Mars: Redaktələr arasındakı fərq

|digər adları =

|asteroidin işarəsi =

 

|kəşf-ref =

|kəşf tarixi-ref =

|kəşf üsulu =

 

|orbita-ref = <ref name="horizons" />

|dövr =

|periastrı =

|apoastrı =

|periapsidi =

|apoapsidi =

|orbitinin radiusu =

|ekssentrisiteti = 0.0935±0.0001

|orbital sürəti = 24.077 km/san

|anomaliyası = 19.3564°

|orta radiusu = 3389.5±0.2 km <ref group="q">Ellipsoidə uyğun gəlir.</ref><ref name="Seidelmann2007" /><br>

|böyük dairəsinin çevrəsi =

|həcmi = 1.6318×1011 km³ <ref name=lodders1998/> <br> 0.151 [[Yer]]

|sıxlığı = 3.9335±0.0004<ref name="lodders1998" /> q/cm³

|sərbəstdüşmə təcili = 3.711 m/s² <ref name="lodders1998" /><br>0.376 q

|ikinci kosmik sürəti =

|fırlanma sürəti = 868.22 km/saat (241.17 m/san)

|oxunun maililiyi = 25.19°

|meyllənməsi = 52.88650°

|qütb səma eni =

|qütb səma uzunluğu =

|spektral sinfi =

|görünən ulduz həcmi = +1.6-dan −3.00-ə<ref Name="MallamaSky" />

'''Mars''' — [[Günəş sistemi]]nin [[Günəş]]ə yaxınlığına görə dördüncü və kiçikliyinə görə [[Merkuri]]dən sonra ikinci [[planet]]i. Adını [[Roma mifologiyası]]nın [[Mars (mifologiya)|müharibə tanrısı]]ndan alan bu planetin səthində [[dəmir]] oksidinin geniş yayılması ona [[qırmızı]] görünüş verir və o, tez-tez "qırmızı planet" kimi təsvir edilir.<ref name="nasa_hematite" /> Mars nazik [[atmosfer]]i və həm [[Ay]]ın [[Zərbə krateri|çarpışmadan sonra yaranan kraterləri]], həm də [[Yer]]in [[vulkan]]ları, dərələri, [[səhra]]ları, qütb buz örtüklərini xatırladan səth xüsusiyyətləri olan terrestrial (əsasən silikat süxurları və [[metallar]]dan ibarət) planetdir. Marsın fırlanma periodu və mövsümi dövrləri Yerinkinə oxşardır; oxunun mailliyi mövsümləri əmələ gətirir. Mars Günəş sistemində bilinən ən hündür ikinci (planetdə birinci ən hündür) dağ - [[Olimp (Mars)|Olimp Dağı]]nın və ən böyük kanyonlardan biri [[Valles Marineris]]in olduğu yerdir. Şimal Yarımkürəsindəki hamar Borealis hövzəsi planetin 40%-i əhatə edir və nəhəng bir çarpışmadan sonra yaranan xüsusiyyət ola bilər.<ref name="northcratersn" /><ref name="northcraterguard" /> Marsın iki peyki var: [[Fobos]] və [[Deymos]]. Kiçik və nizamsız formalaşmış peyklərdir. Bu peyklər Mars troyası ''5261 Evrika'' kimi planet tərəfindən tutulmuş asteroidlər ola bilər.<ref>{{cite web|title=Mars Moon Mystery|author=John P. Millis| url=http://space.about.com/od/mars/a/Mars-Moon-Mystery.htm}}</ref><ref>{{cite journal|author=Adler, M.; Owen, W. and Riedel, J. |date=2012|url=http://www.lpi.usra.edu/meetings/marsconcepts2012/pdf/4337.pdf|bibcode=2012LPICo1679.4337A|work=Concepts and Approaches for Mars Exploration, held June 12–14, 2012 in Houston, Texas. LPI Contribution No. 1679, id.4337|title= Use of MRO Optical Navigation Camera to Prepare for Mars Sample Return|volume=1679|page=4337}}</ref>

 

 

