Mohaç döyüşü (1526): Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
using AWB |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 16:
| tərəf3N =
| komandan1 = [[Sultan Süleyman Qanuni|I Süleyman]] <br /> [[Parqalı İbrahim Paşa]] <br /> Bali Bəy <br /> Behram Paşa
| komandan2 = [[II
| komandan3 =
| qüvvə1 = 55.000
Sətir 30:
}}
'''Moxaç döyüşü''' ({{lang-tr|Mohaç Meydan Muharebesi}}, {{lang-hu|Mohácsi csata}}) - [[1526]]-cı ilin [[29 avqust]] tarixində [[Osmanlı imperiyası]] və [[Macarıstan krallığı]] arasında [[Macarıstan]] ərazisində yerləşən Moxaç ovasında baş vermiş döyüş. Moxaç döyüşü nəticəsində [[Macarıstan]] ərazisinin böyük bir qismi [[Osmanlı imperiyası]]nın nəzarəti altına keçmişdir. Döyüşdə Osmanlı ordusu səhra toplarından geniş şəkildə istifadə etmişdir. [[Sultan Süleyman Qanuni]]nin əmri ilə qısa zamanda hazırlanan toplar macarların ağır suvari birliklərini sıradan çıxartmağa hesablanmışdı. Macarlar şiddətli top atəşini gözləmdiklərindən bir çox birlik açıq əraziyə çıxmış və böyük bir qismi ağır geyimli suvarilərindən təşkil olunmuş dəstələr 2 saat davam edən döyüşün sonunda məhv olmuşdur. [[Osmanlı imperiyası]]nın bu döyüşdə düşməninə nisbətən az sayda döyüşçüsünü itirməsi və döyüşü ən qısa zamanda başa vurmasının əsas səbəbi səhra toplarından peşəkar formada istifadə olunması idi. [[Macarıstan krallığı]]nın kralı [[II Luis|II Layoş]] döyüş meydanından qacarkən, bataqlıqda bataraq ölmüşdür.
== Döyüşün səbəbləri ==
Sətir 47:
[[Sultan Süleyman Qanuni]] [[10 mart]], [[1526]]-cı ildə Rumelidə yerləşən ordu başçılarından Bəhram Paşaya, Bosniya bəylərbəyinə və Krım xanına səfərə hazırlaşmaq barədə göstəriş verdi. Səfərdə Suriya və Misir əyalətlərində yerləşən əsəgərlərində iştirak etməsinə icazə verildi. [[Sultan Süleyman Qanuni]] [[23 aprel]] [[1526]]-cı ildə [[Topqapı sarayı]]ndan yola çıxdı. Qanuninin ordusunda 50 - 60 min nəfərlik ordu və 300 səhra topu vardı. Rumeli bəylərinin hərbi birləşmələri yol boyu Qanuninin ordusuna qoşulurdular, bu şəkildə orduda olan əsgərlərin sayı sürətlə artırdı. [[Belqrad]] şəhərinə gedən yolun üzərində yerləşən Petervaradin, Ujlak və Eszek qalaları fəth edildi.
Eszek qalası fəth edilərəkən qoşuna əsas məqsədin [[Budin]] şəhərini fəth etmək olduğu barədə məlumat verildi. Qoşun drava çayını keçərək Moxaç ovasına yaxınlaşdı. Macar və digər müttəfiq ordular Osmanlı ordusunu Moxaç ovasında gözləyirdi. Burada Macar ordusu tərəfindən hərbi düşərgə salınmış və döyüşə başlamaq üçün son hazırlıq işləri görülməkdə idi. Macar odusuna [[Macarıstan]] kralı [[II Luis|II Layoş]] rəhbərlik edirdi. [[II Luis]] Erdel voyvodası Yanos Szapolyaya öz qoşunu ilə birlikdə dəstək olmasını istədi. Ancaq iddialara əsasən Yanos Szapolya 30 minlik qoşunla yola çıxmış, lakin Osmanlı ordusuna qarşı döyüşməyin mənasız olması səbəbidən qoşununu Erdelə doğru geri çəkmişdir.
