mayelərin əsas hissəsini əmələ gətirən şəffaf və rəngsizə yaxın kimyəvi maddə. Bir molekulu kovalent bağlarla qoşulmuş [[oksigen]] və iki [[hidrogen]] atomlarından ibarətdir. Su sözü maddənin standard şərtlərdə maye olan halını ifadə edir lakin qatı yeni [[buz]] və qaz yəni [[buxar]] halı üçün də istifadə olunur. Təbiətdə eyni zamanda [[qar]], [[buzlaq]], [[aysberq]], [[bulud]], çən, şeh və atmosfer nəmi şəklində mövcuddur.
'''Su''' - [[hidrogen]]in [[oksigen]]lə adi şəraitdə davamlı olan sadə kimyəvi birləşməsi. Formulu H<sub>2</sub>O şəklindədir. Rəngsiz (qalın təbəqələri göyümtül), dadsız və iysiz mayedir. Kütləcə 11,19% hidrogen və 88,81% oksigendən ibarətdir. Təbiətdə suyun 2 növü vardır: adi və [[Ağır su]]. Ağır suyun tərkibində hidrogenin yerinə izotop deyterium olur. Təbiətdə 1/100 nisbətdə ağır su mövcuddur. Adətən atom reaktorlarında ağır sudan neytron yavaşıdıcısı kimi istifadə edilir. Süni yolla tərkibində [[tritium]] olan lap ağır su əldə edilmişdir.
 
'''Su'''Kimyəvi - [[hidrogen]]in [[oksigen]]lə adi şəraitdə davamlı olan sadə kimyəvi birləşməsi. Formuluformulu H<sub>2</sub>O şəklindədir. Rəngsiz (qalın təbəqələri göyümtül), dadsız və iysiz mayedir. Kütləcə 11,19% hidrogen və 88,81% oksigendən ibarətdir. Təbiətdə suyun 2 növü vardır: adi və [[Ağır su]]. Ağır suyun tərkibində hidrogenin yerinə izotop deyterium olur. Təbiətdə 1/100 nisbətdə ağır su mövcuddur. Adətən atom reaktorlarında ağır sudan neytron yavaşıdıcısıyavaşladıcı kimi istifadə edilir. Süni yolla tərkibində [[tritium]] olan lapdaha ağır su əldə edilmişdir.
 
== Canlı orqanizmlərdə ==
Populyar ədəbiyyatdan da məlumdur ki, Yer kürəsi səthinin 2/3-i su ilə örtülüdür.
 
Dünyadakı bütün canlıların ([[bitkilər]], [[heyvanlar]], [[insanlar]]) orqanizmi bu və ya digər nisbətdə, sudan ibarətdir. İnsanın vücudunun hər yerində - [[qan]]da, [[sümük]]də, [[əzələ]]də, daxili orqanlarda və s. az və ya çox miqdarda su olur. Normal şəraitdə sağlam insanın orqanizmindən müxtəlif yollarla, gün ərzində 2-3 litr intervalında su xaric olunur. Yaşamaq üçün orqanizmə elə o qədər də su qəbul etmək lazım gəlir. Məhz bu səbəbdəndir ki, insan susuz uzun müddət yaşamaq iqtidarında deyil.
Suyun sanitariya-gigiyenik əhəmiyyəti də böyükdür.
 
== SuyunKimyəvi kimyəvi tərkibitərkib ==
Su həm də çox universal mühitdir. İnsan qidasını təşkil edən maddələrin böyük əksəriyyəti suda həll olur. Su olmasa, insanın həzm prosesi pozular, orqanizmin qidalanması mümkün olmaz. Belə ki, bütün qida maddələri yalnız suda həll olmuş vəziyyətdə (sulu məhlul halında) insanın həzm sistemi tərəfindən "emal" oluna bilir. Suyun insan həyatı üçün faydası, həm də onun nisbi təmizliyi ilə şərtlənir. 1 dəqiqə ərzində insan orqanizmində 4 milyon eritrosit (qırmızvı qan kürəiyi) məhv olur, elə o qədəri də yaranır. Su özü ilə gətirdiyi "çirkab" vasitəsilə qanı korlayır – orqanizmdə mutagen dəyişikliklər yaradır və DNT-lərə (genlərə) yazılmış "genetik informasiya"nı dağıdır.
 