Marsın yeddi işləyən [[kosmik gəmi]]si var: beşi orbitdə: ''Mars Odyssey'', ''Mars Express'', ''Mars Reconnaissance Orbiter'', ''MAVEN'' və ''[[Mars Orbiter Mission]]'' və ikisi səthində: Mars Kəşfiyyat Roveri ''Opportunity'' və Mars Elm Laboratoriyası ''Curiosity''. Səthdə uzun müddət işləyə bilməyən kosmik gəmilərə ''MER-A Spirit'' və ya 2008-ci ildə missiyasını bitirən ''Phoenix'' [[enmə aparatı]] kimi başqa enmə aparatları və [[rover]]ləri daxildir. ''Mars Reconnaissance Orbiter'' tərəfindən edilən müşahidələr Marsda ən isti aylarda axan suyu aşkar edib..<ref name="NASA&nbsp;– NASA Spacecraft Data Suggest Water Flowing on Mars"/> 2013-cü ildə [[NASA]]-nın ''Curiosity'' roveri aşkar etdi ki, Mars torpağı kütləcə 1.5-3% su təşkil edir.<ref name="Guardian"/>

Mars terrestrial planetdir, yəni [[silisium]] və [[oksigen]]dən təşkil olunan minerallar, metallar və adətən süxuru əmələ gətirən başqa elementlərdən təşkil olunmuşdur. Marsın səthi başlıca olaraq toleyitik [[bazalt]]dan təşkil olunmuşdur<ref name=science324_5928_736/>, ancaq bəzi hissələr bazaltdan daha çox silisium oksidlə zəngindir. Bu da Yerdə və ya silisium oksid şüşəsində olan andezitik süxurlara oxşardır. Aşağı albedolu regionlarda plaqioklaz feldispat vardır. Şimali aşağı albedolu regionlar isə təbəqə silikatları və yüksək silisiumlu [[şüşə]]nin normal miqdarından daha çoxuna sahibdir. Cənubi dağlıq hissələrə yüksək kalsiumlu piroksen daxildir. Həmçinin, müəyyən ərazilərdə xas hematit və olivin də tapılmışdır.<ref name=jgr107_E6/> Səthin çox hissəsi narın dənəli dəmir(III) oksid tozu ilə örtülmüşdür.<ref name=sci300a/><ref name=sci300b/>

 

 

Marsın strukturlaşmış qlobal [[maqnit sahəsi]]nin olması barədə heç bir sübut olmasa da<ref name="magnetosphere" />, müşahidələr göstərir ki, planet qabığının hissələri maqnetik olub və keçmişdə onun ikiqütblü sahəsinin dalğalı qütblük fasilələri baş verib. Maqnetik cəhətdən həssas mineralların bu paleomaqnetizmi Yerin okean dibindəkilərə oxşardır. 1999-cu ildə çap edilən və 2005-ci ilin oktyabrında yenidən nəzər salınan bir nəzəriyyə budur ki, bu dalğalar Marsda 4 milyard il əvvəl planetar dinamonun funksiyasını dayandırması və planetin maqnit sahəsinin zəifləməsindən əvvəl [[plitələrin tektonikası]]nı əks etdirir.<ref name="plates" />

Planetlərin formalaşmasından sonra onların hamısı Son Ağır Bombardmana məruz qaldı. Marsın səthinin təqribən 60%-i bu eranın toqquşmalarını göstərir<ref name=zharkov93/><ref name=icarus165_1/><ref name=barlow88/>, ancaq bu hadisələrin səbəb olduğu çarpışmadan sonra yaranan geniş hövzələr bəlkə də səthin qalan hissəsinin təməlini təşkil edir. Marsın şimal yarımkürəsində 10600×8500 kilometrlik ərazini əhatə edən böyük təsir hövzəsinin izi var. O, Ayın Cənub qütbü-Aitken hövzəsindən təqribən 4 dəfə böyükdür və indiyə qədər kəşf edilmiş ən böyük təsir hövzəsidir.<ref name=northcratersn/><ref name=northcraterguard/> Bu nəzəriyyə təklif edir ki, Mars təqribən 4 milyard il əvvəl [[Pluton]] ilə eyni ölçülü cisimlə toqquşub. Marsın yarımkürə dixotomiyasına səbəb olduğu fikirləşilən hadisə planetin 40%-i əhatə edən hamar Borealis hövzəsini yaradıb.<ref name=sciam080627/><ref name=nyt080626/>

 

 

Marsın geoloji tarixi bir çox dövrlərə bölünə bilər ancaq aşağıdakı üç dövr ən əsaslarıdır:<ref name=jog91/><ref name=ssr_96_1_4/>

 

=== Torpağı ===

 

