Membran: Redaktələr arasındakı fərq

HüceyrəHəyati biofizikanın inkişafda olanproseslərin bir bölməsi olan bir bölməsi olan membran biofizikasının ətraflı öyrənilməsi nəzəri və klinik təbabət üçün çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Həyati proseslərin əksəriyyətiçoxu membranlarda baş verir. Bu proseslərin pozulması bir sıra patologiyaıarın yaranmasına səbəb olur.Buna görə də ,bir çox hallarda müalicə membranların funksiyasının bərpası istiqamətində aparılır.

Hüceyrə membranının yerinə yetirdiyi funsiyalardan əsasən üçünü qeyd etmək olar: 1.
# Baryer funksiyası –membranlar– membranlar hüceyrədaxili mühitlə ətraf mühüti təcrid edir və seçici , tənzimlənən keçiriciliyə malikdir. Membran keciriciliyikeçiriciliyi hüceyrənin vəziyyətindən asılı olaraq dəyişə bilər.

2.# Matris funksiyası - membranlar struktur elementlərinin qarşılıqlı əlaqəsini təşkil edir , onların bir-birinə qarşı yerləşməsini və istiqamətləndirməsini idarə edir.

3.# Mexaniki funksiyası – membranlar hüceyrədaxili mühitin möhkəm və avtonom olmasını təmin edir. Demək olar ki , hüceyrədaxili bütün strukturların əmələ gəlməsində membranlar böyük rol oynayırlar. Təsadüfü deyildir ki, bəzən membranlarımembran hüceyrənin arxitekturlarımemarı adlandırırlaradlandırılır.
Əsas funksiyalardan başqa biomembranlar energetik biopotensialların əmələ gəlməsi və otürülməsi , reseptor və .s kimi funksialarıdafunksiaları da yerinə yetirirlər. Bioloji membranların struktur quruluşu haqqında ilk nəzəriyyə 1902-ci ildə Overton tərəfindən irəli sürülmüşdür. Məlum olmuşdur ki, lipidlərdə həll olan maddələr hücüyrəhüceyrə memranındanmembranından asanlıqla keçirlər. Buna əsasən membranların birqat fosfolipid təbəqəsindən ibarət olduğu fərz edildi.

Həqiqətən də , iki polyar və qeyri-polyar mühit arasında (məs:su və hava kimi) fosfolipid molekulları bir qat təbəqə əmələ gətirir. .Bu zaman polyar “ başcıq”lar“başcıq”lar polyar mühitə , qeyri-polyar isə qeyri-polyar mühitə doğru yönəlir. Bioloji membranların tərkibinə daxil olan fosfolipid molekullari amfifillik xassəsinə malikdirlər, yəni molekulun başcıq hissəsi polyardır (hidrofildir) quyruqcuq hissəsi isə qeyri polyardır. Bu fosfolipidlərin kimyəvi tərkibilə əlaqədardır, belə ki, onların tərkibinə qliserin , yağ turşuları və hər bir foffolipidfosfolipid sinfinə xas olan polyar birləşmə (xolin,etanolamin, serin və s.) daxildir. Formasına görə fosfolipid molekulları silindiri xatırladır , ¼-i başcıq ( uzununa),3 /4-ü isə quyruqcuğun payına düşür.

Sulu mühitdə fosfolipid molekulları molekulları bir yerə öz-özünə elə yığılırlar ki, hidrofil başcıqlar suya doğru , qeyri-polyar quyruqcuqlar isə əksinə (sanki sudan gizlənmk üçün) yönəlirlər.:bütöv bimolekulyar fosfolipid təbəqəsi əmələ gəlir.Bilipid təbəqəsi uzunluğu böyük olduqda ,özünün hidrofob hissəsini sudan qorumaq üçün ,qapanaraq fosfolipid vezikulları liposomları əmələ gətirirlər .Beləliklə lipid membranları və vezikulların yaranması özbaşına prosesdir və öz-özünü yığma –fosfolipid molekullarının fiziki –kimyəvi xüsusiyyətindən irəli gəlir.Artıq hazır olan fosfolipid təbəqələrinə sonradan zülallar birləşə bilir.Sərbəst radikallı proses zamanı peroksid –oksidləşmə və ya fosfolipaza fermentinin təsiri nəticəsində fosfolipid molekulunda yağ turşusu zəncirlərindən birinin ayrılması başcığın ölçüsünün hidrofob hissədən böyük olmasına səbəb olur:molekul silindir formasından konik formaya kecir.Bele deffetli molekullar bir yere yığılaraq ikiqat təbəqə əvəzinə sferik mitsellalar əmələ gətirirlər.Membranda bir neçə belə molekul olarsa , onlar birlikdə ,daxili hissəsi polyar başlıqlardan təşkil olunduğundan , hidrofil məsamələr yaradırlar.Bu məsamələrdən su və ionlar kecə bilərlər.Bunun nəticəsində membran öz bariyer funksiyasını itirir. Buna görə də lipidlərin peroksid-oksiləşməsi və fosfolipazanın təsiri membranların zədələnməsinə səbəb olur və nəticədə bir sıra xəstəliklər əmələ gəlir.