Kimmerlər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
k düzenleme using AWB |
||
Sətir 20:
{{Azərbaycan tarixi}}
'''Kimmerlər''' – ({{lang-la|Cimmerii}}, {{lang-grc|Κιμμέριοι}}) — e.ə. VIII - VII əsrlərdə [[Cənubi Qafqaz]]a gələn tayfalar.
== Yazılı mənbələr ==
Mənbələrin verdiyi məlumata görə kimmerlər Şimali [[Qara dəniz]] hövzəsindən köç edərək [[Azərbaycan]]da və Şərqi [[Anadolu]]da məskunlaşmşdılar.[[Herodot]]un yazdığına görə,e.ə. VIII əsrdə Şərqdən [[Qara dəniz]]in Şimal çöllərinə-kimmerlərin ölkəsinə [[skiflər]] gəlmişdilər.Kimmerlər onlarla toqquşmaqdan çəkkinmiş,yığışıb Cənubi [[Qafqaz]]a,oradan da [[Kiçik Asiya]]ya köç etmişdilər.[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,bu məlumatda skif deyildikdə,konkret hansı etnosun nəzərdə tutulduğu bəlli deyil.Çünki,antik müəlliflərin əsərlərində skif konkret bir etnosun adı deyildi.Herodotun kimmerlər ("kimmer" sözün qədim [[yunan dili]]nə uyğunlaşdırılmış formasıdır) adlandırdığı bu türk etnosunun əsil adı isə Kəmər,yaxud da Qəmər kimi bərpa edilə bilər.İlk dəfə qədim yunan şairi [[Homer]] bu adı kimmer kimi işlətmiş,sonrakı müəlliflər də bu ənənəyə sadiq qalmışdır.Deməli qədim yunan tarixçiləri kəmər yaxud da qəmər etnonimini kimmer kimi tələffüz edirdilər.<ref>
Qədim türklər və Ermənistan. B. : Azərnəşr, 1992, 140 səh.
Tədqiqatçılara görə,kimmerlər [[Qara dəniz]]in Qərb sahili tərəfdən,ya da [[Dəryal keçidi]]ndən Cənubi [[Qafqaz]]a,[[Kür]]-[[Araz]] vadisinin Qərb hissəsinə,[[Azərbaycan]]-[[Gürcüstan]] sərhəd zonasına gəlmiş,lakin burada çox dayanmayaraq [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) zonasına getmişlər.Qədim [[gürcülər]] kimmerləri "pəhləvanlar" adlandırırdılar.(İ.M.Dyakonov,Midiya tarixi,səh.123) O zamanlar [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) ərazisində [[haylar]] (erməni bu xalqa kənardan vermə addır və əslində [[ərmənlər]] də bir türk elidir) yaşamırdılar və bu ərazinin əsas sakinləri türk mənşəli və [[Qafqaz]] dilli xalqlar idilər.Lakin bu ərazinin böyük bir hissəsi [[Urartu]] dövlətinin (e.ə. IX-VII əsrlər) nəzarəti altında idi.E.ə. 715-ci ildə kimmerlər [[Urartu]] ordusu ilə toqquşurlar.Qanlı döyüş nəticəsində kimmerlər qalib gəlirlər.