''Phoenix'' [[enmə aparatı]] Marsın torpağının bir az qələvili olduğunu və tərkibində [[maqnezium]], [[natrium]], [[kalium]] və [[xlor]] kimi elementlərin olduğunu göstərən məlumat verdi. Bu maddələr Yer planetində bağlarda tapılır və onlar bitkilərin böyüməsi üçün vacibdir.<ref name=bbc080627/> Enmə aparatı tərəfindən edilən təcrübələr göstərdi ki, Mars torpağının pH-ı 7.7-dir və 0.6% duz perxlorat saxlayır.<ref name="marssalt" /><ref name=jpl_soil/><ref>{{cite journal | last1 = Kounaves | first1 = S. P. | display-authors = 1 | last2 = et al | year = 2010 | title = Wet Chemistry Experiments on the 2007 Phoenix Mars Scout Lander: Data Analysis and Results | url = | journal = J. Geophys. Res. | volume = 115 | issue = | page = E00-E10 | doi = 10.1029/2008JE003084 | bibcode=2009JGRE..114.0A19K}}</ref><ref>{{cite journal | last1 = Kounaves | first1 = S. P. | display-authors = 1 | last2 = et al | year = 2010 | title = Soluble Sulfate in the Martian Soil at the Phoenix Landing Site | url = | journal = Icarus | volume = 37 | issue = | page = L09201 | doi = 10.1029/2010GL042613 | bibcode=2010GeoRL..37.9201K}}</ref>

 

=== Hidrologiyası ===

 

Buz suyun böyük miqdarının Marsın qalın Kriosferində qaldığı fikirləşilir. ''Mars Express'' və ''Mars Reconnaissance Orbiter''indən gələn radar məlumatı hər iki qütbdə (İyul 2005-ci il) <ref name="specials1" /><ref name=bbc040124/> və orta en dairələrində (Noyabr 2008-ci il) <ref name="jsg.utexas.edu" /> buz suyun böyük miqdarının olmasını göstərir. ''Phoenix'' enmə aparatı 31 iyul 2008-ci ildə səthi Mars torpağında olan buz suyu nümunə kimi götürdü.<ref name="spacecraft1" />

Deltalar və allüvial konuslar kimi başqa geoloji xüsusiyyətlər erkən Mars tarixindəki bəzi interval və ya intervallarda isti, nəm şərtlərin olduğunu göstərir.<ref name=Lewis2006/> Belə vəziyyətlər səthin böyük hissəsi boyunca krater göllərinin olmasını tələb edir.<ref name=Matsubara2011/> Bəzi müəlliflər uzağa gedərək iddia edirlər ki, Mars keçmişinin bəzi vaxtlarında planetin aşağı şimali düzənliklərinin çoxu yüz minlərlə dərinliyə malik okeanla örtülmüşdür, ancaq bu iddia mübahisəli olaraq qalır.<ref name=Head1999/>

 

 

 

 

 

==== Qütb örtükləri ====

 

=== Coğrafiyası və səthinin xüsusiyyətlərinin adlandırılması ===

İohan Henrix Medler və Vilhelm Ber [[Ay]]ın xəritəçəkməsi ilə xatırlansalar da, onlar ilk "areoqraflar" idilər. Onlar Marsın səth xüsusiyyətlərinin dəyişməz olduğunu müəyyən etməklə və planetin fırlanma periodunu dəqiqliklə müəyyən etməklə işlərinə başladılar. 1840-cı ildə Medler 10 ilin müşahidələrini birləşdirdi və Marsın ilk xəritəsini çəkdi. Ber və Medler ad verməkdənsə, qeydləri hərflərlə göstərdilər; ''Meridian Bay'' xüsusiyyət "a" idi.<ref name=sheehan_ch04/>

 

 

==== Təsir topoqrafiyası ====

Marsın topoqrafiyasının dixotomiyası qəribədir; şimali düzənlikləri lava axınlarına görə düzləşib, cənubi yüksək ərazilər isə qədim təsirlərə görə çökük olub. 2008-ci il araşdırması 1890-cı ildə irəli sürülən nəzəriyyə ilə əlaqədar sübutu təqdim etdi; nəzəriyyəyə görə, Marsın şimal yarımkürəsi Yerin Ayının ölçüsünün onda birindən üçdə ikisinə qədər olan obyektlə toqquşub. Bu həqiqətdirsə, Marsın şimal yarımkürəsi 10600 kilometr uzunluğu və 8500 eni olan təsir kraterinin yeri olacaq. Bu da təxmini olaraq [[Avropa]], [[Asiya]] və [[Avstraliya]]nın birlikdə sahib olduğu ərazidir və bu krater Günəş sistemində ən böyük [[zərbə krateri|toqquşmadan sonra yaranmış krater]] olan Cənub qütbü-Aitken hövzəsini üstələyir.<ref name=northcratersn/><ref name=northcraterguard />

