Folk: Redaktələr arasındakı fərq

{{vikiləşdirmək}}

Rauf Bəhmənli

Azərbaycan xalq musiqisinin, musiqi folklorumuzun çox geniş yayılmış və qədim tarixə malik olan janrlarından biri də rəqslərdir. Rəqs sənətinin çoxəsrlik tarixə malik olması faktı xalq rəqslərimizin əsas qollarından biri sayılan “Yallı”nın yaranması ilə bağlıdır. Azərbaycanda “Yallı”nın dərin kökləri haqqında bir çox mənbələr, arxeoloji qazıntılar, tarixi ərazilər bizə mühüm və maraqlı məlumatlar açıqlayır. Belə ki, Qobustan ərazisindəki qayaüstü təsvirlər, Ordubad ərazisində Gəmiqaya dağındakı əl-ələ verib dövrə ətrafında rəqs edən insan cizgiləri, arxeoloji qazıntılar zamanı tapılmış müxtəlif əşyaların üzərindəki “Yallı” oynayan insan rəsmləri, tarixçilərin, alimlərimizin illərlə apardıqları elmi araşdırmalar Azərbaycanda mərasim rəqsi sayılan “Yallı”nın tarixini e.ə. V minilliyə aid olduğunu sübuta yetirmişdir.

Heç bir biliyə malik olmayan, odun gücünə inanan ibtidai insanlar ov zamanı hansısa bir vəhşi heyvanın ovlanması sevincini və ya müxtəlif tapıntılarını, əldə etdikləri yeni nailiyyətlərini qeyd etmək üçün tonqallar qalayar, əl-ələ verib cərgə-cərgə, qrup halında odun ətrafında dövrə vuraraq müxtəlif rəqslər oynayardılar. Qədim dövrün bu adət-ənənələrindəki bəzi elementlər əsrlərin süzgəcindən keçərək bu günümüzədək gəlib çatmış və indi də “Yallı”larımızın ifası zamanı istifadə olunmaqdadır.

“Yallı” həmrəylik rəmzidir. Yaranışından ta bu günə kimi “Yallı”lar xalqımızın yaşam tərzini, adət-ənənəsini, mübarizliyini, qorxmazlığını və birliyini özündə əks etdirir. Dünyanın bir çox xalqlarında da bu cür keyfiyyətləri özündə cəmləşdirən “Yallı”ya bənzər rəqslər mövcuddur. Rumınlarda “Arkan”, bolqarlarda “Treskoxoro”, moldavanlarda “Tabakaryaska”, özbəklərdə “Lapar”, gürcülərdə “Perxuli”, fransızlarda “Branl”, yunanlarda “Sertaki” belə rəqslərdəndir.

“Yallı” – cərgəyə düzülərək dəstə ilə ifa olunan kütləvi rəqsdir. Oyun zamanı “Yallı”ya kollektivin önündə gedən iştirakçı (rəqqas) rəhbərlik edir. Ona xalq arasında “yallıbaşı” deyirlər. “Yallıbaşı” əvvəldən axıradək rəqsin ümumi gedişinə, iştirakçıların nizamlı hərəkətinə, hər bir ayaq hərəkətinin bütün iştirakçılar tərəfindən eyni qaydada yerinə yetirilməsinə, rəqsin düzgün başlamasına və vaxtında sona yetməsinə nəzarət edir. Bu işdə “yallıbaşı”ya ondan sonra gələn (ikinci rəqqas) iştirakçı “müavin” və dəstənin axırında duran sonuncu iştirakçı “ayaqçı” kömək edir. “Yallı”nı oynayarkən “yallıbaşı”nın və “ayaqçı”nın əlində yaylıq olmalıdır. Onlar əllərini yuxarı qaldıraraq yaylığı yelləməklə dəstənin əvvəlinin və axırının harda olduğunu bildirirlər. “Yallı” dəstəsinə düzülən iştirakçıların sayı dəqiq müəyyən olunmur. Adətən “Yallı” dəstəsinə 10-15 nəfər düzülür. Lakin bəzən, əsasən də toy şənliklərində bu iştirakçıların sayı 20-30, hətta 40-50 nəfərə çatır. “Yallı” kollektivi həm kişilərdən, həm də qadınlardan ibarət ola bilər. Çox zaman bu rəqs qarışıq ifa olunur. Oyun zamanı iştirakçılar əl-ələ verərək və ya qollarını yana geniş açmaqla əllərini digər iştirakçının çiyninə qoyaraq rəqs edirlər. Bu zaman hər bir iştirakçı “yallıbaşı”nın etdiyi bütün hərəkətləri olduğu kimi, onunla bərabər eyni vaxtda təkrar etməlidirlər. Hər hansı bir hərəkəti düzgün oynamayan iştirakçı ya cəzalanır, ya da dəstədən kənarlaşdırılır.