Digər bir iddiaya görə Yanos Szapolya kral [[II Luis]]ə aralarında olan mənfi münasibətlər səbəbindən köməklik etməmişdir. İki saat davam etmiş Moxaç döyüşü nəticəsində [[Macarıstan krallığı]] ağır şəkildə məğlub oldu və kral [[II Luis|II Layoş]] öldü. [[Vatikan]] bu döyüşə qədər [[Osmanlı imperiyası]]na qarşı mübarizə apara biləcək tək güc kimi [[Macarıstan krallığı]]nı görürdü. Döyüşdən sonra
[[Vatikan]]da Osmanlı ordusunun Vatikana qədər irəliləmək ehtimalının olması dövrünün [[Roma Papası]]nda böyük təşviş yaratmışdır. Moxaç döyüşü Osmanlı ordusunun ən qısa zamanda böyük zəfər qazandığı ilk döyüşdür. Beləliklə ikinci [[Vyana yürüşü]]nə qədər [[Mərkəzi Avropa]] və [[Balkan yarımadası]] [[Osmanlı imperiyası]]nın nəzarəti altına qalmışdır.
== Döyüşün başlanması ==
Macar ordusu, Osmanlı ordusunu Moxaç ovasında qarşılamağa hazırlaşırdı. Macarların son tamamlama işlərini aparmaqları üçün cəmi bir neçə gün vaxtları qalmışdı. Macar qoşunununa kral [[II Luis|II Layoş]] və hərbi başçı Nodor Bathory rəhbərlik edirdi. Erdal voyvodasın Yanos Zapolya tərəfindən göndəriləcək, 30 minlik qoşunla birlikdə, macarlar say baxımından osmanlı qoşununu üstələyirdi. Ancaq vəd oldunduğu kimi 30 minlik qoşun gəlmədi və kral [[II Luis|II Layoş]] Osmanlı ordusunun qarşısına kiçik müttəfiqləri ilə çıxmalı oldu. [[Sultan Süleyman Qanuni]] ətraf ərazilərə göndərdiyi akıncılarla, Macar ordusunun mümkün hərbi yardım almasının qarşısını kəsdi. Osmanlı ordusu [[1526]]-cı ilin [[28 avqust]] tarixində Moxaç ovasına gəldi.
Döyüşdən əvvəl [[Sultan Süleyman Qanuni]], [[Parqalı İbrahim Paşa]], Bali Bəy və Bəhram Paşanın iştirakı ilə döyüş divanı toplandı. Divanda iştirak edənlər arasında olan Malqoçoğlu Bali Bəy zəncirlərlə birbirlərinə bağlanmış Macar süvari birlikləri ilə açıq döyüşə girməyin təhlükəli olduğunu bildirdi. O, bunun əvəzində düşmənə yan və arxa tərəflərdən hücum etməyi təklif etdi. Qısa müzakirədən sonra təklif qəbul olundu. Macar ordusunun döyüş taktikasına əsasən ordu iki mərkəzi hissəyə ayrılmalı idi. Birinci mərkəz sol və sağ cinahlarda yerləşdirildi. İkinci mərkəz isə öz aralırında dörd yerə bölünüb, düşmənə müxtəlif istiqamətlərdən hücum etməli idi. [[II Luis|II Layoş]] Osmanlı ordusunun ikinci mərkəzinin yerləşdiyi ərazinin qarşı tərəfində dayanmışdı.
[[Şəkil:Lajos II.jpg|left|thumb|Mohaç döyüşündə ölən gənç Macaristan Kralı [[II Layoş]]]]
[[29 avqust]] tarixində [[II Luis|II Layoş]] döyüşə başlamaq barədə əmr verdi. Moxaç ovasının yerləşdiyi ərazinin bir tərəfi bataqlıq digər tərəfi isə təpəlik ərazidən ibarətdir. Bali Bəy tərəfindən təklif olunan plana əsasən Osmanlı əsgərləri arxa - arxaya üç çərgədə düzülmüşdü. Birinci cərgədə [[Parqalı İbrahim Paşa]] rəhbərliyində Rumelidən olan əsgərlər, ikinci cərgədə Bəhram Paşa rəhbərliyində Anadoludan olan əsgərlər, üçünçü cərgədə isə [[Yeniçərilər]]in başçısı yerləşirdi. Döyüşün planına əsasən macarların birinci hücuma keçməsi gözlənəcəkdi. Macar qoşunu müqavimət ilə qarşılaşmadıqda Osmanlı qoşununu üzərinə doğru hücum edəcək, Osmanlı qoşunu isə sol və sağ cinahlara doğru cəkiləcəkdi.▼