 

 

Marsın üzərində bir çox [[zərbə krateri|zərbə kraterləri]] var: [[diametr]]i 5 [[kilometr]] və ya çox olan 43 min [[Krater (vulkan)|krater]] tapılıb.<ref name=wright03/> Bunlardan təsdiq olunmuş ən böyüyü Hellas təsir krateridir, hansı ki, Yerdən rahat görünən parlaq albedo xüsusiyyətidir.<ref name=ucar_geography/> Marsın kiçik ölçüsünə görə onun obyektlə toqquşmasının ehtimalı Yerinkinin yarısıdır. Mars [[asteroid qurşağı]]na yaxın yerləşir, beləliklə bu mənbədən olan materiallarla toqquşma ehtimalı artır. Marsın həmçinin qısa müddətli [[komet]]lərlə toqquşma ehtimalı böyükdür, məsələn, buna [[Yupiter]]in orbitindəkilər aiddir.<ref name=emp9/> Bundan başqa Marsın [[Ay]]la müqayisədə daha az krateri var, ona görə ki, Marsın [[atmosfer]]i kiçik [[meteorit]]lərə qarşı müdafiə təşkil edir. Bəzi kraterlərin morfologiyası göstərir ki, meteoritlər dəyəndən sonra torpaq nəm olub.<ref name=emp45/>

 

==== Vulkanlar ====

Qalxan vulkanı [[Olimp (Mars)|Olimp]] geniş dağlıq bölgəsi Farsisdəki sönmüş vulkandır. Bu bölgədə digər böyük vulkanlar da var. Olimp dağının hündürlüyü [[Everest]] dağının hündürlüyündən təqribən üç dəfə böyükdür, bu da deməkdir ki, müqayisədə 8.8 kilometrdən hündürdür.<ref name=scsdes49/> Ölçülməsindən asılı olaraq, o, [[Günəş sistemi]]ndə ən uzun və ya ikinci ən uzun dağdır. Müxtəlif mənbələr onun hündürlüyünü 21 kilometrdən 27 kilometrə qədər gedən oblastda verir.<ref>{{cite web|url=http://www.mountainprofessor.com/olympus-mons.html|title=Olympus Mons|work=mountainprofessor.com}}</ref><ref name=glenday09/>

 

Mars 4 milyard il əvvəl böyük ehtimalla çoxsaylı asteorid zərbələrinə görə maqnitosferini itirib<ref name="swind" /><ref>[http://www.wired.com/2011/01/mars-dynamo-death/ Multiple Asteroid Strikes May Have Killed Mars’s Magnetic Field]</ref>, beləliklə günəş küləyi Mars ionosferi ilə birbaşa əlaqədə olur və bu xarici təbəqədən atomları qopararaq atmosfer sıxlığını azaldır. Həm ''Mars Global Surveyor'', həm də ''Mars Express'' Marsdan kosmosa gedərək yox olan ionlaşmış atmosferik hissəcikləri qeydə alıb<ref name="swind" /><ref name="swind2" /> və bu atmosferik itki gələcək MAVEN orbiter tərəfindən tədqiq ediləcək. Yerlə müqayisədə Marsın atmosferi aşağı təzyiqlidir. Səthdə atmosfer təzyiqi aşağı qiyməti Olimp dağında 30 Pa-dan (0.030 kPa) yuxarı qiyməti Hellas [[zərbə krateri]]ndə 1,155 Pa-dan artıq (1.155 kPa) olur.<ref name=bolonkin09/> Marsdakı yüksək atmosfer sıxlığı Yer səthində 35 kilometrə qədər məsafədə aşkar edilənə bərabərdir.<ref name=atkinson07/> Ortaya çıxan orta səth təzyiqi Yerdəkinin (101.3 kPa) 0.6%-dir. Atmosferin şkala hündürlüyü təqribən 10.8 kilometrdir<ref name=carr06/> və Yerin şkala hündürlüyündən yüksəkdir. (6 kilometr) Bu fərqin səbəbi odur ki, Marsın səth qravitasiyası Yerinkinin təqribən 38%-dir. Bu effekt aşağı temperatur və Marsın atmosferinin 50% yüksək orta molekulyar kütləsi ilə balanlaşdırılır.

