Cənubi Amerika: Redaktələr arasındakı fərq

Cənubi Amerikanın iqlimi Şimali Amerikanını iqlimindən kəskin fərqlənir. Materikin şimal hissəsi cənub hissəsinə nisbətən daha geniş ərazi tutur. Bu hissə isti qurşaqda, ekvatorial və subekvatorial qurşaqlarında yerləşdiyi üçün bura yağıntı çox düşür. Buna görə də, Cənubi Amerika dünyanın ən rütubətli materikidir. Ərazinin çox böyük hissəsində illik yağıntıların miqdarı 1000  mm-dən çox olsa da, bəzi yerlərində bu əmsal 250  mm-ə qədər düşür. Ətraf okeanlara nisbətən burada alçaq təzyiq yaranır. Bu səbəbdən şimal və cənub kürələrinin passat küləkləri bura Atlantik okeanından çox rütubət gətirir və tropik qurşaqda iqlim cənub/şərq passatlarının təsiri altında formalaşır. Bu küləklər Braziliya yaylasının külək döyən yamaclarına çoxlu yağıntı gətirir. Materikin şərqində hava kütlələrinin qarşısını kəsən hündür dağlar olmadığından onlar geniş ərazilərə yayılır, bol yağıntı verir. Lakin materikin qərb hissəsində bu soyuq küləklər Peru cərəyanının təsiri ilə daha da soyuyur və yağıntı vermir. Bunun nəticəsində Atakama səhrası yaranmışdır. Materikin ensiz cənub qurtaracağı isə bütün il boyu qərb küləklərinin təsiri altında qalır. Mülayim enliklər dəniz hava kütlələrinin təsirinə məruz qaldığı üçün Cənubi And dağlarının yamaclarına da bol yağıntı düşür. Ancaq şərq sahilboyu ərazilərində isə az yağıntı müşahidə olunur. And dağlarının materikin qərb və şərq hissələrində yağıntıların paylanmasına böyük təsir göstərdiyi üçün onu Cənubi Amerikanın "iqlim ayırıcısı" adlandırırlar.

* Ekvatorial meşələr zonasına materikdə [[ekvator]] xəttinin hər iki tərəfində rast gəlinir. Rütubətli ekvatorial meşələr burada [[selvas]] adlanır. Selvas yer kürəsinin sahəcə ən böyük meşə massividir. [[Qırmızı-sarı ferralit torpaqlar]]da yaranan, keçilməz həmişəyaşıl rütubətli meşələr dünyanın digər guşələrindəki ekvatorial meşələrdən bir qədər fərqlənir. Bu meşələr daha rütubətli və üzvi aləmlə çox zəngindir. Hündürlüyü 80 metrə çatan seyba ağacı, müxtəlif palmalar, heveya, kinə ağacı, kakao ağacı, müxtəlif növ lianalar selvasın xarakterik bitkiləridir. Amazon meşələrini hətta lianalar ölkəsi də adlandırırlar. Ekvatorial meşələrə xas olan heyvanlardan yaquarı, pumanı, tapiri, zirehdaşıyanı, qarışqayeyəni, nəhəng su ilanı anakondanı, ərincək və ilməquyruq meymunlarını misal göstərmək olar. Cənubi Amerikanı həmçinin quşlar materiki də adlandırmaq olar. Buna səbəb materikin müxtəlif növ quşlarla zəngin olmasıdır. Burada çoxsaylı [[tutuquşu]]lar, [[kolibri quşu]], [[qartal]]lar, [[kəpənək]]lər, [[böcək]] və digər həşaratlar vardır.

[[Amazon]] dünyanın ən böyük çay sistemidir. [[And dağları]]nın mərkəzindən başlayan bu çaya [[500]]-dən artıq çay birləşir. Amazon çayı uzunluğuna görə [[Nil çayı]]ndan geri qalsa da, sululuğuna görə dünyada birinci yerdədir. Bununla belə əgər Amazon çayının başlanğıcını Ukayali qolundan hesab edilərsə onda o dünyanın ən uzun çayı da hesab oluna bilər. Amazon çayının çoxlu bol sulu qolları vardır. Onların əksəriyyəti gəmiçilik üçün yararlıdır. Orta axarda Amazon çayının eni [[5]] km-ə, aşağı axarda isə [[80]] km-ə çatır. Çayın dərinliyi aşağı axarda [[90]] metrdir. Amazon çayının deltası yoxdur, səbəbi çayın okeana töküldüyü hissədən okean cərəyanının keçməsi və qabarma və çəkilmədir. [[Orinoko]] və [[Parana]]nın rejimində mövsümilik hiss olunur. Parananın hövzəsində bataqlıqlar çoxdur. [[Anhel şəlaləsi|Anhel]] və [[İquasu şəlaləsi|İquasu]] şəlalələri bu materikdədir. [[Anhel şəlaləsi]] Orinokonun qolu Çurun çayı üzərində [[1054]] metr hündürlüyündən tökülür. Materikdə elədə böyük göllər yoxdur, ancaq müxtəlif mənşəli kiçik göllərin sayı çoxdur. [[Titikaka]] ən hündürdə yerləşən dağ gölüdür. Bu göl dəniz səviyyəsindən [[3812]] metr yüksəklikdə yerləşir. Dərinliyi [[304]] metrdir. Suyun temperaturu burada +11, +12 dərəcədən artıq olmur. Şimal hissəsində [[laqun]] mənşəli duzlu [[Marakaybo]] gölü yerləşir. [[Göl]] [[tektonik]] çökəklikdə yerləşmişdir. [[Karib dənizi]] ilə ensiz axarla birləşir.