Bundan sonra isə macarlar Osmanlının topları ilə qarşı-qarşıya qalacaqdılar. Döyüş macarların hücumu ilə başladı. Rumelidən olan və [[Parqalı İbrahim Paşa]]nın rəhbərliyi altında döyüşən birlik bir müddət döyüşdükdən sonra qeri çəkilməyə, düşməni öz arxasınca aparmağa başladı. Bali Bəy tabeliyində olan akıncı birliyi düşmənin geri çəkilmək üçün mümkün yollarını bağladı, beləliklə macar birlikləri mühasirəyə düşdülər. Anadolu birliklərinin üzərinə hücum etməkdə olan [[II Luis|II Layoşun]]
▲[[29 avqust]] tarixində [[II Luis]] döyüşə başlamaq barədə əmr verdi. Moxaç ovasının yerləşdiyi ərazinin bir tərəfi bataqlıq digər tərəfi isə təpəlik ərazidən ibarətdir. Bali Bəy tərəfindən təklif olunan plana əsasən Osmanlı əsgərləri arxa - arxaya üç çərgədə düzülmüşdü. Birinci cərgədə [[Parqalı İbrahim Paşa]] rəhbərliyində Rumelidən olan əsgərlər, ikinci cərgədə Bəhram Paşa rəhbərliyində Anadoludan olan əsgərlər, üçünçü cərgədə isə [[Yeniçərilər]]in başçısı yerləşirdi. Döyüşün planına əsasən macarların birinci hücuma keçməsi gözlənəcəkdi. Macar qoşunu müqavimət ilə qarşılaşmadıqda Osmanlı qoşununu üzərinə doğru hücum edəcək, Osmanlı qoşunu isə sol və sağ cinahlara doğru cəkiləcəkdi.
[[II Luis|II Layoş]] Osmanlı birliklərinə əsir düşməmək üçün şəxsi mühafizəsi ilə birlikdə döyüş meydanından qaçmaq istəyərkən, Qarasu bataqlığında bataraq öldü. Döyüş meydanında altı gün istirahət edən Osmanlı birlikləri [[Macarıstan krallığı]]nın paytaxtı [[Budin]] şəhərinə doğru hərəkət etməyə başladı. Başda kralica Maria olmaqla kübar cəmiyyətin bütün üzvüləri və orta təbəqə şəhəri tərk etmişdi. Şəhərdə yalnız [[Yəhudilər]] qalmışdılar. Şəhərdə yaşayan yahudi icmasının rəhbəri Salamon Budin yaxınlığında yerləşən Foedvard kəndində şəhər açarlarını [[Sultan Süleyman Qanuni]]yə təqdim etdi.▼
▲Bundan sonra isə macarlar Osmanlının topları ilə qarşı-qarşıya qalacaqdılar. Döyüş macarların hücumu ilə başladı. Rumelidən olan və [[Parqalı İbrahim Paşa]]nın rəhbərliyi altında döyüşən birlik bir müddət döyüşdükdən sonra qeri çəkilməyə, düşməni öz arxasınca aparmağa başladı. Bali Bəy tabeliyində olan akıncı birliyi düşmənin geri çəkilmək üçün mümkün yollarını bağladı, beləliklə macar birlikləri mühasirəyə düşdülər. Anadolu birliklərinin üzərinə hücum etməkdə olan [[II Luis]]in əsas birliklərindən biridə mühasirəyə düşdü. Macar qoşunu Osmanlı toplarının qarşısına gətirilmişdi. Ani əmrdə sonra 300 top eyni vaxtda atəş açmağa başladı. Macar ordusu bir neçə dəqiqənin ərzində dağılmağa başladı.
▲[[II Luis]] Osmanlı birliklərinə əsir düşməmək üçün şəxsi mühafizəsi ilə birlikdə döyüş meydanından qaçmaq istəyərkən, Qarasu bataqlığında bataraq öldü. Döyüş meydanında altı gün istirahət edən Osmanlı birlikləri [[Macarıstan krallığı]]nın paytaxtı [[Budin]] şəhərinə doğru hərəkət etməyə başladı. Başda kralica Maria olmaqla kübar cəmiyyətin bütün üzvüləri və orta təbəqə şəhəri tərk etmişdi. Şəhərdə yalnız [[Yəhudilər]] qalmışdılar. Şəhərdə yaşayan yahudi icmasının rəhbəri Salamon Budin yaxınlığında yerləşən Foedvard kəndində şəhər açarlarını [[Sultan Süleyman Qanuni]]yə təqdim etdi.
== Ədəbiyyat ==
| |||