 

Marsın atmosferi cüzi oksigen və su ilə birlikdə təqribən 96% karbon dioksid, 1.93% arqon and 1.89% azotdan təşkil olunmuşdur.<ref name="nssdc" /><ref name=Abundance>{{cite web|url=http://www.sciencemag.org/content/341/6143/263.abstract|title=Abundance and Isotopic Composition of Gases in the Martian Atmosphere from the Curiosity Rover|work=Sciencemag.org|date=July 19, 2013|accessdate=August 19, 2013}}</ref> Tozludur, diametrdə təqribən 1.5 mikrometr olan hissəciklər saxlayır. Bu səthdən görüləndə Mars səmasına sarı-darçını rəng verir.<ref name="dusty" />

 

 

Fikirləşilən metan destruksiyası müddəti təqribən 4 Yer ili qədər uzun və təqribən 0.6 Yer ili qədər qısa ola bilər.<ref name=plumes /><ref name=nature460/> Bu sürətli dövriyyə planetdə qazın aktiv mənbəyi olduğunu göstərir. [[Vulkan]]ik aktivlik, [[komet]]lərin təsiri və metanogen [[mikroorqanizmlər|mikroorqanizm]] həyat formalarının mövcudluğu mümkün mənbələr arasındadır. Metan su, karbon dioksid və Marsda yayılmış olivinlə əlaqədar qeyri-bioloji serpentinizasiya prosesi ilə də istehsal edilə bilər.<ref name="olivine" />

2012-ci ilin avqustunda Marsa enən ''Curiosity'' [[rover]]i [[metan]]ın müxtəlif [[izotop]]oloqlarını ayırd edən ölçmələr aparmağa nail oldu<ref>{{cite web|url=http://www.astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2765&mode=thread&order=0&thold=0|title=Making Sense of Mars Methane|accessdate=October 8, 2008|last=Tenenbaum|first=David|date=June 9, 2008|work=Astrobiology Magazine|archiveurl= http://web.archive.org/web/20080923195833/http://astrobio.net/news/modules.php?op=modload&name=News&file=article&sid=2765&mode=thread&order=0&thold=0| archivedate= September 23, 2008 | deadurl= no}}</ref>, ancaq hətta missiya [[mikroskop]]ik Mars həyatının metanın mənbəyi olduğunu müəyyən etsə də, həyat formaları çox güman ki, roverin çatdığı yerdən kənarda - səthdən çox aşağıda mövcuddur.<ref>{{Cite news|first=Bill|last=Steigerwald|authorlink=|title=Martian Methane Reveals the Red Planet is not a Dead Planet|date=January 15, 2009|publisher=NASA|url=http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|work=NASA's Goddard Space Flight Center|pages=| accessdate=January 24, 2009|language=| archiveurl=http://web.archive.org/web/20090117141425/http://www.nasa.gov/mission_pages/mars/news/marsmethane.html|archivedate= January 17, 2009 | deadurl= no}}</ref> [[Təmzinlənə bilən Lazer Spektrometr]]lə edilən ilk ölçmələr təyin etdi ki, ölçmə nöqtəsində, enmə yerində metan milyardda beş hissədən azdır.<ref>{{cite web |url=http://www.ustream.tv/nasajpl |title=Mars Curiosity Rover News Telecon -November 2, 2012}}</ref><ref name="Science-20121102">{{cite web |last=Kerr |first=Richard A.|title=Curiosity Finds Methane on Mars, or Not|url=http://news.sciencemag.org/sciencenow/2012/11/curiosity-finds-methane-on-mars-.html |date=November 2, 2012|publisher=[[Science (journal)]] |accessdate=November 3, 2012 }}</ref><ref name="Space-20121102">{{cite web|last=Wall |first=Mike |title=Curiosity Rover Finds No Methane on Mars —Yet|url=http://www.space.com/18333-mars-rover-curiosity-methane-measurements.html |date=November 2, 2012|publisher=[[Space.com]] |accessdate=November 3, 2012 }}</ref><ref name="NYT-20121102">{{cite news|last=Chang|first=Kenneth |title=Hope of Methane on Mars Fades|url=http://www.nytimes.com/2012/11/03/science/space/hopes-for-methane-on-mars-deflated.html |date=November 2, 2012 |publisher=New York Times |accessdate=November 3, 2012 }}</ref> [[19 sentyabr]] [[2013-cü il]]də [[NASA]] alimləri ''Curiosity'' [[rover]]indən edilən sonrakı ölçmələrdən [[atmosfer]]ik [[metan]]ın müəyyən edilmədiyini xəbər verdi. Ölçülmüş qiymət [[həcm]]cə milyardda 0.18±0.67 hissə idi və bu həcmcə milyardda 1.3 hissə yuxarı həddə uyğun gəlir (95% etibar həddi) və nəticə olaraq yekun verir ki, Marsdakı hal-hazırki metanogenik [[mikroorqanizmlər|mikroorqanizm]] fəaliyyəti azalıb.<ref name="SJ-20130919">{{cite journal |last1=Webster |first1=Christopher R. |last2=Mahaffy |first2=Paul R. |last3=Atreya |first3=Sushil K. |last4=Flesch |first4=Gregory J. |last5=Farley |first5=Kenneth A. |title=Low Upper Limit to Methane Abundance on Mars |url=http://www.sciencemag.org/content/early/2013/09/18/science.1242902.abstract |date=September 19, 2013 |journal=[[Science (journal)|Science]] |doi=10.1126/science.1242902 |accessdate=September 19, 2013 |bibcode = 2013Sci...342..355W }}</ref><ref name="SCI-20130919">{{cite journal |last=Cho |first=Adrian |title=Mars Rover Finds No Evidence of Burps and Farts |url=http://news.sciencemag.org/space/2013/09/mars-rover-finds-no-evidence-burps-and-farts

