Kainat: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 17:
İstiqamətlərin seçilməsi Kainatın maddəsinin orta sıxlığı ilə müəyyən edilir.
 
Qeyd edək ki, yalnız qalaktikaların kütləsi nəzərə alındıqda Kainatın orta sıxlığı üçün <math>\rho = 3 \cdot 10^{-31}q/sm^3</math> alınır. Lakin Kainatda qalaktikalardan başqa sönmüş ulduzlar, qara çüxürlardəliklər, ionlaşmış qazlar və s. kimi materiya da mövcuddur. Bundan əlavə, maddənin çətin müşahidə edilə bilən "gizli" kütləsinin mövcudluğu da istisna olunmur. Bütün bunları nəzərə almaqla hesablanan orta sıxlığın qiyməti böhran sıxlıqdan böyük olur.
 
1980-ci ildə neytrinonunneytrononun sükunət kütləsinin sıfırdan fərqli olduğu aşkar edilir. Bu fakt Kainatın təkamül modelinin təkmişşəldirilməsindətəkmilləşdirilməsində mühüm rol oynadı. Belə ki, Kainatda neytrinonunneytrononun miqdarı başqa zərrəciklədən daha çoxdur. Ona görə də neytrinonunneytrononun kütləsini nəzərə almaqla, Kaiantın orta sıxlığı üçün alınan qiymət böhran sıxlıqdan daha böyük olur. Bu o deməkdir ki, Kainatın genişlənməsi nə vaxtsa sıxılma ilə əvəz olunacaq və son dərəcə böyük sıxlığa malik sinqulyar hala gələcək.
 
Orta sıxlığı böhran sıxlığından kiçik olarsa onun gələcək həyatı birinci istiqamət üzrə davam edər. Müasir mülahizələrə əsasən bu istiqaməkistiqamət bir neçə mərhələyə bölünür.
 
İlk mərhələ, 10<sup>14</sup> il davam edir. Kainatın əsas maddəsi (əvvəlcə hidrogen, sonra isə heliumun yanması hesabına) ulduzlarda tükənir. Hidrogen-helium yanacağı qurtardıqdan sonra, növbə ilə daha ağır elementləri yanır və ulduz öz fəaliyyətini dayandırır. Müxtəlif ulduzlarda bu proses müxtəlif serətləsürətlə getsə də, 10<sup>14</sup> il ərzində bütün ulduzlar sönür.
 
Növbəti mərhələdə, sönmüş ulduzlar qravitasiya qarşılıqlı təsir hesabına yaxınlaşmaqla kinetik enerjilərini bir-birinə verir. Əlavə enerji alan ulduzlar qalaktikanı tərk edir. Ona görə də bu mərhələ qalaktikaların "ulduz buxarlanması" mərhələsi adlanır. Enerjisini itirən ulduzlar isə qalaktikanın mərkəzinə yığılır. Nəticədə, qalaktikanın mərkəzində ifrat kütləli qara çüxür yaranır.
 
Kainatın yaşı 10<sup>18</sup> il olduqda protonlar dağılmağa başlayır, onun yaşı 10<sup>30</sup> il olduqda isə bu dağılma başa çatır. Kainat tədricən elektron-pozitron qazı, neytrinoneytron və fotonlarla dolur. Hesablamalara görə bu proses 10<sup>100</sup> il davam edəcək.
 
Kainatın sonuncu mərhələsi qara çuxurlarındəliklərin kvant "buxarlanması" mərhələsi adlanır.
 
Qeyd edək ki, Kaiantın orta sıxlığı dəqiq məlum olmadığına görə onun taleyini müəyyən edən istiqaməti seçmək çətindir. Ona görə də Kainatın gələcəyi haqqında mülahizələrdə hər iki istiqamət nəzərə alınır. Kollapsdan sonra Kainatda nə baş verəcəyi də açıq qalır. Yəni yenidən Böyük partlayış olub-olmayacağı elmi sübutunu hələ ki, tapa bilməyib.