Qırmızıya sürüşmə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Removing Link GA template (handled by wikidata) |
|||
Sətir 1:
'''Qırmızı yerdəyişmə''' — [[elektromaqnit şüalanma]]nın tezliyinin azalması, [[Dopler effekti]]nin təzahür formalarından biri. [[Spektr]]in görünən hissəsindəki xətlərin spektrin qırmızı ucuna doğru sürüşməsi. Başqa tezlikli, məsələn [[radiotezlik]]li şüalanmalarda da müşahidə olunur.
Qırmızı yerdəyişmə termini [[kosmologiya|kosmoloji]] qırmızı yerdəyişmə və [[qravitasiya]] qırmızı yerdəyişməsi mənasında işlədilir.
Kosmoloji qırmızı yerdəyişmə bizdən çox uzaq olan mənbələrin ([[qalaktika]]lar, [[kvazar]]lar və s.) şüalanma tezliyinin azalmasıdır. İlk dəfə 1914-cü ildə müşahidə edilmişdir. Qırmızı yerdəyişmə bir neçə qalaktika istisna olmaqla (bunlarda şüalanmanın tezliyi artır, mavi və ya bənovşəyi yerdəyişmə baş verir) bütün qalaktikalarda müşahidə olunur və onun qiyməti bütün tezliklər üçün qalaktikanın müşahidə edildiyi istiqamətdən asılı deyil. Qırmızı yerdəyişmə spektr xəttinin tezliyinin nisbi dəyişməsi (''z'') ilə xarakterizə olunur və qalaktikaya qədər məsafə ilə düz mütənasibidir:
<center><big>'''Δ''z''=Δλ ''/'' λ =''Hr / c'''''</big> ([[Habbl qanunu]]).</center>
Burada, ''r'' – qalaktikaya qədər məsafə, ''c'' – [[işıq sürəti]], ''H'' – [[Habbl sabiti]]dir ([[kainat]]ın genişlənmə sürətini xarakterizə edir, ilk yaxınlaşmada istiqamətdən asılı deyil). Qalaktikanın spektrindəki qırmızı yerdəyişməni ölçərək Habbl qanununa əsasən həmin qalaktikaya qədər məsafəni təyin etmək olur.
Qravitasiya qırmızı yerdəyişməsi qravitasiya sahəsində yayılan şüalanmanın tezliyinin azalmasıdır. Şüalanma cazibə qüvvələrinə aks istiqamətdə yayıldıqda (zamanın gedişi yavaşlayır) onun tezliyi azalır, [[cazibə]] qüvvələri istiqamətində yayıldıqda (zamanın gedişi sürətlənir) isə artır. Qravitasiya qırmızı yerdəyişməsini [[ümumi nisbilik nəzəriyyəsi]]nə əsasən 1911-ci ildə [[Albert Eynşteyn]] irəli sürmüşdür ([[Eynşteyn effekti]]). Qravitasiya qırmızı yerdəyişməsi [[Günəş]]in, sonra isə başqa [[ulduz]]ların (məs., [[ağ cırtdan]]ların) şüalanmasında müşahidə edilmişdir. Bəzi hallarda (məs., [[qravitasiya kollapsı]]nda) hər iki qırmızı yerdəyişmə yekun effekt şəklində müşahidə oluna bilir.
{{commons|Redshift}}
[[Kateqoriya:Astronomiya]]
| |||