|date=September 19, 2013 |work=[[Science (journal)]] |accessdate=September 19, 2013 }}</ref><ref name="NYT-20130919">{{cite news |last=Chang |first=Kenneth |title=Mars Rover Comes Up Empty in Search for Methane |url=http://www.nytimes.com/2013/09/20/science/space/mars-rover-comes-up-empty-in-search-for-methane.html |date=September 19, 2013 |work=[[New York Times]] |accessdate=September 19, 2013 }}</ref> [[2016-cı il]]də fəaliyyətə keçməsi planlanan ''Mars Trace Gas Mission'' [[orbiter]]i metanı<ref>{{Cite news|first=Paul|last=Rincon|authorlink=|title=Agencies outline Mars initiative|date=July 9, 2009|publisher=|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8130393.stm|work=BBC News|pages=|accessdate=July 26, 2009|language=}}</ref><ref>{{Cite news|authorlink=|title=NASA orbiter to hunt for source of Martian methane in 2016|date=March 6, 2009|publisher=|url=http://www.thaindian.com/newsportal/health/nasa-orbiter-to-hunt-for-source-of-martian-methane-in-2016_100163335.html|work=Thaindian News|pages=|accessdate=July 26, 2009|language=}}</ref>, həmçinin [[formaldehid]] və metanol kimi parçalanma məhsullarını tədqiq edəcək.

}}

 

 

 

Mars Günəş sistemində ən böyük [[qum fırtınası|toz fırtınalarına]] sahibdir. Bu kiçik ərazilərdəki fırtınalardan bütün planeti əhatə edən qiqant fırtınalara qədər dəyişə bilər. Fırtınalar Mars Günəşə ən yaxın olanda baş verə bilir və qlobal temperaturu artırdığı nümayiş etdirilib.<ref name=philips01/>

 

== Orbiti və fırlanması ==

Marsın Günəşdən orta məsafəsi təqribən 230 milyon kilometrdir və onun orbital periodu 687 Yer günüdür. Marsda günəş günü Yerinkindən bir az uzundur: 24 saat, 39 dəqiqə və 35.244 saniyə. Mars ili 1.8809 Yer ilinə bərabərdir və ya 1 il, 320 gün və 18.2 saat.<ref name="nssdc" />

 

 

== Həyat axtarışı ==

 

