Təkamül: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Fixed grammar
Teq: Mobil tətbiqetmə vasitəsilə redaktə
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 13:
}}
 
'''Təkamül nəzəriyyəsi''' - [[biologiya]]da Yer kürəsinin [[Biosfer|biosferas]]ının, onu ayrı-ayrı növlərinin tarixi inkişafını təhlil edən [[ideya]] və [[konsepsiya]]ların cəmicəmidir. Canlıların təkamülü fikri [[antik dövr]]dən irəli sürülürdü, ancaq məhz [[Çarlz Darvin]]in əsərləri təkamülü biologiyanın əsas konsepsiyasına çevirir. Baxmayaraq ki, vahid və ümumi qəbul olunmuş bioloji təkamül nəzərəriyyəsinəzəriyyəsi indiyə qədər yaradılmayıb, təkamülü təsdiq edən çoxlu sayda elmi dəlillər və nəzəriyyələr mövcud olduğu üçün təkamül faktı elmi ictimaiyyətdə şübhə doğurmur.
 
== Kimyəvi təkamül==
Sətir 45:
 
== Qazıntı sübutları ==
[[Bitkilər|Bitki]] və [[Heyvanlar|heyvan]] öləndən sonra onların qalıqları ətraf mühitdə səpələnmiş halda olur. Bəzən onlar [[Torpaq|torpağ]]<nowiki/>a çökə bilər. [[Vaxt]] keçdikcə onlar [[qaya]] süxurlarına çevrilir. Tədrici kimyəvi proseslər nəticəsində kalsiya [[skelet]]<nowiki/>lə və yaxud cəsədin digər bərk hissələri ətraf mühitdəki mineral [[maddə]]<nowiki/>lərlə qarışır (nadir hallarda yumşaq strukturlar, məsələn [[dəri]] və ya lələklər də qalır). Ən axırda bu proses qayalarda ideal iz-şəkil qoymaqla daşlaşmış qalığa çevrilir. Bütün aşkar olumnuşolunmuş daşlaşmış qalıqlar qazıntı sübutları adlanırlar.
 
[[Avstraliya]] qayalarında aşkar olunan qədim çöküntülərdə canlı izlərinin yaşı təxminən 3.5 [[1000000000 (ədəd)|milyard]] ilə [[Bərabərlik|bərabər]]<nowiki/>dir. Bunlar indi [[Yer|yer kürəsi]]<nowiki/>ndə müxtəlif cür [[Orqanizm|canlı]] formalarının tədriclə mürəkkəbləşərək, sadə [[Orqanizm|canlılar]]<nowiki/>dan yarandığı [[tarix]]<nowiki/>i göstərir. Əksər qədim [[Orqanizm|canlı]] [[həyat]] sadə bir [[hüceyrə]]<nowiki/>lilərdən ibarət olub. Təxminən 800 [[milyon]] [[İl|il]] qabaq [[Çoxhüceyrəlilər|çoxhüceyrəli]] [[həyat]] formaları yaranıb. Onların [[bədən]]<nowiki/>i yumşaq oldugu üçün onlardan demək olar ki, iz qalmayıb, lakin son [[Onilliklərinə görə pornoaktrisaların siyahısı|onilliklər]]<nowiki/>də [[alim]]<nowiki/>lər tapılmış çöküntü qalıqlarındakı izlər əsasında onların bu [[dövr]]<nowiki/>də yaşadığını gördülər. Təxminən 550 [[milyon]] [[İl|il]] qabaq bərk örtüklər və [[skelet]]<nowiki/>lər meydana cıxdı, bu [[Zaman|vaxt]]<nowiki/>dan başlayaraq əsl qazıntı qalıqları tapıldı. İlk [[Onurğalılar|onurğa]]<nowiki/>lı [[Orqanizm|canlı]]<nowiki/>lar-[[balıqlar]] 300 [[1000000 (ədəd)|milyon]] [[İl|il]] qabaq yarandı, [[dinozavrlar]] 65 [[1000000 (ədəd)|milyon]] [[İl|il]] qabaq ( baxın. [[Holokost|Kütləvi ölümlər]] ) [[Ölüm|ölm]]əyə başaladılarbaşladılar və 4 [[1000000 (ədəd)|milyon]] [[İl|il]] qabaq [[Afrika]]<nowiki/>da [[İnsan|insan]] qalıqları tapıldı. Bu hadisələr barədə qazıntı qalıqları yazılarında oxumaq olar.
 
== [[Biokimya|Biokimyəvi]] sübutlar ==
Bizim [[planet]]<nowiki/>dəki bütün canlı [[orqanizm]]<nowiki/>lərdə eyni [[gen]]<nowiki/>etik [[Kodlar|kod]] var- biz hamımız universal [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]] dil<nowiki/>ində yazı<nowiki/>lmış müxtəlif [[İnformasiya|informasiya]] toplusundan ibarətik. Əgər [[həyat]] yuxarıda göstərilmiş [[ssenari]] əsasında [[İnkişaf|inkişaf]] edibsə, onda müasir canlı orqanizmlərdə [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]–nin üst-üstə düşməsi [[Ardıcıllıq|ardıcıll]]ığı ümumi əcdadın nə qədər əvvəl yaşamasından asılı müxtəlifliyə malik olmalıdır. Məsələn, [[İnsan|insan]] və [[şimpanze]]<nowiki/>dəki eyni [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]] ardıcıllığı [[İnsan|insan]] və [[Balıqlar|balıq]] arasındakından daha çox olmalıdır, çünki [[İnsan|insan]] və [[şimpanze]] əcdadları 6 [[1000000 (ədəd)|milyon]] [[İl|il]] qabaq, balıq və insan əcdadları isə 100 [[1000000 (ədəd)|milyon]] [[İl|il]] qabaq yaşamışdır. Həqiqətən də canlı [[Orqanizm|orqanizmlər]]<nowiki/>in [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]-sini təhlil etməklə bu gümanın təsdiqini görürük. İki [[orqanizm]]<nowiki/>də təkamül ağacı nə qədər uzaqdadırsa [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]-də o qədər də az oxşarlıq tapılır. Bu ona görə təmamilə [[aydın]]<nowiki/>dır ki, çox [[Zaman|vaxt]] keçdikcə daha cox fərq toplanıb. [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]-nin [[analiz]]<nowiki/>indən istifadə etməklə [[Molekulyar biologiya|molekulyar]] [[saat]] adlanan [[metod]] bizim [[göz]]ümüzü təkamülün kecmişinə doğru açır. İnsanın [[Dezoksiribonuklein turşusu|DNT]]-sinin [[şimpanze]]<nowiki/>ninkinə yaxın olması təkamül nəzəriyyəsinin inandırıcı sübutu sayıla bilər.
 
== İstinadlar ==