Sətir 26 ⟶ 23:
Ümumiyyətlə, su – həyat üçün təhlükəsiz olan kimyəvi birləşmələr arasında istilik tutumunun yüksək olması ilə seçilir. Məhz suyun bu xassəsi sayəsində Yerin atmosferində temperatur nisbi sabit qala bilir. Məsələn, gündüzlər Yerə çatan Günəş enerjisinin bir qismi yerin səthindən əks olunaraq atmosferə istiqamətlənir. Bu enejinin böyük qismi atmosferdə cəmləşən su buxarı tərəfindən udulur və gecə saatlarında (Günəş enejisi yerin səthinə çatmayan saatlarda) Yerin səthində yaranan eneji balansını kompenssiya edir. Bu effekt səhralarda müşahidə olunur. Məsələn, məlumdur ki, gündüzlər istidən yanan səhralarda, gecələr nabələd adamların təsəvvür edə bilmədiyi həddə qədər soyuq olur. İnsan bədənin temperaturunun sabit (36,5 dərəcə, Selsi) qalması da suyun sayəsində mümkün olur. <ref>http://www.idealnewspaper.com/avqust2008/1/cemiyyet.htm</ref>
 
== Fiziki xassələri ==
== Suyun mühüm xüsusiyyətləri ==
Suyun ən maraqlı və mühüm xüsusiyyətlərindən biri, digər bütün maddələrin əksinə, bərk halının maye halından- yəni buzun sudan daha yüngül olmasıdır. Buna görə də dənizlərdə donma yuxarıdan başlayır, çünki donan təbəqə suyun digər maye hissəsindən daha yüngüldür. Bunun sayəsində dənizin tamamilə donması və canlıların məhv olması təhlükəsi aradan qalxır. Çünki donan və yuxarı qalxan təbəqə dənizin altda qalan maye hissəsini bayırdakı soyuq havadan izolyasiya edir.
 
Sətir 35 ⟶ 32:
[[Şəkil:SnowflakesWilsonBentley.jpg|left|thumb|240px| ''Qar dənəcikləri'', [[Vilson Bentley]], 1902.]]
 
=== Suyun gec isinib gec soyuma xüsusiyyəti ===
Suyun digər xüsusiyyəti də buxarlanma və donma sürətinin çox yavaş olmasıdır. Yay aylarında gündüz istisi ilə çox tez isinən qumun gecə çox tez soyuduğu məlumdur. Lakin dəniz suyunun temperaturu gecə ilə gündüz arasında ancaq 2-3 dərəcə fərqlənir. Bunun səbəbi suyun kəskin isinmə və soyuma halında, malik olduğu istini müəyyən ölçüdə qoruyaraq buxarlanma və donma hadisəsini gecikdirməsidir. Suyun bu təsirini bütün yer üzünə aid etsək, okeanlarda və atmosferdə maye və ya buxar halda olan suyun Yerin temperaturunda çox mühüm rol oynadığı başa düşülər. Yer üzünü əhatə edən sular Yerin günəş şüalarına məruz qalan hissəsində temperaturu udaraq həddindən artıq isinmənin qarşısını alır. Eyni şəkildə günəş şüası ala bilməyən hissələrdə isə okeanlar və digər sular malik olduqları temperatur sayəsində kalorifer vəzifəsi yerinə yetirərək temperaturun həddindən artıq aşağı düşməsinə mane olurlar. Belə olmasaydı, gecə ilə gündüz arasındakı temperatur fərqi çox artacaq, Yer səhralaşacaq və həyat mümkün olmayacaq və ya çətin olacaqdı.
 
=== Buludların ağırlığı ===
Buludlar inanılmaz dərəcədə ağırdırlar. Məsələn, "Kumulo-nimbus" növündən olan fırtına buludunda 300.000 ton ağırlıqda su toplanmışdır{{Şablon:Mənbəsiz}}.
 
Sətir 58 ⟶ 55:
 
== Həmçinin bax ==
* [[Dəniz]]
* [[Okean]]
* [[Çay]]
* [[Ağır su]]
* [[Göl]]
* [["Azərsu" Açıq Səhmdar Cəmiyyəti]]
 
== Xarici keçidlər ==
{{VikiLüğət|su}}
{{commons|Water}}
* http://velina.info/gallery/view/water/
 
[[Kateqoriya:Su| ]]
[[Kateqoriya:Qida məhsulları]]