|
== '''QAFQAZ''' ==
{{Dağ sistemi
|Adı = '''Qafqaz dağları'''
}}
== '''Qafqaz''' – [[Xəzər]] və [[Qara dəniz|Qara]] dəniz arasında dağ sisteminin əmələ gətirdiyi, [[Avropa]] ilə [[Asiya]] qitəsinin sərhəddində yerləşən coğrafi rayon. Böyük Qafqaz sıra dağları bölgəni [[Şimali Qafqaz]] və [[Cənubi Qafqaz]]a ayırır. Ən yüksək nöqtəsi [[Elbrus dağı]]ndadır (5642 m). Bölgə əhalisi mürəkkəb etnik və linqvistik tərkibə malikdir. ==Ərazinin zəngin [[neft]]- [[qaz]] yataqları vardır.
== '''BÖYÜK QAFQAZ''' ==
'''<big>XVII əsrin ikinci yarısı-XVIII əsrin birinci yarısı Azərbaycan mədəniyyəti. Əvvəllərdə olduğu kimi, XVII əsrin ikinci yarsı-XVIII əsrin birinci yarısında da Azərbaycanda təhsil məktəb və mədrəsələrdə aparılırdı. Mədrəsələrdə dövrün bir sıra tanınmış alimləri dərs deyirdilər. Görkəmli Azərbaycan alimi Mir Əliənnəqi Ərdəbilinin öz yerini Məşhədə köçürərərk 1723-cü ilədək orada elmin müxtəlif sahələrindən dərs deməsi məlumdur. Bu dövrdə Mirzə Məhəmməd Şirvani, Yusif Qarabaği və Ağahüseyn Xalxali kimi görkəmli alimlər fəaliyyət göstərir. II Şah Abbasın baş tarixçisi Məhəmməd Tahir Vahidin «Tarixi-vahid» əsəri dövrün tarixinin öyrənilməsində qiymətli mənbə rolunu oynayır.</big>'''
'''<big>Bu dövrdə də kitabxana işinə xüsusi diqqət yetirilir. II Şah Abbas kitab evinə xüsusi qayğı gösətərərək Mirzə Mürimi onun hamisi təyin edir. II Şah Abbas eyni zamanda Azərbaycanda da kitab çap işini təşkil etməyə səy edir. Lakin onun qəfil vəfatı, bu iş üçün vəsaitin olmaması və I Süleyman şahın kitabsevər alimlərin təkliflərinə əhəmiyyət verməməsi bu nəcib təşəbbüsün baş tutmamasına səbəb olur.</big>'''
'''<big>Bu dövrdə bütün çətinliklərə baxmayaraq Azərbaycan ədəbiyyatı öz yüksəliş dövrünü yaşamaqda davam edir. Görkəmli şair Qtəran təbrizinin əsərlər hazırda dünyanın bir çox muzeylərində, o cümlədən Britaniya muzeylərində saxlanılır. Görkəmli rus şərqşünası Y.Bertels tərəfindən «XVII əsrin Hafizi» adlandırılmış Saib təbrizi 120 min beytdən ibarət 7 divanın müəllifdir.</big>'''
'''<big>Ruknəddin Məsihi də Azərbaycan və fars dillərində şeirlər yazmışdır. Tərzi əfşarın «Cəvahirət bulağı» adlı hekayələr toplusu Moğol hökmdarı Nəsrəddin Cahangirə hədiyyə edilmişdir.</big>'''
'''<big>Bu dövr şifahi xalq ədəbiyyatının ən görkəmli nümayəndəsi Sarı Aşıq olmuşdur. Onun nakm məhəbbətindən bəhs edən «Yaxşı və Aşıq» dastanı dövrümüzədək gəlib çatmışdır.</big>'''
'''<big>Bəhs edilən dvrdə gözəl rəssam-miniatürçülər nəsli yetişir. Əli Rza Təbrizi, Seyid əli Təbrizi, Mir Əbdülbaqi Təbrizi kimi sənətkarların əsərləri hökmdarlar tərəfindən yüksək qiymətləndirilir.</big>'''
'''<big>Musiqi mədəniyyəti də inkişaf edir. Bəylərbəyiliklərin mərəkəzi olan şəhərlərdəki saraylarda daim musiqiçilər dəstəsi fəaliyyət göstərirmiş. Səyyah Şarden İrəvanda bəylərbəyinin sarayında olarkən üçpərdəli tamaşaya baxmış və onu «Şərqin operası » adlandırmışdır. Bu fakt həm də İrəvanın qədim Azərbaycan şəhəri olmasına dair tarixi həqiqəti bir daha təsdiqləyir.</big>'''
=== '''<big>Müharibənin ağır nəticələrinə baxmayaraq, ölkədə mədrəsələr, məscidlər, karvansaralar tikilirdi. Şamaxının Kələxana kəndində inşa edilmiş məqbərələr XVII əsrin xatirə kompleksləri içərisində mühüm yer tutur. Bu məqbərə 1863-cü ildə sərkər əbdüləzimin rəhbərliyi altında inşa olunmuşdur. Həmin ildə Nardaran kəndində tikilmiş məscid də dövrünün diqqətəlayiq memarlıq abidəsidir. Karvansara tikintisinin diqqəti cəlb edən nümunəsi Təbrizin cənub-şərqində Şibli adlı yerdə inşa edilmiş karvansaradır.</big>''' ===
== '''KİÇİK QAFQAZ''' ==
====== [[Kiçik Qafqaz]] dağ sisteminin Azərbaycan Respublikasındakı hissəsi, əsasən, ümumi baş suayrıcısı olmayan və müxtəlif istiqamətlərdə uzanan bir neçə silsilədən ibarətdir. Bunlar Murovdağ, Qarabağ, Mıxtökən silsilələri, Şahdağ, Şərqi-Göyçə (Şərqi Sevan) Zəngəzur, Dərələyəz silsilələrinin bir hissəsi, vulkanik Qarabağ yaylasının çox hissəsi, Başkənd-Dəstəfur çökəkliyi və s. ibarətdir. ======
== '''Bəzi mənbələdə Zəngəzur və Dərələyəz silsilələri, Qarabağ yaylası Kiçik Qafqaza aid edilmir. Şahdağ silsiləsi şimal-qərbdə eyni adlı Şahdağ zirvədən (2901 m) başlanır və cənub-şərqdə Hinaldağ zirvəsinədək (3367 m) davam edir. Hinaldağdan şərqə Murovdağ silsiləsi Gamışdağınədək (3724 m) uzanır. Bu silsilələrdən şimalda Başkənd-Dəstəfur çökəkliyi, daha şimalda isə Şəmkir günbəzvarı yüksəkliyi yerləşir. Həmin yüksəklik Şahdağ və Murovdağ silsiləsidir (hündürlüyü 3000 m-dək). Pant silsiləsi və təcrid olunmuş halda yüksələn Kəpəz dağı (3030 m) Başkənd-Dəstəfur çökəkliyini şərqdə Ağcakənd çökəkliyindən ayırır.''' ==
== '''MƏNBƏ''' ==
[[Strategiya]].[[AMEA Coğrafiya İnstitutu]]
| 