Zamanın və məkanın fəlsəfəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Vikiləşdirmə}}
[[İmage:Titian
'''Zaman''' fəlsəfədə baş verən hadisələrin ardıcıllığının [[insan]] tərəfindən dərk edilməsidir. Bu dəyişikliklər "zamanın istiqamətini" əsaslandırırlar. Zamanın mövcudluğunu [[Platon]], [[Aristotel]], [[Avqust]], [[Qotfrid Leybnits|Leybnits]], [[Kant]] kimi dahi
Gündəlik həyatdan məlumdur ki, zaman dərk oluna bilməyən obyektlərdən
Zamanın mövcudluğu öz-özlüyündə problem yaradır, çünki, mövcudluq anlayışının vaxtla əlaqələndirilməsi çətindir. İnsan beynində aparılan son tədqiqatlar, molekulyar biologiya və psixologiya
{{Şablon:Tərəfli-bölmə}}
Bütün hadisələr bizə müəyyən sıra ilə göstərildiyi üçün zamanın həmişə irəli doğru axdığını düşünürük. Məsələn, bir xizəkçi həmişə dağdan aşağı doğru sürüşür, yuxarı doğru sürüşmür və ya su damlası su yığınından yuxarı doğru qalxmır, həmişə aşağı doğru düşür. Bu vəziyyətdə xizəkçinin yuxarıdakı vəziyyəti keçmiş, aşağıya çatdığı vəziyyəti isə gələcəkdir. Halbuki əgər yaddaşımızdakı məlumatlar, bir filmin əvvələ yığılması kimi tərsinə doğru göstərilsə, bizim üçün gələcək, yəni aşağıdakı vəziyyəti keçmiş, yuxarıdakı vəziyyəti isə gələcək olar.
Beynimiz müəyyən sıralama üsuluna görə işlədiyi üçün dünyamız hal-hazırda yuxarıda izah edildiyi kimi işləmir və biz də zamanın həmişə irəli axdığını düşünürük. Halbuki bu, beynimizdə verilən qərardır və
Gerçəkdə isə zamanın necə axdığını, ya da axıb axmadığını əsla bilmirik. Bu da zamanın mütləq gerçək olmadığını, yalnız qavrayış forması olduğunu göstərir.
Sətir 21:
Fərqli şərtlərdə, insanların eyni zaman bölümünü, daha uzun və ya daha qısa hiss etmələri də bunun bir nümunəsidir. Məsələn, əməliyyatdakı qardaşının çıxmasını gözləyən insan üçün, bir saat bir neçə saat keçmiş kimi uzun gələ bilər. Ancaq eyni insan çox zövq aldığı bir iş görərkən, bir saatın necə keçdiyindən heç xəbəri olmaya bilər.
Bunu Eynşteynin bir nümunəsi ilə açıqlayaq. Bu nümunəyə görə əkiz qardaşlardan biri Dünyada qalıb digəri işıq sürətinə yaxın sürətdə kosmosa səyahətə çıxarsa, kosmosa gedən insan, geri qayıtdığında əkiz qardaşını özündən daha yaşlı görəcək. Bunun səbəbi kosmosda səyahət edən qardaş üçün zamanın daha yavaş keçməsidir. Eyni nümunə, işıq sürətinin yüzdə doxsan doqquzuna yaxın sürətlə hərəkət edən raketlə, kosmosda səfər edən ata və Dünyada qalan oğlu üçün də düşünülə bilər. Eynşteynə görə "Əgər atanın yaşı 27, oğulunun yaşı 3 olsa, 30 dünya ili sonra ata dünyaya qayıtdığında oğul 33 yaşında, ata isə 30 yaşında olacaq." (Paul Strathern, Einstein
Zamanın nisbi olması, saatın yavaşlaması və ya sürətlənməsi demək deyil; bütün maddi sistemin atom altı səviyyəsindəki zərrəciklərə qədər fərqli sürətlərdə fəaliyyət göstərməsi mənasına gəlir. Zamanın qısaldığı mühitdə insan bədənindəki ürək döyüntüləri, hüceyrələrin bölünməsi, beyinin fəaliyyəti daha ağır işləyir. Bu halda insan zamanın yavaşlamasını heç fərq etmədən gündəlik həyatını davam etdirir.
Sətir 36:
Mələklər və ruh (Cəbrail) Onun dərgahına (dünya ilə müqayisədə) müddəti əlli min il olan bir gündə qalxarlar. (Məaric Surəsi, 4)
O, göydən yerə qədər olan bütün işləri idarə edir. Sonra (həmin işlər) sizin saydığınızın (dünya ilinin) min ilinə bərabər olan bir gündə
==Zamanın nisbiliyi, qədər gerçəyini də açıqlayır==
|