Sətir 38:
2)[[Q.A.Melikişvili]] yazır ki,kimmerlər [[Qafqaz Albaniyası]]nın Qərbində də yaşamışlar.(Q.A.Meliişvili,Qədim Şərq mənbələri Cənubi Qafqaz xalqlarının tarixi haqqında,Tiflis,1954) [[Q.Qeybullayev]] isə qeyd edir ki,Cənubi [[Qafqaz]]a gələn kimmerlərin bir hissəsi [[Azərbaycan respublikası]]nın Qərb bölgəsində,[[Gürcüstan]]da və indiki [[Ermənistan]] respublikası ərazisində daimi məskunlaşmışdılar.[[Qazax]] – [[Borçalı]] bölgəsində Böyük və Kiçik Kəmərli,Kəmərqaya,Qəmərli kəndlərinin adları da bu tayfa ilə bağlıdır.XIX əsrin sonlarında [[Qafqaz]]da Kəmərli adlı yeddi kənd məlum idi.Kimmerlər [[Qərbi Azərbaycan]] (indiki [[Ermənistan]]) toponimikasında da öz izlərini qoymuşlar.[[İrəvan]] yaxınlığında orta əsrlərdə Qumri,Qəmri adlı türk kəndləri məlumdur.Hay mənbələrində bu toponim Kumayr kimi xatırlanır.Erməni tarixçisi [[Y.A.Manandyan]] yazır ki,"kumar" toponimi ("y" səsi erməni dilində əlavə olunmadır,kumar isə kamarın fonetik formasıdır.) kimmer etnonimini əks etdirir.[[Türkiyə]] ərazisində də Kəmərli toponimləri məlumdur.[[Güney Azərbaycan]]da [[Qaşqay tayfası]]nın bir qolu Qəmər adlanır.Bütün bunlar sübut edir ki,antik müəlliflərin kimmer kimi işlətdikləri qəmər və ya kəmər etnonimi kənardan verilmə ad deyil,özünüadlandırmadır.Bu etnonimin kəmər yaxud da qəmər formasında olmasını onun [[Assur]] mənbələrində Qamer kimi yazılması da sübut edir.(İ.M.Dyakonov,Assur-Babil mənbələri Urartu tarixi haqqında,1951)
3)Kimmerlərin çar adları da (çar sözü qədim türkcədə "sər" – hökmdar sözündəndir və [[slavyanlar]] da bu sözü [[qıpçaqlar]]dan mənimsəmişlər) türk mənşəlidir:
Sətir 46 ⟶ 45:
<blockquote>[[Tuqdame]] – Əvvəlcə [[osetin dili]] əsasında "qüvvəsi ilə bəzəyən" kimi izah edilirdi.Sonradan məlum edildi ki, ad qədim türkcə "tur" – döyüş bayrağı və "tomay" – bəzək,yaxud "tumay" –sipər sözlərindəndir.Ad ümumilikdə "döyüş bayrağını bəzəyən" anlamındadır.Adın birinci komponenti olan "tuq" sözü qədim türklərdə hakimlərin adları üçün səciyyəvidir.[[Türkeşlər]]in [[738]]-[[739]]-cu illərdəki xaqanı Tuk-Varsen (yəni tuqsan,tuqun özüsən ) adını daşıyırdı.XIII əsrdə [[monqollar]] içərisində Tukluk,Tuk-Teymur və b. Adlarla da müqayisə edilə bilər.</blockquote>
<blockquote>[[Sandakurru]] – [[Assur dili]]ndə "r" səsi qoşalaşdırılmış və adın sonuna adlıq hal şəkilçisi olan "-u" əlavə olunmuşdur.Əsl forması isə Sandakur kimi bərpa edilir.Türkcə "san" –ad,şan-şöhrət sözü, "-da" (-la) şəkilçisi və "kür" – möhkəm,səbatlı sözlərindəndir.XIII əsrdə monqollarda Handakur,[[Çingiz xan]]ın nəvəsi Sankur, Cuci xanın oğlu Şinkur şəxs adları ilə müqayisə edilə bilər.[[İ.M.Dyakonov]] Sandakurru formasını izah edə bilməmiş. Sandakşatra formasını isə İran dillərində "Tanrı Sandonun hakimiyyəti" kimi yozmuşdur. Lakin bu variant elmdə qəbul edilməişdir. Ən azından ona görə ki,[[İran]] xalqlarında Sando adlı tanrı məlum deyil. [[Q.Qeybullayev]] qeyd edir ki,adın Sandakşatra formasında olduğunu qəbul etsək belə bu formada türk dilində izah edilir:Sanda-şanlı,Şat-şahzadə və Ər-kişi,igid.</blockquote>
[[Güney Azərbaycan]] ərazisində kimmer etnonimi kamar,komar,kəmər və qomar formalarında iki Komar, Kəmər, Kəmərdaran, iki Kamara, Kamarabad,Qemar, Qamarabad, Kamare,Kəmər-binə, Kamare-pain, Kamare-siyah, Kamaran və b. Yaşayış məntəqələrinin adlarında qalmışdır.Göstərilən kəndlərin hamısının əhalisi [[Azərbaycan türkləri]]dir.
| |||