|
'''Dezoksiribonuklein turşusu''' ('''DNT''') canlı orqanizmin formalaşması və həyati proseslərini davam etdirəbilməsi üçün irsi informasiyanın saxlanıldığı, nəsillər arasında ötürülən biopolimerdir. Bütün orqanizmlər, bəzi [[Virus|viruslarda]] daxil olmaq üzrə DNT-yə sahibdir.
DNT [[eukariot]] hüceyrələrdə (misal olaraq heyvan vəya bitki hüceyrələrində) [[Hüceyrə nüvəsi|nüvədə]] yerləşir. Buradaki DNT hüceyrənin bəzi səfhələrindəetaplarında [[xromosom]] halına keçir. DNT eukariotlarda eləcə də bəzi [[mitoxondriya]]([[mitoxondri]]) vəya [[plastid]] kimi orqanoidlərdə də vardır. [[Bakteriya]] vəya [[arxeya]] kimi prokariot orqanizmərdə isə DNT nüvəyə bənzər ərazidə membrana tutunmuş şəkildədirhaldadır. Bu orqanizmlərdə [[plazmid]] deyilən, avtonom bölünəbilən kiçik DNT molekullarımolekullar da şəklindədirmövcuddur. Bundan başqa bəzi [[Virus|viruslar]] genetik materyal olara tək vəya qoşa DNT sarmalına sahibdirlər.
DNT-nin ən əsas rolu [[hüceyrə]]də uzun-müddətli informasiyanın saxlanılmasıdır. DNT ən önəmlisi [[gen]] olan bir sıra vahidlərə bölünür.
Nukleotidlərin ardıcıllığında saxlanılar informasiya müxtəlif növ RNT tiplərinin yaranmasına yarayır: informasiya (qəlib, matriks) RNT ([[mRNT]]), ribosomal ([[rRNT]]) və nəqliyyat RNT ([[tRNT]]). Bütün RNT növləri zülal istehsalında rol almaqdadırlar. mRNT özündə yaradılacaq zülalın [[Amin turşusu|amin turşuları]] ardıcıllığı bilgisini saxlamaqdadır. rRNT ribosomun əsas tərkibində yer almaqdadır. tRNT isə amin turşularını ribosomdaki zülal quraşdırma aktiv mərkəzinə daşımaqdadır.
Bir qayda olaraq DNT [[Prokariot|prokariotlarda]] dairəvi şəkildə, [[Eukariot|eukariotlarda]] isə dairəvi olmayan düz molekul şəklində [[Xromosom|xromosomlarda]] tapılır. İnsanda nüvə DNT-si 46 parçadan ibarət olub təxminən 3 milyard əsas cütündən ibarətdir.DNT kişi sperması sayəsində nəsildən-nəsilə ötürülür. Qadin yumurtalığında artıq mövcud olan DNT kişi spermasına onurğa beyinindən gətirilir. Beləliklə hərbir nəslin xususiyətləri yeni yaranacaq körpəyə ötürülür . Onurğa beyinindən gətirilən DNT xayalarda spermaya daxil olur
== Miniatür Məlumat bankı: DNT ==
DNT insan orqanizminin məlumat bankıdır. Ətrafınızdakı insanlara baxın və nə cür xüsusiyyətlərinin olduğunu bir anlıq düşünün. Bu insanlara aid göz rəngi, boyun uzunluğu, saç tipi və rəngi, səs tonu, dəri rəngi və s. kimi bütün məlumatlar DNT-lərində qeyd edilmişdir. Bu məlumat bankı həm içində yerləşdiyi hüceyrənin, həm də bədəndəki digər bütün hüceyrələrin quruluşları və ehtiyacları haqqında hər cür məlumatı da içində saxlayır.[[İnsan bədəni]] bir binaya bənzədilsə, bədənin ən incə təfərrüatına qədər nöqsansız plan və layihəsi, bütün texniki detalı ilə hər hüceyrənin nüvəsindəki DNT-də mövcuddur.
DNT hüceyrənin mərkəzində yerləşən nüvədə ciddi şəkildə qorunur. İnsan orqanizmində sayı 100 trilyona çatan hüceyrələrin diametrinin təxminən "millimetrin yüzdə biri" olduğu nəzərə alınsa, nə qədər kiçik yerdən bəhs edildiyi daha yaxşı başa düşülər. Bu möcüzəvi molekul yaradılışdakı mükəmməllik və fövqəltəbiiliyin açıq dəlilidir.DNT-dəki bu məlumatlar sadəcə fiziki xüsusiyyətləri müəyyənləşdirmir. Eyni zamanda hüceyrə və orqanizmdəki minlərlə müxtəlif hadisə və sistemə də nəzarət edir. Məsələn, insanın qan təzyiqinin aşağı, yuxarı və ya normal olması belə DNT-dəki məlumatlarla əlaqədardır.
Elm adamları insanın genetik quruluşu ilə bağlı məlumatların çoxluğunu vurğulamaq üçün fərqli ölçü vahidlərini ortaya qoyurlar. DNT-də qeyd olunmuş məlumatlar o qədər çoxdur ki, bunları kitab halında düşünsək və bu kitabları üst-üstə qoyduğumuzu fərz etsək, 70 metr hündürlükdə kitab yığını alınar. Elm adamları insanın gen xəritəsini makinada yazmağın müddətini də hesablaşmışlar və dəqiqədə 60 söz yazan bir şəxsin gündə səkkiz saat yazaraq bunu ancaq 50 ildə bitirəcəyini də qeyd etmişlər. Həm də qeyd etmişlər ki, DNT-dəki məlumatlarla 200-ə yaxın 500 səhifəlik dəftəri doldurmaq olar.
Gözlə görə bilmədiyimiz, diametri millimetrin milyardda biri qədər olan, atomların yan-yana düzülməsilə əmələ gəlmiş bir zəncirin belə bir məlumata və hafizəyə malik olması və bir canlının bütün həyati funksiyalarının bu məlumat əsasında baş verməsi açıq-aydın yaradılış həqiqətidir.
== Kəşf tarixi ==
| 