Maqnitosferin çatışmazlığı və Marsın atmosferinin həddindən artıq aşağı təzyiqli olması problemdir: planetin səthi boyunca kiçik miqdarda istilik daşınması, [[günəş küləyi]] bombardmanına qarşı zəif izolyasiyası və suyu maye formasında saxlamaq üçün qənaətbəxş olmayan təzyiqi var. (qaz halına sublimasiya edir) Həmçinin Mars təqribən və ya bəlkə də tamamilə geolojik olaraq ölüdür. Vulkanik fəaliyyətin sonu kimyəvi maddələrin və mineralların planetin səthində və daxilində dövr etməsini dayandırıb.<ref name=hannsson97/>

 

''Curiosity'' roverinin ''Rocknest''də öz şəklini çəkməsi (31 oktyabr 2012). Uzaqda Qeyl kraterinin kənarı və Aeolis dağının ətəkləri.]]

 

 

== Kəşfiyyat missiyaları ==

Yerdən edilən müşahidələrdən başqa Mars haqqında əldə edilən sonrakı informasiya Mars ətrafındakı orbitinin üstündəki və ya içindəki beş aktiv kosmik gəmidən (üç orbiter və iki rover) gəlir: ''2001 Mars Odyssey''<ref name="nasa081009">{{cite web|url=http://mars.jpl.nasa.gov/odyssey/newsroom/pressreleases/20081009a.html|title=NASA's Mars Odyssey Shifting Orbit for Extended Mission|publisher=NASA|date=October 9, 2008|accessdate=November 15, 2008}}</ref>, ''Mars Express'', ''Mars Reconnaissance Orbiter'', ''Opportunity rover'' və ''Curiosity rover''.

 

 

== Müşahidəsi ==

Marsın orbiti eksentrik olduğundan onun [[görünmə böyüklüyü]] Mars Günəşin əks tərəfində olduğu zaman −3.0-dən −1.4-ə qədər dəyişə bilər. Planet Günəşlə eyni tuşlamada olanda minumum parlaqlıq +1.6-dır.<ref name="MallamaSky" /> Mars, adətən, sarı, narıncı və ya qırmızı olur. Marsın həqiqi rəngi [[wikt:butterscotch|iris]] rənginə yaxındır və görülən qırmızılıq sadəcə Marsın atmosferindəki tozdur. NASA-ın Spirit roveri mavi-boz qayaları və açıq-qırmızı qum sahələri ilə yaşıl-qəhvəyi, palçıq rəngli landşaftın şəkillərini çəkib.<ref name=lloyd06/> Mars Yerdən ən uzaq olanda yaxın olduğu zaman aralarında olan məsafədən yeddi dəfədən çox uzaqdır. Münasib olmayan yerdə olanda Mars Günəşin parıltısında bir dəfə üçün aylarca yox ola bilər. Ən münasib vaxtlarda - 15 və ya 17 illik intervallarda və həmişə iyulun axırı və sentyabrın əvvəli teleskopla Marsın bir çox səth detalları görünə bilər. Hətta aşağı böyüdülmədə (teleskopda) xüsusilə gözəçarpan xüsusiyyət qütb buz örtükləridir.<ref name=shallowsky/>

 

=== Ən yaxın yanaşmalar ===

==== Nisbi ====

 

==== Mütləq ====

 

== Tarixi müşahidələri ==

 

=== Qədim dövr və Orta əsrlər dövrünün müşahidələri ===

 

[[E.ə. IV əsr|Eramızdan əvvəl IV əsr]]də [[Aristotel]] Marsın çox uzaqda olduğunu bildirərək Mars Ayın arxasında yox olduğunu qeyd etdi.<ref name=poor08/> [[İsgəndəriyyə]]də yaşayan [[Ptolomey]]<ref name="google" /> Marsın orbital hərəkəti məsələ haqqında mülahizə yürütməyə çalışdı. Ptolomeyin modeli və onun astronomiya üzərində kollektiv işi ''Almagest'' kolleksiyasında təqdim edildi. ''Almagest'' növbəti 14 əsr üçün Qərb astronomiyasında etibarlı traktat oldu.<ref name="google7"/> [[Qədim Çin]]dəki ədəbiyyat təsdiqləyir ki, Mars [[E.ə. IV əsr|eramızdan əvvəl IV əsr]]dən gec olmamaqla [[Çin]] astronomları tərəfindən bilinirdi.<ref name=needham_ronan85/> Eramızın [[V əsr]]ində hind astronomik mətni ''Surya Siddhanta'' Marsın [[diametr]]ini hesablayırdı.<ref name=jse97/> [[Şərqi Asiya]] mədəniyyətlərində Mars ənənəvi şəkildə Beş elementə əsaslanaraq "od ulduzu" (火星) olaraq adlandırılırdı.

