Buddizm: Redaktələr arasındakı fərq

Sosioloji və tarixi planda qeyd edilir ki, buddizm Hindistanı işğal edən [[ari]]lərin özləri ilə gətirdiyi brahmanizmə qarşı bir reaksiya olaraq ortaya çıxmışdır. Fəlsəfi qaynaqlar arasında brahmanizm və [[induizm]] ilə birlikdə caynizm və yerli [[xalq]]ların köhnə [[din]] və [[mədəniyyət]]lərinin də adı çəkilir. Lakin ənənəvi olaraq buddizmin ən təməl qaynağı olaraq Siddharta Qautamanın aydınlanma təcrübəsi və bu təcrübə sayəsində qazandığı müdriklik göstərilir.

 

Siddharta Qautamanın Nepalın Lumbini ərazisində doğulduğu güman edilir. Onun Hindistan-Nepal sərhədindəki Kapilavastuda doğulduğuna dair iddialar da var, lakin bu fikir o qədər də geniş yayılmamışdır.

 

 

Siddharta Qautama Sakya [[qəbilə]]sində şahzadə olaraq dünyaya gəlir. Doğumundan qısa bir müddət sonra [[ata]]sı [[kral]] Suddhodananı müdrik olduğu fərz edilən bir [[adam]] ziyarət edir. Siddharta haqqında "Bu [[uşaq]] ya möhtəşəm bir kral (çakravartin) və ya möhtəşəm bir müqəddəs adam (sadhu) olacaq" deyir. Siddhartanın gələcəkdə kral olaraq yerinə keçməsini arzulayan atası isə onun həyatı boyunca əzab və ölüm kimi həyat gerçəklərindən xəbərsiz [[saray]]da yaşamasına səy göstərir. Buna görə Siddharta həyatının ilk 29 ilini [[insan]] nəfsinin arzu edə biləcəyi hər cür zənginlik içində yaşamışdır. Atasının səylərinə baxmayaraq, Şahzadə Siddharta 29 yaşındaykən ilk dəfə bir yaşlı insanın əzab çəkdiyini görür. Bu hadisədən sonra sarayın xaricində etdiyi gəzintilərdə xəstə bir adam, çürümüş bir cəsəd və dərd çəkən bir [[dərviş]] görüncə həyatın iztirab ehtiva etdiyini fərqinə varır və əzabı məğlub etmək üçün bir dərviş kimi yaşamağa qərar verir.

Aydınlanmasından sonra Budda yaxud Qautama Buda adını alaraq təlimlərini yaymağa başlayır. Yeni fəlsəfəsini izah etmək üçün Hindistanın şimalını, [[Qanq]] [[sahil]]lərinin müqəddəs şəhəri [[Benares]] və digər [[şəhər]]ləri gəzən Qautama Budda qeydlərə görə 80 yaşında Kuşinaqarda (Hindistan) vəfat etmişdir.

 

Qautama Buddanın ölümündən sonra ümumi altı buddist şura yaradılmışdır. Bu şura təlimlərin Asiyanın fərqli [[ölkə]]lərinə yayılmasına, fərqli anlayışların ortaya çıxmasına təkan vermişdir. XX əsrdə [[Avropa]] və [[ABŞ]]-da da məşhurlaşmağa başlayan buddizm bir çox fərqli [[məzhəb]] və ya [[məktəb]]ə ayrılır.

 

Vacrayana bir çox hallarda Teravada və Mahayanandan sonra buddizmin üçüncü qolu olaraq qəbul edilir. Vacrayanaya görə "dharma çarxının üç dövrü" vardır. Dharma çarxının ilk dönüşündə Qautama Budda Varanasidə dörd ali gerçək kimi dharmaları öyrətmiş, bunun nəticəsi olaraq, müasir dövrdə yalnız Teravadanın Hinayana məktəbləri ortaya çıxmışdır. İkinci dönüşündə isə Racqir bölgəsində müdrikliyin mükəmməlləştirilməsi sutralarının öyrədilməsilə Mahayana məktəbləri yaranmışdır. Dharma çarxının üçüncü dövrəsində formalaşan təlimlər isə Şravastidə öyrədilmiş və bütün varlıqlarda mövcud olan budda təbiətini açıqlamışdır. Vacrayana da bu üçüncü mərhələdən ilham almışdır. Buddizmin ən qədim məktəb ənənəsi olan Teravada "vaz keçməyin yolu", Mahayananın sutra sistemi "birləşmənin yolu" adlandırıldığı halda, Vacrayana "nəticəyə gedən yol" olaraq adlandırılmışdır.

 

* [http://www.buddhanet.net/ebooks.htm/ Buddhanet Ebooks]

* [http://www.accesstoinsight.org/ Tripitaka-Terevada müqəddəs mətinləri]