 

=== Kosmik gəmilərin səyahəti ===

1960-cı və 1970-ci illərdə NASA-ın ''Mariner'' missiyaları zamanı [[kosmik gəmi]]lər planetə səyahət etməyə başlayanda bu məhfumlar kökündən sarsıldı. Əlavə olaraq həyat aşkar etmə məqsədilə edilən ''Viking'' təcrübələrinin nəticələri ümumən düşmən, ölü planet fərziyyəsinin qəbul edildiyi dövrə səbəb oldu.<ref name=ward_brownlee00/>

 

 

=== Marslılar ===

Marsda əqlə sahib marslıların yaşaması ilə bağlı fikir XIX əsrin sonlarında partladı. Skiaparellinin "kanallar"ı müşahidə etməsi və Persival Louelin bu mövzudakı kitabları planet üçün standard anlayışı irəli sürdü. Bu anlayışa görə Mars quru, sərin, cansız dünya idi və qədim sivilizasiyalar burada suvarma üçün qurğular tikirdilər.<ref name=prion/>

 

<blockquote>Mars bizim yerlə əlaqədar ümidlərimizi və qorxularımızı yatırdığımız mifik arenanın bir növünə çevrilib.<ref name=sagan80/></blockquote>

 

 

Marsın dramatik dərəcədə qırmızı rəngi və XIX əsr elmi nəzəriyyələrinin onun səth vəziyyətinin nəinki həyatın, hətta dərrakəli həyatın mövcudluğunu dəstəkləyə biləcəyini deməsi Marsın bədii ədəbiyyatda təsviri üçün təkan oldu.<ref name=lightman97/> Beləliklə, bir çox [[elmi fantastika]] ssenariləri yarandı. Onların arasında [[Herbert Uells]]in 1898-ci ildə çap edilən "Dünyaların müharibəsi" də var. Bu romanda marslılar Yeri işğal edərək öz cansız planetləri Marsdan qurtulmağa çalışırlar. Romandan sonra onun Birləşmiş Ştatlar radio adaptasiyası - "Dünyaların müharibəsi" 30 oktyabr 1938-ci ildə yayımlandı. Adaptasiya canlı xəbərlər buraxılışı kimi [[Orson Uells]] tərəfindən təqdim edilirdi və bir çox dinləyicilər bunu həqiqət hesab etdikləri üçün ictimai panikaya səbəb olması ilə məşhur oldu.<ref name=lubertozzi_holmsten03/>

{{main|Marsın peykləri|Deymos|Fobos}}

[[Image:Orbits of Phobos and Deimos.gif|thumb|right|400px|Fobos və Deymosun orbitləri]]

 

Marsın səthindən Fobos və Deymosun hərəkətləri Ayınkından fərqli görünür. Fobos qərbdən çıxır, şərqdə dayanır və 11 saat sonra yenidən çıxır. Sinxron orbitdən (burada orbital period planetin fırlanma perioduna uyğun gəlir) kənarda olan Deymos gözlənildiyi kimi şərqdən ancaq yavaş-yavaş qalxır. Deymosun 30 saatlıq orbitinə baxmayaraq, onun çıxması və ekvatordakı müşahidəçi üçün hazır olması 2.7 gün çəkir, çünki o, yavaş-yavaş Marsın fırlanmasından geri qalır.<ref name="phobos.html" />

<ref name="icarus165_1">{{cite journal|author=Lunine, Jonathan I.; Chambers, John; Morbidelli, Alessandro; Leshin, Laurie A.|title=The origin of water on Mars|journal=Icarus|volume=165|issue=1|pages=1–8|date=2003|doi=10.1016/S0019-1035(03)00172-6|bibcode=2003Icar..165....1L}}</ref>

 

 

<ref name="pl_org_deimos">{{cite web|url=http://www.planetary.org/explore/topics/mars/deimos.html|archiveurl=http://web.archive.org/web/20110605084317/http://www.planetary.org/explore/topics/mars/deimos.html|archivedate=June 5, 2011|title=Deimos|work=Planetary Societies's Explore the Cosmos|accessdate=June 13, 2006}}</ref>